Ze zijn dan toch geen schijnzelfstandigen, de maaltijdkoeriers van Deliveroo. Dat oordeelde de arbeidsrechtbank van Brussel. In mijn boek Homo Deliveroo beweer ik het tegendeel. Dat doe ik na een onderzoek dat anderhalf jaar in beslag nam en waarvoor ik onder andere meer dan tweehonderd uur als maaltijdkoerier werkte. In mijn boek stel ik dat Deliveroo de controle heeft over het arbeidsproces en de koerier dus ondergeschikt is aan de app van Deliveroo:
Nonkel Roo bepaalt welke bestellingen ik krijg toegewezen. Hoeveel een bestelling oplevert. Hoelang ik wacht tussen twee opdrachten. Hoe interessant die opdrachten zijn voor een koerier met mijn profiel. Het enige wat ik doe is accepteren of weigeren.
In het vonnis wordt deze analyse niet tegengesproken. De relatie tussen Deliveroo en haar koeriers is een eerste argument dat wordt uitgewerkt. Er is duidelijk sprake van ondergeschiktheid maar deze is volgens de rechtbank enkel een economische en geen juridische realiteit. Okee dan. Vorm boven inhoud, contract boven realiteit. Felicitaties aan het adres van de bedrijfsjuristen van Deliveroo, die zich in de contractbepalingen overigens duidelijk laten inspireren door de internationale rechtspraak in gelijkaardige dossiers.
Waar het op neerkomt, is dat er veel elementen zijn die eerder wijzen op een klassieke arbeidsrelatie dan op een zelfstandigenstatuut, maar dat deze onvoldoende worden geacht om de kwalificatie om te zetten. Ik ben overtuigd dat het omgekeerde net zo waar is: als koeriers werknemers zijn, zou de rechter nooit oordelen om hen zelfstandig te maken. Maar dat is uiteraard weinig meer dan speculatie.
Schijnvrijheid
Een tweede argument in het vonnis is dat de meeste koeriers zelf kiezen voor het statuut van zelfstandige. Dat klopt. Misschien kan ik best de enige koerier aan het woord laten die de moeite nam te reageren op wat ik in de media vertelde over mijn onderzoek, omdat ik denk dat hij goed verwoordt hoe de meeste koeriers naar dit debat kijken. Ik geef de tekst hier letterlijk weer zoals hij in mijn mailbox verscheen:
Als zelfstandige deliveroo koerier die fulltime werkt, vind ik da ge zever verkoopt op tv en kranten.
Die illegale losers of zoals gij ze precariteit noemt, da blijft een constante. Ze rijden nu toevallig voor deliveroo. Als deliveroo weg is, blijven ze nog steeds precaire illegale losers, da weet ge zelf ook.
Voorwa strijden de vakbonden en gij? Niemand wilt al werknemer werken voor deliveroo voor een platte loon. Dan kunnen ze evengoe takeaway doen. Mijn vrijheid is belangrijk, deliveroo is de ultieme job voor work life balance. Als deliveroo mij een arbeiderscontract geeft vr ne schamele 12 euro bruto, dan stop ik ermee.
Jullie zijn niet onze stem, gij en de vakbonden. Als ge voor ons strijdt, de zelfstandigers, pleit dan voor hogere fees maar nie om ons statuut weg te doen. Of pleit tegen de p2p.
De vrijheid die deze koerier claimt, is wat mij betreft een schijnvrijheid. Ja, het klopt dat een koerier kan in- en uitloggen wanneer hij dat zelf wil. Et alors? Je verdient maar geld wanneer je een bestelling krijgt toegewezen en deze effectief kan afwerken. Daarover heb je geen enkele beslissingsmacht. Zit je daar, ingelogd en wel, onbetaald je tijd te verprutsen wanneer er geen bestellingen zijn.
Over de work-life balance kan ik moeilijk oordelen omdat het een subjectieve kwestie is. Een koerier verdient vooral geld wanneer andere mensen, alleen of met hun gezin, aan tafel zitten. Avonden in het weekend zijn de beste verdienmomenten, buiten de klassieke maaltijdmomenten verdien je gewoonlijk niet eens een hongerloon. Maar om op gezinsmomenten te werken, hoef je geen zelfstandige te zijn. Dat moest ik als fabrieksarbeider in ploegendienst ook.
