Politiek cynisme ondergraaft PFAS-onderzoekscommissie

Tom Cochez
Bart De Wever (N-VA), Joke Schauvliege (CD&V) en Ben Weyts (N-VA)
Bart De Wever (N-VA), Joke Schauvliege (CD&V) en Ben Weyts (N-VA) delen de stelling dat ze met de bril van 2017 de gevaren van de PFAS-vervuiling nog niet zagen. Die stelling is lek als een zeef. (© Benoit Doppagne, Jonas Roosens en James Arthur Gekiere (Belga))

Afgelopen maandag (17/1) en vorige week vrijdag (14/1) maakte een aantal politici hun opwachting in de onderzoekscommissie PFAS-PFOS in het Vlaamse Parlement.

Daarbij was het vooral uitkijken naar de passage van Antwerps burgemeester en N-VA-voorzitter Bart De Wever en twee ministers uit de voormalige Vlaamse Regering: Ben Weyts, in 2017 bevoegd voor Openbare Werken, en Joke Schauvliege, toen bevoegd voor Omgeving. Alle drie zetelden ze in het politiek stuurcomité van Lantis - de bouwheer van de Oosterweelverbinding - op het moment dat een massa nieuwe data de ernst van de PFAS-vervuiling in de omgeving van chemiefabriek 3M duidelijk maakte.

Daarnaast maakten ook Bart Tommelein (Open Vld) en Jo Vandeurzen (CD&V), in de vorige Vlaamse Regering bevoegd voor respectievelijk Begroting en Volksgezondheid, hun opwachting.

Ook Luk Lemmens (N-VA), de eerste gedeputeerde van de provincie Antwerpen, werd ondervraagd door de commissieleden. Onder zijn bevoegdheid kreeg 3M in 2020 een eeuwigdurende omgevingsvergunning, die verregaande lozingen toelaat via water en lucht van verschillende stoffen die tot de groep van PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) behoren.

Cynisch verlengstuk

Wie had gehoopt op duidelijke antwoorden en verklaringen voor de gemaakte politieke keuzes, kwam van een kale reis terug.

Het jarenlange falen van de politiek in het PFAS-dossier kreeg een pijnlijk en bij wijlen bijzonder cynisch verlengstuk

In plaats van klaarheid te scheppen in een onverkwikkelijk milieuschandaal en verantwoordelijkheid op te nemen voor politieke beslissingen, volgden mediagenieke bliksemafleiders en gratuite dooddoeners elkaar in sneltempo op. Het jarenlange falen van de politiek in het dossier kreeg zo een pijnlijk en bij wijlen bijzonder cynisch verlengstuk.

Met een welgemikte uithaal naar de voorzitter van de onderzoekscommissie Hannes Anaf (Vooruit) en commissielid Mieke Schauvliege (Groen), zette De Wever meteen de toon. De N-VA-voorzitter zegde bij aanvang prompt zijn vertrouwen op in beide politici vanwege een kritisch interview in het weekblad Humo.

De uithaal van De Wever werd maandag geëchood, achtereenvolgens door Luk Lemmens, Ben Weyts en door N-VA-commissielid Koen Daniëls. Met succes: een aantal media distilleerden dat ingestudeerde nummertje als het meest belangwekkende uit de hele hoorzitting.

Je moet de burgemeester van Antwerpen niet leren hoe politieke journalistiek in Vlaanderen werkt. In de Wetstraat is het spel oneindig veel belangrijker dan de knikkers. De kop moest De Wever zegt vertrouwen op in Hannes Anaf zijn, en het werd ook de kop boven de artikels.

Politieke opportuniteit

Waar gaat het wel om? De onderzoekscommissie PFAS-PFOS buigt zich over de vraag waarom de Vlaamse Regering het een prima idee vond om gigantische infrastructuurwerken uit te voeren in een van de grootste hot spots van PFAS ter wereld én om daarover op geen enkel moment te communiceren met de bevolking.

Zonder verpinken verklaarde Bart De Wever dat hij in het milieuschandaal in de eerste plaats een politieke opportuniteit zag

Het antwoord van de in 2017 bevoegde ministers Schauvliege en Weyts werd maandag als een soort mantra herhaald in de onderzoekscommissie: er was (toen) nog geen verontrustende kennis over de risico’s van de forever chemicals PFAS en er zou geen acuut humaan toxicologisch risico uitgaan van de gigantische vervuiling. Wat ‘met de bril van vandaag’ fout lijkt te zijn gelopen, was ‘met de bril van toen’ helemaal niet verkeerd, klonk het om de haverklap.

