‘Oosterweel verlost van molensteen’. Het Laatste Nieuws ontleende op dinsdag 19 september 2017 deze krantenkop aan een quote van toenmalig Vlaams minister van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA). Een dag eerder raakte bekend dat actiegroep Ademloos en drie individuele burgers hun klacht bij de Raad van State tegen het ruimtelijk uitvoeringsplan van de Oosterweelverbinding zouden intrekken. Actiegroep stRaten-generaal had dat enkele maanden eerder al gedaan. Met de klacht verdween het laatste obstakel voor de bouw van de Oosterweelverbinding. De spreekwoordelijke schop kon in de grond.
Molensteen
De klacht bij de Raad van State – en de nakende uitspraak daarover, gepland op 20 oktober 2017 – was in de aanloop naar het Toekomstverbond het ultieme drukkingsmiddel van de actiegroepen. Het Toekomstverbond zelf dateert van 15 maart 2017, maar de definitieve intrekking van de klacht bij de Raad van State door Ademloos en de drie burgers volgde pas een half jaar later.
De beslissing om die klacht in te trekken was cruciaal. Zo lang dat niet gebeurde, was immers niets 100% zeker. De beslissing werd gecommuniceerd op maandag 18 september maar dateert van net voor dat weekend, op vrijdag 15 september. Op die dag werd de fameuze molensteen, waar Ben Weyts naar verwees, definitief doorgeknipt en lag de weg voor Lantis om de Oosterweelverbinding te bouwen wagenwijd open.
Bij wie de PFAS-commissie in het Vlaams Parlement volgt, doet die datum een belletje rinkelen: 18 september 2017 is immers ook de datum waarop het fameuze politiek stuurcomité van Lantis plaatsvond waar de PFAS-vervuiling werd besproken en waar werd beslist om te communiceren. In dat politiek stuurcomité zetelden alle tenoren van de toenmalige Vlaamse regering en de burgemeester en de betrokken schepen van de stad Antwerpen.
Finaal kwam de communicatie er niet. Daardoor bleven de burgers van Zwijndrecht nog jaren onwetend over de ernst van de PFAS-vervuiling. Een verklaring daarvoor bleven Bart De Wever (N-VA), Joke Schauvliege (CD&V) en Ben Weyts schuldig in de PFAS-onderzoekscommissie. Wat De Wever wel aangaf, was dat hij in de dagen daarvoor, in de aanloop naar het politiek stuurcomité, net als alle andere politieke betrokkenen door Lantis gebrieft werd over het PFAS-probleem.
Welslagen
De discussie in de schoot van Lantis over de PFAS-vervuiling liep met andere woorden volledig parallel met de intensieve gesprekken die Lantis op datzelfde moment voerde met Ademloos en met de drie burgers over de condities waaronder ze bereid waren om hun klacht in te trekken.
“De mensen met wie wij op dat moment aan tafel zaten, waren op datzelfde moment intensief bezig met het PFAS-dossier”, zegt Greet Bergmans (Groen), een van de burgers die in die periode de klacht bij de Raad van State introk. Dat er met geen woord over PFAS werd gerept, vindt ze opmerkelijk. Open communicatie over het probleem zou volgens haar een grote risicofactor geweest zijn voor het welslagen van de onderhandelingen.
“Ik vermoed dat Lantis en de kabinetten die afweging, minstens die bedenking, toch ook gemaakt hebben. Dat kan toch bijna niet anders. Ik weet niet zeker wat we gedaan zouden hebben als we toen meer geweten hadden over PFAS. Maar de kans is groot dat we ermee aan de slag zouden zijn gegaan en dat ons akkoord er niet of pas later was gekomen, of dat het er anders had uitgezien. Onze bekommernis was immers net de gezondheid en de leefbaarheid in Zwijndrecht, Linkeroever en Antwerpen.”
Greet Bergmans wordt naar eigen zeggen in die gedachte gesterkt door het feit dat Steven Vervaet, indertijd mee indiener van de klacht bij de Raad van State en vandaag schepen voor Leefmilieu in Zwijndrecht, vorig jaar de eerste was om stalen te nemen. “Toen Thomas Goorden (milieuactivist die de bal mee aan het rollen bracht) vorig jaar zijn dossier aan Steven voorlegde, liet hij meteen stalen nemen ter verificatie. Waarom zouden we dat eind 2017 niet ernstig genomen hebben? Iedereen vraagt zich momenteel af waarom er niet gecommuniceerd werd. Ik zie daarin een mogelijk motief.”
Rapport-Tytgat
StRaten-generaal trok al in juni 2017 de klacht bij de Raad van State in. Ook op dat moment wist Lantis, op basis van uitgebreide staalnames, al dat de historische PFAS-vervuiling zeer ernstige proporties aannam. Maar ook met stRaten-generaal werd daar niet over gepraat.
