Journalist Maria Ressa en haar Russische collega Dmitry Muratov ontvangen vandaag (10/12) de prestigieuze vredesprijs van het Nobelcomité vanwege hun inspanningen voor de vrijheid van meningsuiting. Het comité erkent de campagne die ze voeren in hun thuislanden, maar ziet hen ook als vertegenwoordigers van alle journalisten die voor persvrijheid opkomen.
Voor de Filipijnse Ressa, hoofdredacteur van het online nieuwsmedium Rappler, gaat haar inzet breder dan enkel de persvrijheid vrijwaren. Geconfronteerd met het machtswellustige regime van president Rodrigo Duterte vreest ze voor het zo al broze en gebrekkige democratische systeem in de Filipijnen.
Duterte werd in 2016 na een populistische en nationalistische campagne als president verkozen. Als president vertoont hij autocratische neigingen. Desondanks kan hij nog steeds rekenen op een brede populariteit, ook tijdens de coronacrisis.
De documentaire A Thousand Cuts is gratis beschikbaar voor abonnees van Apache van vrijdag 10 december vanaf 19u tot en met donderdag 16 december.
Zijn beleid steunt op loyale getrouwen in alle rangen van de overheid, een verdeel-en-heerspolitiek, intimidatie, en de creatie van een sfeer van angst. ‘Andere stemmen’ onderdrukt het regime met een ingenieuze en manipulatieve sociale mediamachine of via het juridische apparaat.
Democratie in gevaar
“Wat we vandaag zien, is een langgerekte doodstrijd van de democratie”, legt Ressa de titel van de documentaire uit. Elke ondemocratische maatregel, hoe klein ook, verzwakt de democratie, luidt het. “En eens er te veel dergelijke maatregelen zijn, is de democratie zo verzwakt dat ze sterft.” Rappler wil dat niet laten gebeuren. “We zullen ons niet van het debat onttrekken, we zullen ons niet verschansen, we houden voet bij stuk”, klinkt het strijdvaardig in de documentaire.
Ressa staat dan ook in de vuurlinie, net als mensenrechtenactivisten, advocaten, vakbondsvertegenwoordigers en milieuactivisten.
Eén kritische senator, Leila de Lima, belandde tijdens de ambtstermijn van Duterte in de cel nadat ze opdook in een drugsdossier dat met spuug en paktouw aan elkaar hangt, en bulkt van de inconsistenties. Tientallen activisten lieten de voorbije zes jaar het leven, waaronder ook zestien journalisten, volgens Reporters Zonder Grenzen. Deze week nog, aan de vooravond van de uitreiking van de Nobelprijs, werd een journalist gedood, de derde dit jaar.
De aanvallen en moorden worden zelden opgehelderd, maar intimideren de journalisten, activisten en de tegenstanders van het regime.
Sociale media
Ressa ondervindt het aan den lijve. Zij is aanhoudend het mikpunt van trollen en influencers. Intussen lopen ook acht rechtszaken tegen haar of het online nieuwsmedium dat ze oprichtte. Vandaar haar aanhoudend betoog voor meer verantwoorde sociale media. Ze stelt ook het machtsmisbruik, het gebruik van geweld en het groeiend autoritarisme aan de kaak.
Rappler viel samen met een aantal andere media al snel in ongenade bij Duterte. De webredactie onthulde en kaartte de inzet van dubieuze tactieken in de bloedige drugsoorlog aan. Minstens 6.000, vaak arme, Filipijnen werden gedood in politieacties en acties van doodseskaders. Het Internationaal Strafhof onderzoekt nu deze war on drugs.
Duterte maakt er overigens geen geheim van dat hij Rappler, en bij uitbreiding alle kritische journalisten, liever kwijt dan rijk is. In 2017, een jaar nadat hij president werd, nam hij Rappler voor het eerst publiekelijk op de korrel. Sindsdien is het medium regelmatig mikpunt van spot en valse betichtingen in zijn uitgebreide speeches.
Rappler-journalisten worden ook geweerd uit alle persconferenties van het presidentieel paleis en krijgen moeilijk toegang tot informatie van en over de overheid. De entourage van de president beweerde zelfs dat Rappler betrokken was bij de voorbereidingen van een coup. Maar anders dan met bijvoorbeeld de commerciële tv- en radiozender ABS-CBN kreeg Duterte Rappler nog niet uit de ether.
Ook ABS-CBN zond kritische reportages over de president uit. De Filipijnse advocaat-generaal Jose Calida, die de presidentsverkiezingscampagne van Duterte leidde, weigerde in 2020 op aangeven van mediaregulator NTC de licentie van de zender te vernieuwen. Later bevestigde de Senaat, bevolkt met een ruime meerderheid aan Duterte-volgelingen, die beslissing. ABS-CBN kon niet meer uitzenden en moest bijna tienduizend personeelsleden afdanken.
Persvrijheid in gevaar
De persvrijheid in de Filipijnen wordt trouwens ook langs andere kanten belaagd. Rappler en ABS-CBN halen de internationale media, net als de vermoorde journalisten. Maar intussen misbruikt de overheid een draconische wet tegen terrorisme om kritische journalisten het zwijgen op te leggen.
Twee journalisten verbonden aan het alternatieve nieuwsnetwerk Altermidya Network belandden zo een tijdlang in de cel nadat ze zogezegd met communistische rebellen sympathiseerden.
Deze maand legden energieminister Alfonso Cusi en de Filipijnse zakenman Dennis Uy een resem klachten neer tegen diverse mediaspelers en achttien journalisten inzake laster. Een schoolvoorbeeld van chilling, vindt de Filipijnse journalistenvereniging NUJP.
Cusi en Uy pikken het niet dat de journalisten “met kwaadwilligheid” hebben bericht over een klacht tegen Cusi en Uy bij de Filipijnse ombudsman. Uy was een van de belangrijkste financiers van de presidentscampagne van Duterte.
Verkiezingen
Duterte werkt zijn laatste jaar als president af. Hij kan niet herverkozen worden. In de zomer van 2022 neemt normaal gezien een ander staatshoofd intrek in Malacañang, het paleis van de president in hoofdstad Manila.
De verkiezingsstrijd is volop losgebarsten en de uitslag voorspellen is moeilijk. In de peilingen heeft de tandem Bongbong Marcos, zoon van de Filipijnse dictator Ferdinand Marcos, en Sara Duterte, dochter van de huidige president, de beste papieren. Zij azen op de post van respectievelijk president en vice-president.
Of er een kentering zal komen inzake persvrijheid en respect voor democratische waarden moet de toekomst uitwijzen.
A Thousand Cuts belicht de kiescampagne voor de Senaat in 2019. Toen al stapelden zich duistere wolken op boven de Filipijnse democratie. Het verleidde één van de medewerkers van Rappler tot een niet al te optimistische uitspraak: "Ik geniet van de laatste dagen van de democratie, nu het nog kan".