Bart De Wever had enkele dagen voordien het politieke cynisme al tot ongekende hoogten geduwd. Hij verklaarde zonder verpinken dat hij in het milieuschandaal in de eerste plaats een politieke opportuniteit zag om de Oosterweelverbinding in de markt te zetten als een groot saneringsproject. Nochtans was een sanering nooit aan de orde.

Over de gezondheidsrisico’s maakte de Antwerpse burgervader zich allerminst zorgen. Ook vandaag niet trouwens. Ongevraagd liet de burgemeester weten dat hij de ‘no regret maatregelen’ niet opvolgt en de eieren van de kippen in zijn tuin nog steeds gewoon eet. Voor de goede verstaander was zijn boodschap duidelijk: het voorzorgsprincipe en al die heisa over PFAS is voor niets nodig.

Schiltz

De politieke vraag is nu hoe de onderzoekscommissie met de getuigenissen van de voorbije dagen verdergaat. De verklaringen van De Wever, Weyts en Schauvliege zijn perfect weerlegbaar met staalharde argumenten. Dat is niet moeilijk en de linkse oppositiepartijen deden dat in de onderzoekscommissie ook herhaaldelijk.

Als het spel volgens de aloude particratische spelregels wordt beslecht, dan landt de onderzoekscommissie in verdeeldheid

Maar wat doen de andere partijen? Koen Daniëls probeert nauwelijks te verhullen dat zijn enige rol erin bestaat om zijn partijgenoten uit de wind te zetten. CD&V houdt zich vooral op de vlakte en van Bart Claes (Vlaams Belang) hebben we een sterk vermoeden dat die zichzelf ’s avonds in slaap praat.

Het enige commissielid van de meerderheid dat zich wel eens roert, is Willem-Frederik Schiltz (Open Vld). De vragen die hij de voorbije dagen stelde aan De Wever, Schauvliege en Weyts zijn misschien wat minder hard geformuleerd, maar inhoudelijk sluiten ze vaak aan bij de pertinente opmerkingen die vooral Jos D’Haese (PVDA) en Mieke Schauvliege maakten.

Of die rolverdeling finaal een hard onderzoeksrapport zal opleveren, is zeer twijfelachtig. Als het spel volgens de aloude particratische spelregels wordt beslecht, dan landt de commissie in verdeeldheid. Dan blijft alles beperkt tot wat aanbevelingen over betere communicatie en samenwerking tussen overheidsdiensten.

Nochtans is het zonneklaar dat de politieke wereld in dit dossier pakken boter op het hoofd heeft. Moeilijker te beantwoorden is de vraag of dat het gevolg is van complete onkunde en wanbeleid, dan wel voortspruit uit een bewust georkestreerde politieke aanpak om de werken aan de Oosterweelverbinding niet in het gedrang te brengen. Voor dat laatste zijn er op z’n zachtst gezegd ernstige aanwijzingen.

Politiek stuurcomité

Bij de passage van de politieke hoofdrolspelers stond vooral de vraag centraal waarom in het najaar van 2017 niet werd gecommuniceerd over de ernstige vervuiling. Metingen van Lantis, uitgevoerd in het kader van de werken aan Oosterweel, maakten duidelijk dat de historische (en huidige) vervuiling (nog) veel verder en dieper gaat dan werd aangenomen.

De vraag waarom en petit comité uiteindelijk zou zijn beslist om de bevolking niet op de hoogte te brengen, bleef onbeantwoord

In de aanloop naar het politiek stuurcomité van Lantis op 18 september 2017 werden de politieke verantwoordelijken van die bevinding op de hoogte gebracht. Op de vergadering zelf werd beslist om de bevolking daarover in te lichten, maar dat gebeurde uiteindelijk niet.

De initiële plannen om te communiceren strandden in een vergadering op het kabinet-Weyts. Op die vergaderingen waren naast Lantis en de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), ook Bart Van Camp (de toenmalige kabinetschef van Ben Weyts) en de adjunct-kabinetschef van Joke Schauvliege aanwezig. Van Camp zou ruim een jaar later directeur omgeving bij Lantis worden.

Er kwam geen antwoord op de vraag waarom daar, en petit comité, uiteindelijk zou zijn beslist om de bevolking niet op de hoogte te brengen en dus het persbericht dat OVAM had klaargestoomd niet te versturen. Weyts en Schauvliege benadrukten dat ze niet op de vergadering aanwezig waren en dat ze bijgevolg het raden hadden naar die verklaring.