“Ik kan enkel voor mezelf spreken, maar Lantis heeft mij daarover niet op de hoogte gebracht”, zegt Manu Claeys van stRaten-generaal. “Dat wil niet zeggen dat ik me achteraf bedrogen voel. Ik kan hun keuze plaatsen en duidt het hen niet ten kwade. De situatie was op dat moment anders. Lantis had net als veel andere betrokkenen toen weinig zicht op de gezondheidsimpact van PFAS, het was een technische kwestie. Vandaar ook dat ze een toxicoloog contacteerden. Met de bril die toen gehanteerd werd, zou het wellicht geen verschil gemaakt hebben."
"Onze focus lag ook elders. Het jarenlange debat ging over mobiliteit, stadsontwikkeling, luchtkwaliteit, geluidsbermen. Over alles wat zich boven de grond afspeelt, niet over wat er in de grond zit. Over dat laatste moest het milieueffectenrapport zich nog uitspreken. De politieke beslissing om niet te communiceren viel overigens pas nadat alle klachten bij de Raad van State waren ingetrokken. Om het Toekomstverbond en Oosterweel mogelijk te maken moesten ze dan niet meer zwijgen, en toch deden ze het. Dat lijkt me erop te wijzen dat daar niet de reden van het stilzwijgen gezocht moet worden.”
Twee jaar later zouden de kaarten volgens Claeys wellicht anders hebben gelegen. Idem voor het fameuze tweede rapport van Jan Tytgat waarin de toxicoloog van KU Leuven onder meer afraadt om nog eieren en groenten uit eigen tuin te eten.
“Mochten we de resultaten daarvan in het voorjaar van 2017 hebben gehad, dan zou dat wellicht het Toekomstverbond zelf niet in de weg hebben gestaan, maar dan zouden we het probleem hebben laten opnemen als een belangrijk aandachtspunt binnen het wederzijdse engagement. Dan hadden we samen met Greet en Steven ongetwijfeld laten noteren dat de PFAS-problematiek ernstig zou moeten worden genomen.”
Lantis bevestigt dat er niet over PFAS werd gecommuniceerd met de actiegroepen. Maar die keuze werd volgens de bouwheer van de Oosterweelverbinding niet ingegeven door de vrees dat anders de gesprekken zouden stranden. “De focus van de actiegroepen lag elders”, zegt woordvoerder Annik Dirkx.
“Bovendien hadden we onze resultaten gedeeld met de bevoegde Vlaamse instantie voor bodemsanering die zich uiteindelijk ook engageerde om de bredere communicatie op zich te nemen. Er stelde zich toen ook geen acuut humaan toxisch risico. Op dat moment was PFOS een louter operationele uitdaging op onze werf, zoals we er vele hebben.”
Die volksraadpleging, waarvoor ze maandenlang al hun vrijwilligers door weer en wind hebben gejaagd om ze tot een magisch aantal van 75.000 op te voeren, (ver boven het wettelijk vereist aantal om een volksraadpleging af te dwingen!), en waar ze aan al die prachtige inzet en goodwill plechtig beloofden dat die handtekeningen zeker ingediend zouden worden voor het beoogde doel... En dan vervolgens doodleuk alles in de papierversnipperaar te smijten...
Zoiets kan je maar één keer doen. Want op slag... heb je geen achterban meer.
Het Toekomstverbond moest vooral zorgen dat de hele breed gedragen betrokkenheid van vele bezorgde Antwerpenaars om zich in de grote keuzes inzake leefkwaliteit en duurzaamheid, vooral niet mocht blijven meespelen als belangrijk maatschappelijk thema in de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018. Ik heb de verschillende woordvoerders van de drie burgerbewegingen meermaals uitdrukkelijk horen zeggen dat dit absoluut vermeden moest worden.
En aldus geschiedde. De Wever werd rimpelloos herverkozen. Hees vervolgens Tom Meeuws aan boord, die zich sindsdien als milieu schepen als een sfinx gedraagt...
Wie gedroomd had van enige loyaliteit van die kant, (de politieke beleidsverantwoordelijken) die komt wel heel erg bedrogen uit.
Intussen verpulvert het aanbod aan openbaar vervoer in de binnenstad, toch ook een levensbelangrijke steunpilaar voor de ambitieuze modal shift, elk jaar verder. Alleen op ondergrondse lijnen naar de P&R 's willen ze nog investeren.
En vooral proppen ze de hele binnenstad vol ondergrondse betaalparkings die de oude stad letterlijk verstikken, zoals we in de kerstperiode met de Hollandse koopjesjagers mochten ervaren.
