Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Nee, Poetin vreest de Oekraïense democratie niet

Freddy De Pauw
poetin zelenski
De Oekraïense democratie van Zelenski lijkt sterk op de Russische van Poetin. (CC BY 4.0 kremlin.ru & President of Ukraine)

Na de implosie van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken dertig jaar geleden, kozen de Oekraïners in grote meerderheid voor onafhankelijkheid. Zoals in andere gewezen Sovjetrepublieken werden communistische leiders ineens nationalisten. Leonid Kravtsjoek was jarenlang de ‘ideologische waakhond’ en nadien partijleider van de Oekraïense Communistische Partij geweest. Toch stelde de man na de Sovjetimplosie vrolijk dat ongeveer niemand van de vier miljoen Oekraïense partijleden dat was uit overtuiging. Hijzelf duidelijk ook niet.

De gewezen Sovjetbureaucraten en hun omgeving deden waar ze al lang van droomden: rijk worden, zoals de kapitalisten. Ze deden dat zoals in Rusland en elders via gemanipuleerde privatiseringen, zowat de grootste plundering van de twintigste eeuw. In een handomdraai kwamen de meeste rijkdommen van het land in privébezit, in handen van enkele oligarchen.

Die oligarchen vochten de verdeling van de buit verder onder elkaar uit en gebruikten daarvoor de politieke instellingen, hun mediakanalen, hun geld en vaak hun gewapende benden. Oekraïne werd een van de koplopers wat betreft corruptie Geëvenaard door Rusland, waar de oligarchen concurrentie kregen van lieden uit de veiligheidsdiensten die ook een deel van de buit inpikten.

Na Maidan

Dertig jaar later is niet zoveel veranderd, ook niet na de zogenaamde Maidan-revolutie van begin 2014. Die revolutie zou Oekraïne verankeren aan ‘westerse waarden’ en de strijd tegen corruptie vooraan plaatsen.

In Rusland keken opposanten uit naar het verdere verloop van die volksopstand. Het schokte velen wel dat uiterst-rechtse nationalisten in Kiev het hoogste woord voerden. De westerse politici die de Maidan kwamen aanmoedigen, zoals de Belgische liberale politicus Guy Verhofstadt, wilden niet zien hoe nazi’s die revolutie voor een stuk kaapten, onder meer op straat en op de sociale media.

Ook na 2014 bleven enkele oligarchen het in Oekraïne voor het zeggen hebben

Oorspronkelijk bleven Russische opposanten wel hoopvol uitkijken naar wat in Kiev gebeurde. En de Russische oppositie organiseerde ook grote betogingen tegen Russisch ingrijpen in Oekraïne (25 maart en 21 september 2014). Er was hoop.

Het verdere verloop in Oekraïne bekoelde veel van dat initiële enthousiasme. Dat straten naar een nazicollaborateur als Stepan Bandera werden genoemd, viel ook bij Russische opposanten niet in goede aarde. Want hoewel Poetin de Grote Patriottische Oorlog (1941-1945) en de zege op het nazisme misbruikt, blijven ook de meeste Russische opposanten daar erg aan gehecht. De verheerlijking van collaboratie in Oekraïne, ook met herdenkingen, viel dus slecht bij de Russische oppositie.

Bovendien bleven enkele oligarchen het in Oekraïne voor het zeggen hebben. Op dat vlak bleef alles bij het oude. Voor veel Russen, ook opposanten, leek Oekraïne nog altijd erg op het Rusland van de jaren 90, het decennium van de oligarchische plunderingen, de grote greep van maffiagroepen en de van hogerop geleide corruptie. Met een politie die de ogen sluit voor politieke moorden. En daarbovenop een reeks taalwetten die het Russisch in de hoek duwt.

Dienaren van oligarchen

Na de ‘Maidan-revolutie’ werd oligarch Petro Porosjenko president van Oekraïne. Hij werd in 2019 op zijn beurt verslagen door Volodimir Zelenski, die nauw verbonden is met oligarch Ihor Kolomoiski, eigenaar van het media-imperium waarvoor Zelenski als komiek werkte.