Dat laatste kan twee dingen betekenen. Ofwel vonden de ministers de hele vervuiling en het inlichten van de bevolking van Zwijndrecht (en Antwerpen) zodanig onbelangrijk dat ze niet eens de moeite namen om wat duiding te vragen over de beslissing aan hun (adjunct)-kabinetschefs. Ofwel keken ze bewust de andere kant op. Want wat niet weet, niet deert.

Ben Weyts waagde zich aan een hypothese. In zijn begeleidend schrijven in de aanloop naar die vergadering zou Lantis-voorzitter David Van Herreweghe de beslissing om niet te communiceren hebben aangegeven door subtiel de argumenten daarvoor aan te reiken. Kort samengevat: we weten te weinig over de situatie en er is geen acuut humaan toxicologisch risico. Toch communiceren over de vervuiling zou nodeloos tot onrust leiden.

Dun

Opvallend is de vertaalslag die Lantis maakte van de visie van OVAM op de vervuiling. OVAM verdedigde, op basis van het fameuze rapport van toxicoloog Jan Tytgat, de stelling dat de nieuwe data van Lantis niet wezen op een acuut humaan toxicologisch risico. Maar de afvalstoffenmaatschappij hield wel duidelijk een slag om de arm en pleitte voor bijkomende metingen buiten de werfzone van Oosterweel. Dit om in te schatten hoe wijdverspreid de bodemvergiftiging was. Metingen die er overigens niet kwamen.

De voorwaardelijke visie van OVAM werd door Lantis verkeerd vertaald als de zekerheid dat er geen humaan risico kan zijn

Deze voorwaardelijke visie van OVAM vertaalde Lantis verkeerd als de zekerheid dat er geen humaan risico kan zijn.

De politieke verantwoordelijken verschuilen zich achter die enige officiële briefing over de PFAS-vervuiling om de handen in onschuld te wassen. De wetenschap - professor Tytgat -  en OVAM zouden immers vertellen dat er geen probleem was of zelfs kon zijn.

Dat is veel meer dan alleen maar een foute weergave van de feiten. Het betekent ook dat de politieke keuze om bewoners in het ongewisse te laten, werd gebaseerd op de foutieve lezing door Lantis (toen nog BAM geheten) van de visie van OVAM, en van een dun en omstreden rapport van een professor die niet is gespecialiseerd in PFAS.

Dat terwijl er voldoende gespecialiseerde professoren en buitenlandse expertise aanwezig is. Om nog te zwijgen van het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) dat in dergelijke omstandigheden normaal zou aangezocht moeten worden.

In het rapport-Tytgat staan aantoonbare fouten en wordt ook niet uitgegaan van de op dat moment meest recente wetenschappelijke informatie. Toch werd dat de flinterdunne basis voor het ‘beleid’ en voor de mantra die zowel Weyts, Schauvliege als De Wever opdreunden: "er was geen humaan toxicologisch risico" en "we mogen niet met de bril van vandaag naar het verleden kijken".  

Dordrecht

Het is perfect te weerleggen dat er in september 2017 nog geen alarmbellen zouden hebben geluid over PFAS. Het Amerikaanse milieuagentschap EPA legde al in 2016 veel strengere normen voor PFAS op tafel. In 2010 eiste de Amerikaanse staat Minnesota 5 miljard dollar schadevergoeding van 3M voor het vervuilen van een plaatselijke rivier.

Terwijl Nederland in rep en roer stond, had in Vlaanderen blijkbaar geen enkele politicus weet over de ernst van PFAS-vervuiling

Dichter bij huis, in het Nederlandse Dordrecht, was in 2015 het schandaal rond de ‘PFAS fabriek’ Chemours (DuPont) losgebarsten. Onderzoek had aangetoond dat bewoners in de omgeving van die fabriek waarschijnlijk langdurig aan hoge PFAS-waarden (in dit geval PFOA) waren blootgesteld. Tot grote wanhoop van de bouwsector bemoeilijkte de Nederlandse overheid prompt grondverzet op werven.

In het voorjaar van 2017 - vier maanden voor het ‘cruciale politiek stuurcomité van Lantis - publiceerde het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Leefmilieu (RIVM) de verontrustende resultaten van bloedonderzoek bij omwonenden. Ook de uitstoot van PFAS via de lucht wordt in Nederland al sinds 2015 gemonitord.

