Ergens halverwege de documentaire zie je de Duitse topambtenaar Beate Gminder (54) op krukken door de gangen van de Europese Commissie strompelen. Ze loopt krom van de rugpijn, maar geeft geen kick. Glimlachend groet ze haar collega’s. Haar handtas heeft ze vervangen door een praktische rugzak met daarin een stapel dossiers.
Doorgaan, altijd blijven doorgaan. Dat lijkt het levensmotto van Beate. Ze verbrak de relatie met haar jeugdliefde Christian om in Brussel carrière te maken. Jaren later ontmoet ze hem opnieuw en beseft dat ze nooit een andere man is tegengekomen die even leuk is. De twee kiezen opnieuw voor elkaar en trouwen, maar gaan niet samenwonen. Beate heeft een appartement in Brussel en Christian woont in Duitsland. In het weekend pendelen ze op en neer. “Terugkijkend heb ik spijt dat we geen kinderen kregen. Ik had het fantastisch gevonden om moeder te zijn. Maar het moment is gepasseerd en ik was te druk met mijn werk in Brussel om er bij stil te staan.”
De Franse Anne-Cécile Gault (30) is een stuk jonger dan Beate. Maar ook zij worstelt om haar baan als parlementair medewerkster te combineren met een sociaal leven. Na een paar lessen zegt ze haar yoga-abonnement op. Half negen ’s avonds is niet haalbaar. Dan zit ze nog tot over haar oren in het werk. Voor afspraakjes met jongens heeft ze geen energie. “Stel je voor dat ik me na een slopende werkdag mooi moet maken voor een date.” Anne-Cécile rolt met haar ogen. “Ik moet er niet aan denken.”
Joanna Sopinska (44) komt uit Polen en werkt als economiejournalist in Brussel. Je ziet haar in de documentaire na het werk naar huis hollen om eten te maken voor haar man en twee zonen . “De job van journalist is zeer stresserend”, geeft Joanna toe. “De druk om te presteren en een scoop te hebben, is bijzonder hoog. Je weet nooit wanneer je werkdag eindigt.”
Overspannen ontslag nemen
“Ik heb me tijdens het filmen vaak afgevraagd hoe deze vrouwen het helse werktempo volhouden”, zegt de Nederlandse documentairemaakster Nadine van Loon (46). “Waarom blijven ze zich aanpassen aan de hoge eisen die aan hen worden gesteld? Waarom gunnen ze zichzelf niet meer rust?”
Nadine van Loon weet waarover ze spreekt. Net als de vrouwen in de film begon ook zij als twintiger haar carrière in Brussel als rechterhand van een Nederlandse Europarlementariër. Daarna pendelde ze maandelijks vanuit Den Haag naar Brussel voor haar werk bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze twijfelde of dit haar pad was en werkte tijdens een periode van buitengewoon verlof als journalist vanuit Marokko.
Terug in Nederland pakte ze haar baan bij het ministerie weer op. “Ik had thuis twee kleuters rondlopen, zat midden in een verbouwing en kreeg promotie. Maar de baan lag mij niet. Op een gegeven moment ben ik ingestort. Ik was helemaal overspannen en kon niet meer slapen. Het was me allemaal te veel geworden en ik heb ontslag genomen.”
Van Loon schoolde zich om tot filmmaker en probeerde Brussel achter zich te laten. Maar in 2016 belandde ze opnieuw in de Europese hoofdstad, omdat haar man daar een job kreeg. “Het Europese gevoel kreeg weer vat op mij. Er hangt een heel speciale sfeer in Brussel. De samenhorigheid onder medewerkers van Europese instellingen is groot. Je leeft en werkt in een bubbel met als doel de Europese idealen te verwezenlijken. Ik raakte gefascineerd door de vrouwen die daar rondlopen en langzaam opgezogen worden door hun veeleisende banen. Ik wilde hen een gezicht geven en tegelijk ook de noodzaak van goedwerkende Europese instellingen in de verf zetten.”
Van Loon aarzelt even en zegt dan eerlijk: “Wat ook meespeelde, was dat ik mezelf afvroeg welke prijs ik had betaald om mijn Europese carrière op te zeggen. Had ik het anders kunnen aanpakken? Is er een manier om carrière te maken aan een Europese instelling zonder je sociaal leven en gezinsleven op te offeren en je gezondheid te schaden?”
Op hoge hakken en in mantelpak
Het is de vraag die als een rode lijn doorheen de documentaire loopt. De Duitse Beate weet het antwoord niet. Wat ze wél weet, is dat ze meer zorg moet dragen voor haar lichaam. Haar rugklachten zijn het gevolg van te veel stress en te weinig beweging. In de documentaire zie je Beate zoeken naar een oplossing. Ze laat een personal trainer naar haar appartement komen. In sportkleding springt ze op en neer in de woonkamer en deelt een paar rake klappen uit met haar bokshandschoenen. In haar werkkamer in de gebouwen van de Europese Commissie zet ze een kastje op haar bureautafel en gaat daar staand achter werken. Als haar directoraat tijdelijk naar een ander kantoorgebouw verhuist, neemt ze genoegen met een regulier bureauset. Haar ergonomische stoel die haar rug ontlast, laat ze achter. Ze acht de kans te klein dat ze een medical certificate krijgt om die te verhuizen.