Porosjenko is momenteel in voorlopige vrijheid in afwachting van een proces wegens ‘landverraad’. Hij zou als president de levering van steenkool uit Zuid-Afrika gesaboteerd hebben om steenkool te kopen in de opstandige regio Donbass. Hij kan daarvoor tot vijftien jaar cel worden veroordeeld.

Na de eclatante zege van Zelenski, met 73%, volgde ook de overwinning van diens politieke beweging Sloeha Narodoe (Dienaar van het volk). Die beweging viel echter al snel uiteen in fracties die niets te maken hebben met ideologie of klassenbelangen, maar alleen met de belangen van enkele oligarchen.

De grootste ‘fractie’ in de Rada (Kamer van Volksvertegenwoordigers) bestaat uit een honderdtal parlementsleden die de belangen voorstaan van Rinat Achmetov, de rijkste oligarch, die politiek zo glad als een paling is.

Censuur

Zowel voor als na Maidan bleven de media grotendeels in handen van diezelfde oligarchen. Zoals Kolomoiski en Achmetov. Zoals Viktor Medvedsjoek. Al spraken de media van deze laatste Moskou al te veel naar de mond, waarop Zelenski een jaar geleden de tv-stations van Medvedsjoek het zwijgen oplegde. Regionale en lokale media zijn meestal in handen van lokale kopieën van de oligarchen.

Vooral journalisten en bloggers die corruptie in Oekraïne aanklagen, worden geïntimideerd

Nada Al-Nashif, Vice-Hoog Commissaris voor de Mensenrechten bij de Verenigde Naties, presenteerde eind vorig jaar haar bevindingen over talrijke gevallen van intimidatie van journalisten die kritiek leveren op de regering. Het ging over zeker 29 gevallen tussen november 2019 en oktober 2021.

Vooral journalisten en bloggers die corruptie aanklagen, worden geïntimideerd. Die intimidatie wordt meestal niet onderzocht en blijft dus ongestraft. Dat werkt zelfcensuur in de hand en ondermijnt het pluralisme in de berichtgeving, staat in het rapport dat Al-Nashif maakte.

In de media van de oligarchen en op sociale media worden critici vaak bestempeld als sorosiata, lakeien van rijkaard George Soros, die ook al het zwarte schaap is van de Hongaarse premier Viktor Orbán.

In november vorig jaar werd de krant Kyiv Post, die vooral online veel wordt geraadpleegd, plotseling opgedoekt. Die krant was erg kritisch over de zeer manke corruptiebestrijding. De journalisten zagen in het opdoeken van de krant de hand van president Zelenski, die steeds minder kritiek duldt.

In augustus had Zelenski al de populaire site Strana.ua, een spreekbuis van de oppositie, doen sluiten. Zowel de Europese Federatie van Journalisten als de Oekraïense Unie van Journalisten noemden dit een aanslag op de persvrijheid. Zelenski beriep zich op de ‘nationale veiligheid’. Met dat argument is nagenoeg alle oppositiepers opgedoekt.

De Britse ambassadrice Melinda Simmons uitte vorig jaar haar bezorgdheid over de bedreigde persvrijheid in Oekraïne, en ook over de vervolging van politieke tegenstanders.

Sabotage

Corruptie en berichtgeving daarover zijn een zeer teer punt gebleven na 2014. Zelenski beloofde in 2019 in zijn campagne de corruptie eindelijk ernstig te zullen bestrijden. Zijn voorganger Porosjenko had dat ook beloofd, maar het bleef bij beloften.

Vanuit de regering kwam vanaf 2020 weinig of geen impuls om de strijd tegen corruptie te hervatten

Na Zelenski’s verkiezing werden organen voor corruptiebestrijding opgericht of versterkt en werden serieuze corruptiebestrijders benoemd. Maar dat elan duurde niet lang. De sabotage kwam vooral vanuit gerechtelijke hoek, onder meer vanuit het Grondwettelijk Hof dat allerlei wetten als illegaal bestempelde en de corruptiebestrijding zo goed als lam legde.