Dat deze koerier vindt dat ik voor hogere fees (vergoeding per geleverde bestelling) moet pleiten, is geen verrassing voor wie af en toe met koeriers spreekt. Het toont wat mij betreft vooral aan dat hij zijn statuut niet goed begrijpt. Zelfstandigen kunnen niet collectief strijden voor een betere verloning, dat is enkel werknemers gegeven. Meer zelfs: indien Deliveroo er technisch in slaagt om zelfstandigen te laten bieden op leveringen, is de kans niet onbestaande dat de fee net daalt. Ze ligt dan immers in handen van de koerier die voor het laagste bedrag een maaltijd wil leveren.
In zekere zin mag deze koerier tevreden zijn dat Deliveroo een fee vooropstelt. Deze is, naar mijn inzicht, overigens voldoende hoog indien een levering vlot verloopt. Dat is echter precies waar het schoentje knelt: de wachttijden tijdens het werk zijn onzeker en bij momenten hoog. Een restaurant dat de maaltijd niet tijdig klaar heeft, een klant die niet thuis is of lang wacht om de deur te openen: het is dagelijkse kost. Net daar ontbrak voor mij een aspect van het zelfstandige zijn: diensten in rekening brengen wanneer de klant of het restaurant in gebreke blijft. Het werknemersstatuut voorziet via het uurloon in een eenvoudige oplossing voor dit probleem.
Over het misbruik van het peer-to-peerstatuut (p2p, ingesteld door de Wet-De Croo van 2016 rond het onbelast bijverdienen in de deeleconomie) zijn we het eens. Zowel deze koerier, de arbeidsrechtbank als ikzelf zijn van oordeel dat de koeriers van Deliveroo niet onder dit statuut horen te werken. Een misselijke grap, zo stel ik in Homo Deliveroo. Het is afwachten of dit onderdeel van het vonnis ook in de praktijk zal worden afgedwongen.
Duurbetaalde logins
De kwestie van de “precaire illegale losers” is dan weer andere koek. VUB-onderzoekster Elief Vandevenne legde in haar uitmuntende masterproef een eerste laagje bloot van de schimmige wereld die schuilt achter maaltijd-apps zoals Deliveroo: mensen die niet legaal mogen werken omdat ze minderjarig zijn en/of geen geldige verblijfspapieren hebben, proberen aan de kost te geraken met logins die ze huren van iemand en die ze duur betalen.
Dit vonnis zal aan deze realiteit alvast niets veranderen. Een kwatong zou zelfs beweren dat de rechter Deliveroo hier impliciet vrijpleit. Een zelfstandige koerier mag volgens zijn contract een derde inschakelen en is dan zelf verantwoordelijk voor de gevolgen, niet Deliveroo. Ik beschouw dat als een doorschuiven van verantwoordelijkheden. De rechter is het hier blijkbaar niet mee eens.
Dat Deliveroo geen kledij- of andere voorschriften oplegt, is eveneens een argument dat de rechter aanhaalt pro zelfstandige. Dat helpt evenmin. Het is een publiek geheim dat de niet-legale koeriers vermijden om in herkenbare outfit te rijden om zo de kans op controles door politie of arbeidsinspectie te verlagen. Daarom krijgt u uw pizza geleverd door een puber met een donssnor die een thermoszakje van Colruyt in de koffer van zijn scootertje heeft zitten. Tenzij u bestelt bij de geciteerde concurrent TakeAway.com, hun koeriers zijn als werknemer gehouden aan de kenmerkende oranje outfit.
Stap achteruit
De kwestie van onderverhuur van logins is een realiteit waarover ik in het vonnis niets lees, aangezien contractbepalingen duidelijk voorrang krijgen op de arbeidspraktijk. Het behoud van het zelfstandigenstatuut is eerder een versneller dan een rem op dit soort uitwassen in de platformeconomie. In die zin is het vonnis een stap achteruit voor iedereen die wil strijden voor eerlijke arbeidsvoorwaarden op de bodem van de arbeidsmarkt. En dat geldt ook voor de koeriers die deze beslissing toejuichen. Al ben ik overtuigd dat zij het tegendeel geloven, de gelukkige slaven van Deliveroo.