Gault bespreekt de werkdruk met twee jonge vrouwelijke collega’s. Ze zijn het erover eens dat ze deze baan niet hun hele leven willen volhouden. Maar veel tijd om er lang over door te bomen, is er niet. Er wacht een bezoekersgroep die door haar moet worden rondgeleid. De Française snelt er vandoor in haar mantelpakje en op hoge hakken. Helaas wordt er aan de roltrap gewerkt en moet ze de lift nemen. Die stopt een verdieping te laag. Ze sprint de trap op. De deur naar de binnenplaats is vergrendeld. Hijgend en met zweetdruppels op het voorhoofd staat ze de bezoekersgroep te woord. Terwijl ze geroutineerd de werking van de Europese Commissie uitlegt, piept haar gsm onophoudelijk.
Sopinska lijkt het minst stress te ervaren. Ze is opgegroeid achter het IJzeren Gordijn en wil de kansen die ze vandaag krijgt zoveel mogelijk benutten. Toch woedt er een enorme strijd in haar. Kan ze haar kinderen wel voldoende van de Poolse cultuur meegeven als ze in Brussel blijft? Moet ze toch niet terugkeren naar haar moederland? Hoe verbonden voelt ze zich met een land dat steeds verder afglijdt van de Europese waarden? Is dit het harde werken allemaal waard?
Verandering op komst
“Eerlijk gezegd denk ik niet dat er een tussenweg is”, zegt Van Loon nadat ze de drie vrouwen vier jaar volgde met haar camera. “Als je carrière wilt maken, moet je je helemaal geven. Dat geldt niet alleen voor een baan bij de Europese instellingen, maar ook voor andere topposities. Het heeft veel te maken met de tijd waarin we leven. Sociale media spelen een belangrijke rol. Je moet altijd ‘aan’ staan. Verslag uitbrengen en verantwoording afleggen, gaat 24 uur per dag door.”
Toch ziet Van Loon een kentering. “Veel werkplekken zijn voor en door mannen ontworpen. De afgelopen decennia hebben vrouwen in een vechtmodus gestaan. Ze pasten zich voortdurend aan om het vol te houden. Maar dat blijft niet duren. Je ziet dat er een bewustwordingsproces gaande is. De manier waarop we vandaag werken, wordt steeds vaker in vraag gesteld. Bovendien bevinden meer vrouwen zich in een positie waar ze verandering kunnen bewerkstellingen.”
Is dat echt zo? De vrouwelijke baas is toch geen fenomeen van gisteren? En toch zie je weinig verandering. “Het kost veel tijd, maar ik geloof absoluut dat er verandering op komst is”, houdt Van Loon vol. “Mijn film is hier het beste bewijs van. De vrouwen stelden zich kwetsbaar op en durfden het gesprek over het moordend werkritme aan te gaan. Dat is niet evident voor medewerkers van de Europese instellingen.”
Staan mannen niet voor dezelfde uitdaging? Ook zij hebben soms moeite om werk en privéleven te combineren. Van Loon: “Dat klopt, maar voor vrouwen geldt dat alles samenkomt in dezelfde leeftijdsfase. Rond hun dertigste moeten ze vlammen als ze carrière willen maken. In diezelfde periode dringt de tijd om aan kinderen te beginnen. Zie dat maar eens met elkaar in evenwicht te brengen. Mannen hebben het voordeel dat ze de zaken meer in de tijd kunnen spreiden.”
De Brusselse bubbel
Wat had Van Loon anders gedaan als ze terugkijkt op haar Brusselse periode? “Ik had veel vaker stoïcijns moeten reageren. Alles meer van me moeten laten afglijden. En mezelf regelmatig een pauze moeten gunnen. Achteraf heb je makkelijk praten. Als je er middenin staat, zie je het niet. Het inzicht is er pas gekomen toen ik van een afstand naar de Brusselse bubbel keek.”
Heeft ze spijt dat ze haar baan opzegde? “Absoluut niet”, antwoordt de documentairemaakster resoluut. “Ik bewonder de drie vrouwen vanwege hun doorzettingsvermogen en geloof dat ze zeer zinvol werk doen. Het was fijn om weer een tijdje in de energiestroom te zitten. Maar de rol van buitenstaander past mij beter. Ik hoop de kijkers met de documentaire een spiegel voor te houden en hen aan het denken te zetten over de consequenties van een baan die je leven totaal beheerst.”
De première van Notes From Brussels vindt plaats op dinsdag 2 december in Cinema Galeries in Brussel. Informatie over andere speeldata zal binnenkort verschijnen op https://galeries.be/en/notes-from-brussels/. Tickets voor de vertoningen in Cinema Galeries zijn vanaf 11 november online te koop.
Contactgegevens voor aanvragen voor andere vertoningen kun je terugvinden op www.notesfrombrussels.eu.
Op 11 november vindt voor de vijftigste keer nationale Vrouwendag plaats. Furia vzw heeft samen met de stad Leuven een feestprogramma samengesteld. Meer info op www.furiavzw.be.