Terwijl Nederland in rep en roer stond, had in Vlaanderen blijkbaar geen enkele politicus gehoord over de bij de noorderburen veel strengere PFAS-normen, over de verspreiding van de ‘forever chemicals’ via de lucht, over de verontrustende bloedonderzoeken in de omgeving van de fabriek in Dordrecht, en over het aan banden gelegde grondverzet.

Ziende blind

De uitleg waarom het in 2017 stil bleef, rammelt aan alle kanten. Zo mogelijk nog frappanter is de vaststelling dat het vervolgens ook daarna jarenlang muisstil bleef. Er waren kansen te over om toch nog politieke actie te ondernemen en maatregelen te nemen.

In de onderzoekscommissie beweerde Bart Van Camp dat hij meermaals op de deuren van de politiek heeft geklopt zonder gehoor te krijgen. Bart De Wever, Ben Weyts en Joke Schauvliege bleken daar geen duidelijke herinneringen meer aan te hebben. Misschien omdat er niet al te luid werd geklopt. Of omdat het geheugen nu eenmaal selectief werkt.

Zo mogelijk nog frappanter dan het stilzwijgen in 2017 is de vaststelling dat het vervolgens ook de jaren nadien stil bleef

De Wever, Weyts en Schauvliege delen de stelling dat ze met de bril van 2017 de gevaren op dat moment niet zagen omdat ze nog niet in beeld zouden zijn geweest. Die stelling is lek als een zeef. Het staat bovendien vast dat ze vervolgens ook met de bril van 2018, 2019 en 2020 ziende blind bleven.

Hetzelfde geldt overigens voor de bril van 2021 en 2022, mochten burgercollectief Grondrecht en milieuactivisten Thomas Goorden en Frank Van Houtte zich niet in het dossier hebben vastgebeten. Zonder hen sprak ook vandaag in Vlaanderen nog steeds niemand over PFAS.

Waren de politieke verantwoordelijken al die jaren gewoon te onnuttig om het grootste Vlaamse milieuschandaal in vele jaren te zien, laat staan er iets aan te doen? Is er sprake van manifeste politieke onkunde?

Of mochten de problemen niet gezien worden omdat ze uitstel zouden kunnen betekenen voor Oosterweel, de ‘Werf van de eeuw’? Na goed een half jaar zou dat de enige vraag moeten zijn die overblijft voor de onderzoekscommissie. De rest is beantwoord.

LEES OOK
Esmeralda Borgo / 05-07-2023

Departement Zorg stremt bloedonderzoek naar PFAS

Het bloedonderzoek zal volgens het departement niet leiden tot een betere gezondheidszorg.
Een buisje met bloed in waarop PFAS staat geschreven.
Tom Cochez / 26-12-2022

3M zal ultrakorte PFAS blijven uitstoten

3M stopt met productie van PFAS, maar daarom niet met uitstoot van ultrakorte-keten PFAS.
Chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht
Tom Cochez / 13-10-2022

