‘Met PFAS vervuilde grond moet verwijderd worden’

Op voordracht van de studentenraad van de KU Leuven kreeg de Deense milieu-epidemioloog Philippe Grandjean (University of Southern Denmark en Harvard University) woensdag (2/2) aan de Leuvense alma mater samen met negen andere wetenschappers een eredoctoraat uitgereikt. Zijn onderzoek naar PFAS-vervuiling was de aanleiding voor ons gesprek.

Poly- en perfluroalkystoffen (PFAS), de groepsnaam voor chemische verbindingen tussen koolstof en fluor waaronder ook het in Zwijndrecht massaal aanwezige PFOS, zijn zeer schadelijk voor de immuniteit. Dat blijkt uit een langetermijnonderzoek waarmee Grandjean in 2008 startte op de Faeröereilanden.

Grandjean is een wereldautoriteit op vlak van onderzoek naar de gevolgen voor de gezondheid van kinderen na blootstelling aan chemische stoffen. De resultaten van de studies die hij al vier decennia uitvoert, liggen aan de basis van diverse verstrengingen van internationale regels zoals het Minimataverdrag van de Verenigde Naties inzake kwikvervuiling uit 2013.

Reactie op vaccinaties

In het kader van het PFAS-onderzoek op de Faeröer, waar de bevolking veel vis consumeert, onderzocht Grandjean in eerste instantie bij foetussen de mate van blootstelling aan de drie meest voorkomende chemische stoffen uit de PFAS-groep. Hij deed dit door middel van onderzoek van de moeder en het navelstrengbloed. Vervolgens werd bij de betrokken kinderen op de leeftijden van 18 maanden en van 5 tot 7 jaar de reactie nagegaan op de routinevaccinaties.

“Indien bij de moeders een hoeveelheid PFAS werd aangetroffen die twee keer zo groot was als normaal vonden we bij hun kinderen liefst 50% minder concentratie van antilichamen die vaccins opwekken dan bij anderen”, zegt Grandjean. Hij ontdekte tevens dat blootstelling aan PFAS het risico vergroot op infecties en ziekenhuisopname door aantasting van de lage luchtwegen.

Na publicatie van deze onderzoeksresultaten in het vaktijdschrift JAMA in 2012 besliste de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) in 2020 de risicobeoordeling voor PFAS voortaan te baseren op de immunotoxiciteit bij kleine kinderen.

De organisatie beval nieuwe en lagere grenswaarden aan voor de aanwezigheid van PFAS in voedsel en drinkwater. De limiet ligt voortaan op twee nanogram per liter drinkwater. Volgens Grandjean liggen de waarden in het Antwerpse drinkwater momenteel veel hoger en moeten er daarom snel maatregelen getroffen worden vooraleer de vervuiling zich verder verspreidt. Het Deense agentschap voor milieubescherming bijvoorbeeld besliste na de EFSA-aanbeveling vorig jaar om de grenswaarden voor PFAS in het drinkwater met liefst 98% te verlagen.

Het PFAS-probleem in de Antwerpse regio is volgens Grandjean ernstig en moet dringend aangepakt worden. “De aanwezigheid van PFAS in het drinkwater is het voornaamste probleem. Daarnaast komt de stof ook voor in voedsel, vooral vis en mogelijk in eieren. In vlees en melk is dat veel minder het geval. De PFAS belandt ook in de voedselketen via het water dat landbouwers gebruiken om hun akkers te besproeien en via verontreinigd rioolslib dat als meststof wordt gebruikt”, zegt de Deense wetenschapper.

Foute inschatting overheid 

Zoals zovelen voor hem wijst hij erop dat PFAS niet spontaan afgebroken wordt en zich verspreidt naar het grondwater. Hij heeft niet de indruk dat de betrokken overheden het probleem in en om Antwerpen voldoende ernstig nemen. “De vervuilde grond in de omgeving van de fabriek van 3M in Zwijndrecht moet verwijderd worden. De beste methode om de stof te verwijderen is opwarming van de grond tot meer dan duizend graden.”

Grandjean deed in het verleden veel onderzoek naar het negatieve effect van chemische stoffen op hersenfuncties. Hij doctoreerde aan de Universiteit van Kopenhagen met een studie over het effect van blootstelling aan lood op hersenfuncties. Het menselijke brein is vooral kwetsbaar tijdens de zwangerschap.

Uit zijn onderzoek op de Faeröer bleek dat kwik, via het dieet van de moeder, toxisch is voor de hersenontwikkeling van het ongeboren kind en het IQ negatief beïnvloedt. Ook de blootstelling tijdens de zwangerschap aan het pesticide CPF blijkt op latere leeftijd in een lager IQ te resulteren. “Het is dramatisch dat deze stoffen de hersenfuncties van jongeren negatief beïnvloeden. Het zullen immers deze hersenen moeten zijn die in de toekomst de mesthoop aan kwalijke stoffen die wij veroorzaakt hebben weer moeten opruimen”, stelt Grandjean.

Tegenkanting van bedrijven

Tijdens de uitreiking van het Leuvense doctoraat honoris causa door rector Luc Sels stelde Grandjean bijzonder ontroerd te zijn door het feit dat de studentenraad van de KU Leuven hem had voorgedragen.

“Ik onderzoek al heel mijn leven de impact van chemische stoffen op de volgende generaties. Toen ik als student in een essay de loodvervuiling door benzine-additieven aanklaagde, werd ik door mijn professoren bestempeld als een enthousiaste jongen zonder enig benul van wetenschap. Het is onvoorstelbaar en extreem amusant dat ik nu als professor door een initiatief van studenten deze prestigieuze onderscheiding mag ontvangen.”

Grandjean wees in zijn dankwoord ook op de vele tegenkantingen die hij ervaart van bedrijven die zich geviseerd voelen door zijn onderzoek. Hij stelde dat dit eredoctoraat hem het nodige prestige zal geven om daar tegenin te gaan.