In maart 2020 stelde Zelenski een nieuwe premier aan, Denys Sjmyhal, die nauwe banden heeft met oligarch Achmetov. In de nieuwe regering zitten enkele ministers waar oligarch Kolomoiski, alweer die, op kan rekenen.

Vanuit de regering kwam vanaf 2020 weinig of geen impuls om de strijd tegen corruptie te hervatten. Corruptiebestrijders die de laan werden uitgestuurd, werden vervangen door vertegenwoordigers van oligarchen. Beslissingen van organen tegen corruptie, werden stelselmatig herroepen. Sommige verdedigers van Zelenski zeggen dat Moskou achter die sabotage van de corruptiebestrijding zit. Alweer een complot…

Russen

En dan zijn er nog de taalwetten en de discriminatie waarover eentalig Russisch-sprekenden in Oekraïne klagen. Sinds dertig jaar is Oekraïens de enige officiële taal, met daarnaast nog 13 ‘minderheidstalen’, waaronder Pools, Roemeens, Hongaars … en Russisch.

Nu begrijpt ongeveer 95% van de Oekraïners nog wel Russisch, spreekt minstens 60% nog regelmatig Russisch, en is het voor 35% van de Oekraïners de enige taal. Het Russisch domineert in het centrum en vooral in het oosten van het land het dagelijkse leven, ook in de media. De situatie is in feite nog complexer dan dat. Volgens sommige bronnen spreekt 12% van de bevolking soerjik, een mengeling van Oekraïens en Russisch.

Waarom zou Poetin schrik hebben van een regime dat zo sterk op zijn illiberale democratie lijkt?

Opeenvolgende taalwetten, vooral na 2014, voorzien een doorgedreven oekraïnisering, vooral in het onderwijs en de openbare diensten. De overwegend Russischtalige gebieden in het oosten drongen aan op een vorm van autonomie. Wat trouwens ook werd ingeroepen door degenen die in Donbass en Loehansk in 2014 eigen republieken uitriepen.

Vertegenwoordigers van zij die uitsluitend Russisch spreken, hebben het over grove discriminatie en anti-Russische hysterie. Dat slaat onder meer op politie-eenheden die moeten nagaan of bij de openbare diensten wel Oekraïens wordt gesproken en gebruikt. Sommigen verwijzen naar de toestand in de Baltische staat Letland waar een deel van de Russen door de toepassing van de taalwetten geen staatsburgers meer zijn en dus rechteloos.

In de akkoorden van Minsk van 2015 werd die regionale autonomie ook voorzien en bepaald dat Kiev daar werk zou van maken. Tot nog toe weigert de centrale regering dat uit te voeren. Wat Moskou en de opstandelingen dan weer een argument geeft om zich van Kiev af te keren.

Dit alles schetst geen al te fraai beeld van de staat van de democratie in Oekraïne. Is dit dan de Oekraïense democratie waar Poetin schrik van zou hebben? Dat is raaskalderij. Waarom zou Poetin schrik hebben van een regime dat zo sterk op zijn illiberale democratie lijkt? Waarom zouden Russische opposanten het Oekraïense model nog willen invoeren als ze het al hebben?

Een versie van deze bijdrage verscheen eerder bij Uitpers.