Voor Oosterweel moet alles wijken

De Vlaamse Regering zet economie altijd boven volksgezondheid.
Demir Peeters
9 REACTIES
Eric Van Overloop19-01-2022 10:12:56
gefeliciteerd met het artikel over de laatste onderzoekscommissie,dit komt volledig overeen met het gevoel ik had bij het volgen ervan.
Erik Theys19-01-2022 12:31:30
Nog maar eens dank aan Apache en Tom Cochez.
Ijskoude rillingen kreeg ik van de toon waarop en de houding waarmee de voorzitter van de grootste Vlaamse partij en de burgemeester van de grootste stad van Vlaanderen de Vlaamse volksvertegenwoordigers en in het bijzonder de voorzitter (pure verbale intimidatie) toesprak en behandelde. Om van de inhoud van zijn verdediging: 'de verdienste is de onze, de schuld is die van de anderen', maar te zwijgen.
Als dit een voorsmaakje is van de manier waarop de volksvertegenwoordiging zal worden behandeld in een onafhankelijk Vlaanderen, hou ik mijn hart vast.
Paul Deby19-01-2022 12:31:32
We hebben natuurlijk enerzijds wetgeving die neergeschreven is, zoals de bevoegdheidsomschrijving van de parlementaire onderzoekscommissie, en de ongeschreven wetten van het politieke spel aan de andere kant. Ik denk dat we hier goed kunnen zien welke soort wetten het overwicht hebben. En dus is het logisch gevolg dat een parlementaire onderzoekscommissie eigenlijk noodlottig ondergeschikt moet zijn aan de negatie van de politieke verantwoordelijkheid. Het afleggen van een eed om "de waarheid en niets dan de waarheid te spreken" is dan ook een volslagen hol ritueel.
De machtigste politicus van Vlaanderen, tevens burgemeester van Antwerpen en lid van het politiek stuurcomité van BAM/LANTIS, die deze eed aflegt, en die in de voorbije 20 jaar in al zijn communicatie nog nooit iets anders heeft gedaan dan liegen en bedriegen, van hem kun je niet verwachten dat hij plots tot inkeer zou komen, naar zijn eed gaat handelen en "de waarheid spreken". Dus het eerste wat hij doet als hij op z'n stoel neerzit, is de rollen omdraaien en een aanval lanceren op de voorzitter. Van minachting voor de parlementaire onderzoekscommissie geeft hij zeker blijk.
In dat verband viel mij het grote verschil op met de burgemeester van Zwijndrecht. Zonder nu te gaan beweren dat die politicus geen fouten heeft gemaakt, valt het toch op dat hij wel "in eer en geweten" antwoorden moet geven, gewoon vanwege het simpele verschil dat hij geen parlementaire onschendbaarheid geniet, en indien hij kan betrapt worden op meineed, zulks voor hem persoonlijk gevolgen heeft.
In die redenering zou het eigenlijk logisch zijn dat de parlementaire onschendbaarheid opgeheven zou worden voor al wie opgeroepen wordt te verschijnen en verantwoording af te leggen voor een onderzoekscommissie.
En zo zie je ook duidelijk waarom de machtigste politicus van Vlaanderen toch vasthoudt aan zijn verkiezing voor een parlementair mandaat. Hij heeft nog nooit in die 20 jaar deelgenomen aan een parlementair debat. Maar de straffeloosheid. "The Untouchable". Daar gaat het 'm echt over.
Paul Deby20-01-2022 09:54:27
Wat ik opmerk is dat de parlementaire onschendbaarheid in feite de mogelijkheid van een parlementaire onderzoekscommissie ondergraaft om parlementsleden onder ede te ondervragen. Meestal krijgen we verklaringen te horen die elkaar tegenspreken. Het is altijd "de schuld van de anderen". Maar vanwege onschendbaarheid staan parlementsleden de facto boven de wet. En zeker als ze in een comfortabele meerderheid zitten. Dus een onderzoek waarbij elkaar tegensprekende verklaringen met elkaar geconfronteerd kunnen worden is daar niet mogelijk.
En voorts ben ik van mening dat De Wever daar nog een extra dimensie aan toevoegt door een alomtegenwoordigheid, een soort politieke almacht na te streven.
In dit Oosterweel dossier, dat nu de allure van een schandaal aanneemt, toegepast: "de schup moest in de grond". "En daar zal ik voor zorgen. Eender hoe." Dus liegen in zo'n onderzoekscommissie, wie doet hem wat?
herman weyn20-01-2022 12:17:07
" de schuld van de anderen"? Calimero is toch de rol die op het lijf van N-VA is geschreven, met God De Wever op kop (trouwens, loopt diens politieke houdbaarheid niet stilaan ten einde?)
alex boonen19-01-2022 15:13:26
https://www.imdb.com/title/tt0751806/characters/nm0248844
M.b.t. de brillenkwestie, uit de serie "Yes, Minister"
[On the 1938 Munich Agreement]
Sir Humphrey Appleby : "It occurred before certain important facts were known, and couldn't happen again."
James Hacker : "What important facts?"
Sir Humphrey Appleby : "Well, that Hitler wanted to conquer Europe."
James Hacker : "I thought that everybody knew that."
Sir Humphrey Appleby : "Not the Foreign Office."
Ludwig De Maeyer19-01-2022 16:23:35
Cui bono? Blijkbaar is deze keer de heer De Wever zijn Latijnse spreuken even vergeten! De partij die politiek nadeel zou kunnen hebben van de communicatie over de PFOS vervuiling zou de partij zijn die zich het sterkst had geprofileerd op de start van de Oosterweel werken. Cui bono dus. De vraag stellen is ze beantwoorden.
herman weyn20-01-2022 12:12:57
in Antwerpen zeggen we: ze dronken een glas, en ze pisten een plas en alles bleef gelijk het was
Stan Mardaga21-01-2022 15:15:49
Klinkt alsof - Wier haben es nicht gewust!
Ha, ha, ha, hamai. Waar hebben we dat nog ooit gehoord???