Op zo'n moment besef je als inwoner van Antwerpen waar dit beleid echt voor staat. En... je blijft binnen, of je vlucht zelf de stad uit.
Tja, en de burgerbewegingen? Net als dit stadsbestuur hebben ook zij de binnenstad de rug toegekeerd.
Ik heb hier nog ergens een dik boek staan van Manu Claeys. Iets over stilstand en achterkamertjespolitiek. En over de redding van de democratie.
Maar ze hebben hem een plaatsje gegeven in zo'n achterkamertje. Mooi geregeld toch?
En om dan diezelfde De Wever (onder ede!) te horen verklaren dat hij in 2017 voorstander was van eerlijke communicatie naar de inwoners van Zwijndrecht en Linkeroever, omdat hij "als eenzame visionair" in zulke openheid een opportuniteit zag om Oosterweel te promoten als een duurzaam milieusaneringsproject... maar dat hij jammer genoeg met dat visioen... alleen stond. Tjonge! De Wever die alleen staat en dan bescheiden zijn mening voor zich houdt... Ik dacht dat we, na zijn communicatiestrategie met het glas Cola Zero qua onnozelheid alles gehad hadden.
Maar het komt er ook op aan om het gans verhaal van de Oosterweel als een spiegel te zien over hoe belangenverstrengeling in milieuproblematiek en ruimtelijke ordening een rol speelt, en om te weten hoe we ons als burgers kunnen organiseren om transparante beslissingen af te dwingen in het belang van sociaal welzijn en ecologische duurzaamheid. En welke valkuilen we daarbij (zoals in Antwerpen) moeten vermijden.
De onderzoekscommissie brengt veel aan het licht, maar is tegelijk zo opgezet dat er waarschijnlijk niet veel (of niks) mee zal gedaan worden. Het is ook een beproefde methode om de boel dood te meppen: die commissie ellenlang rekken - ze zijn nu al meer dan een half jaar bezig - en ongeveer iedereen die er van ver of dichtbij mee te maken gehad heeft ondervragen tot in den treure. Het effect op de gemiddelde burger zal hetzelfde zijn: “dit is allemaal veel te complex, ik volg het niet meer.” (En terecht).
De verhouding tussen de ellenlange verhoren in de commissie en de flinterdunne verslaggeving erover in onze pers is ook aberrant. (Er zijn nochtans onderwerpen waarin onze krantenredacties en bevriende gast schrijvers bewezen hebben dat ze het kunnen uitmelken als geen ander, meestal onderwerpen waarbij geen gevaar is dat iemand politieke verantwoordelijkheid zou moeten nemen.)
Apache levert goed werk, maar dat is voor een beperkt publiek. Ook zij zouden af en toe nog meer een overzicht moeten durven geven dat ook voor de “leek” bestemd is: wat is er gebeurd, wanneer, waar, wie, waarom, welke verbanden, welke hypotheses. De tweets en Facebook Posts van Goorden zijn eigenlijk stukken informatiever en gestructureerder dan alles wat de officiële media schrijven (ja ook ivm Apache), en dat zou niet mogen.
Aberrant zeker, maar ik denk dat dit ook wel een duidelijke systeemfout in onze pers blootlegt. Zowel de audiovisuele, openbaar of commercieel, zowel Mediahuis als DPG of Roularta, allemaal hebben ze hun zelfverklaarde opdracht om ons kritisch te informeren al lang afgelegd als het over N-VA gaat. Er komt al sedert jaren geen spatje, geen zuchtje kritiek meer op de N-VA. In de plaats daarvan fungeren ze enkel nog als uithangbord om de coryfeeën zo goed mogelijk in de markt te zetten.
Ik verwees al naar de verklaring van De Wever over zijn eigen houding in de onderzoekscommissie. Hoe onnozel ook, die wordt door 'kwaliteitskrant' De Standaard kritiekloos voor waar overgenomen. Ooit eiste De Wever van De Standaard-redactie dat ze Bart Brinckman zouden ontslaan. Dat ontslag kreeg hij niet, maar toch mist zo'n eis z'n effect niet. De braafheid druipt er sindsdien af als ze iets over N-VA moeten schrijven of podcasten bij De Standaard.
Ik pik er nu even de keuze uit die Het Nieuwsblad maakt om de houding van Demir in de PFOS-onderzoekscommissie te belichten: https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20220130_94069523
Soortgelijk beeld bij al onze grote persorganen.
En dan schrikt de ombudsman van de VRT als zulke berichtgeving door critici "regimepers" wordt genoemd.
Met een interview in z'n onderbroek wordt De Wever beroemd aan de andere kant van de wereld. Waarom zou hij dan onder ede iets zinnigs in een parlementaire onderzoekscommissie moeten komen vertellen?