LEES OOK
Jef Boden / 06-06-2023

De glazen bol van George Orwell

Volgens het Russische ministerie van Waarheid is er geen sprake van een oorlog met Oekraïne.
Stanislav Aseyev
Estelle Levresse / 24-05-2023

Rusland onderdrukt ook voorvechters van het milieu

Hoelang nog durven Russen voor het milieu opkomen?
Greenpeace Rusland
Wim De Jonge / 27-02-2023

Twee vredesbetogingen, minstens evenveel botsende visies

De ideologische en strategische visies over oorlog en vrede in Oekraïne botsen fundamenteel.
betoging zondag 26 februari Oekraïne brussel
2 REACTIES
Roland Horvath20-02-2022 11:47:23
Het artikel is informatief en realistisch.
De democratieën in RU en Oekraïne UA zijn te vergelijken, ze zijn in beide landen ongeveer onbestaande. De VS en Rusland RU zijn niet aan elkaar gelijk maar de één is niet beter of slechter dan de ander. Wat nu gebeurt aan oorlogsgestook is onvoorstelbaar. Een 'bondgenoot' van over de Atlantische oceaan stookt oorlog in Europa en de meeste Europese politici zijn het daarmee eens.
Volgens Volodymyr Zelensky, de president van de UA, is de NAVO de agressieve partij. En Zelensky wil overleg.

Reeds meer dan 200 jaar verzinnen de VS altijd een morele reden om oorlog te voeren zoals 'Democratie en mensenrechten' alsof de VS zo goed en redelijk zijn daarin. De wens is de vader van de gedachte ook bij de Kremlinologen, die geciteerd worden in het artikel. Hun idee van 'De angst voor democratie' bij Poetin ten gevolge van de 'democratie in Oekraïne UA' is tweemaal een waanbeeld. In de oorlogspropaganda moet Poetin angst hebben voor democratie, dat is namelijk het tegendeel van de mensen van goede wil in West Europa en in de VS, die uit zijn op spanningen met Rusland RU, want de VS -en de NAVO- willen volgens hun propaganda democratie en mensenrechten in RU. Het doel van RU is volgens de VS propaganda het tegendeel daarvan. Die indoctrinatie en het creëren van grens conflicten moet de angst en de slaafsheid er in houden bij de Europeanen.

De VS politici stellen zich voor dat een oorlog beperkt zal blijven tot het Europa van Atlantische Oceaan tot de Oeral en dat de VS gespaard zullen blijven, zoals vroeger.
Poetin is niet bang voor de democratie in UA maar hij weet dat RU te maken heeft met een valse, agressieve en oorlogszuchtige tegenstander de VS & de NAVO. Het gestook van de VS president Biden wordt gevaarlijk. Boris Johnson en Jens Stoltenberg zijn even onverantwoord bezig. Joe Biden geeft een slechte indruk, hij is te oud voor de job van VS president. Het is tijd om op te houden met het stoken.
Alexander Van Heuverzwyn14-03-2022 02:06:06
Een beetje een vreemde invalshoek om het over Oekraine te hebben maar wel een goeie introductie tot de 'democratie' daar.
In Armenie in 2018 viel deregering door een volksprotest en van die democratische dreiging trok Rusland zich niets aan.
In Oekraine was er in 2014 een kleurenrevolutie waarin de extreemrechtse groepen de doorslag gaven. Sindsdien ging hun macht in stijgende lijn, voor een flink stuk omdat ze gesteund worden door de VS.
Het belang dat de neo-nazis krijgen werd eerder ook in de mainstream behandeld maar het wordt de laatste tijd geminimaliseerd. De VRT vroeg onlangs nog of het russische propaganda was of een stel marginalen, maar de vraag die men moet stellen is, als de VS Ukraine in een antirussische richting willen sturen, hoeveel extreemrechtsen hebben ze daar dan voor nodig? Volstaat het dan niet als ze de connecties met de VS controleren(en dat doen ze), de sleutelposities in het veiligheidsapparaat innemen(en dat doen ze) en als de milities boven de wet staan? Zelensky had er duidelijk niets over te zeggen. Dmitry Yarosh kon zeggen dat als Zelenski iets probeerde met Minsk ze hem in de hoofdstraat van Kiev gingen ophangen. En Yarosh werd gepromoveerd. Recent werd een onderhandelaar (Denis Kireev) doodgeschoten als spion. Wat denken de andere onderhandelaars daarvan?