3M moet vertellen hoeveel PFAS het de lucht inblaast

Tom Cochez , Mira Sys
3M in Zwijndrecht
3M in Zwijndrecht (© Apache)

3M lag maandenlang dwars. Het bedrijf weigerde inzage te geven in de uitstoot van PFAS via de lucht. Daarom werd op 1 oktober tot actie overgegaan en werd het bedrijf formeel aangemaand. Een aanmaning volgt op de vaststelling van een inbreuk of misdrijf en heeft tot doel de schending te beëindigen en de gevolgen ervan ongedaan te maken.

Het PFOS-schandaal draaide de voorbije maanden vooral rond de historische vervuiling van de ruime omgeving van 3M met de chemische stof PFOS en de impact daarvan op de werken aan de Oosterweelverbinding. PFOS behoort tot de groep PFAS, zogenaamde forever chemicals die ernstige risico’s kunnen inhouden voor mens en milieu.

Er was nauwelijks aandacht voor het feit dat 3M PFAS ook via de lucht uitstoot. Tot vandaag staat er geen concrete grens op de hoeveelheid PFAS die 3M in Vlaanderen de lucht mag inblazen, met alle mogelijke gezondheidsrisico’s die daaraan zijn verbonden.

Contrast met Nederland

Het contrast met Nederland is groot: sinds het PFAS-schandaal in Dordrecht in 2015 houdt de overheid er scherp toezicht op de emissie van PFAS via de lucht. De (minimale) hoeveelheden die nog mogen uitgestoten worden, zitten verankerd in de omgevingsvergunning voor het teflon-producerend chemiebedrijf Chemours (DuPont).

Tot vandaag staat er geen concrete grens op de hoeveelheid PFAS die 3M in Vlaanderen de lucht mag inblazen. Het contrast met Nederland is groot

Gevraagd naar waarom in Vlaanderen niet kan wat Nederland al vele jaren doet, geeft de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) aan dat de aanpak van de uitstoot van PFAS via de lucht intussen toch ernstig wordt genomen. “VMM heeft samen met de andere betrokken entiteiten de voorbije maanden getracht om meer inzicht te krijgen in de mogelijke uitstoot van ‘andere’ PFAS via overleg met 3M, maar dit heeft onvoldoende opgeleverd”, zegt woordvoerder Katrien Smet. “Vandaar dat 3M door de afdeling handhaving van het Departement Omgeving op 1 oktober werd aangemaand om een extern onafhankelijk expertenteam in te zetten dat op korte termijn, in de periode oktober-november, duidelijkheid moet geven of andere PFAS ook via de atmosfeer worden uitgestoten.”

De grond daarvoor is de verplichting die een bedrijf heeft om een overzicht van alle emissies op te stellen en actueel te houden. “Die informatie moet ook aan de toezichthoudende overheid worden bezorgd”, zegt Brigitte Borgmans, woordvoerder van het Departement Omgeving. “Maar vanuit 3M kwam nog geen duidelijk antwoord. Vandaar de aanmaning op 1 oktober 2021 van de omgevingsinspectie van het Departement Omgeving om onafhankelijke experten in te zetten.”

Rookbom boven Vlaanderen

Drie dagen voor het Departement Omgeving optrad, op 27 september, publiceerde Apache het artikel ‘PFAS-rookbom vergift Vlaams grondwater’. Dat maakte duidelijk dat Vlaanderen, in tegensteling tot Nederland, helemaal geen normen heeft, geen grenzen hanteert en met geen woord rept over de uitstoot van PFAS in de omgevingsvergunning van 3M.

Departement Omgeving en VMM kregen maandenlang geen inzage in de productieprocessen van 3M

Er is ook geen inzage in de productieprocessen van het chemiebedrijf. Dat is nodig om te bepalen hoeveel PFAS effectief de lucht ingaan. Maar 3M blijkt die inzage in de productieprocessen niet te willen verschaffen. Bijgevolg staat er tot vandaag geen maat op de verspreiding van PFAS in de Vlaamse lucht.

In het beste geval hebben de maatregelen die 3M opgelegd kreeg in het kader van de jarenlang niet gemelde gigantische uitstoot van een zwaar broeikasgas ook een effect op de uitstoot van PFAS. Maar daarover bestaat allerminst zekerheid.

Alleszins zou de aanmaning van 3M door het Departement Omgeving om een extern onafhankelijk expertenteam in te zetten dat moet bepalen hoeveel PFAS via de atmosfeer worden uitgestoten een eerste stap in de richting van een oplossing moeten zijn.

In het grondwater

Twee weken geleden bracht Apache de resultaten van een aantal grondwatermetingen in Zwijndrecht en Beveren. Daarbij werden hoge concentraties PFBA en PFBS gemeten. Dat zijn zogenaamde ‘korte PFAS’ met een kortere keten koolstofatomen. 3M zette die nieuwe PFAS in de markt als ‘veilige’ opvolger van de ‘lange keten’ PFAS (zoals PFOS) waarvan de ernstige risico’s voor mens en milieu voldoende bekend zijn.

Intussen is er ruim voldoende wetenschappelijke evidentie dat ook korte PFAS zoals PFBS ernstige risico’s inhouden

Intussen is er ruim voldoende wetenschappelijke evidentie dat ook korte PFAS zoals PFBS ernstige risico’s inhouden. Vorig jaar schreef de Europese Unie PFBS bij op de lijst met stoffen die mogelijk ernstige risico’s impliceren voor de volksgezondheid en voor het milieu.

Die hoge doses korte PFAS in het grondwater zijn verontrustend omdat ze niet het gevolg kunnen zijn van vervuiling via het grondwater, afkomstig van de vervuilde terreinen van 3M. Op sommige plaatsen werden concentraties gemeten die meer dan vijf keer hoger liggen dan de rapportagegrens. Dat betekent dat bijvoorbeeld grondwater dat wordt opgepompt bij (bouw)werken eigenlijk verplicht gezuiverd zou moeten worden. Ook al is het twijfelachtig of zo’n zuivering überhaupt werkt en korte PFAS daadwerkelijk uit het grondwater haalt.

Schoorsteen

Alles wijst erop dat de sterk verhoogde aanwezigheid van korte PFAS in het grondwater in belangrijke mate terug te brengen valt tot de emissie ervan door 3M via de lucht. De PFAS die worden uitgestoten, vallen daarbij als kleine druppeltjes neer op de grond en sijpelen door naar het grondwater.

Bij het verlenen van die omgevingsvergunning aan 3M gaf het Departement Zorg en Gezondheid helemaal geen advies

De kern van het probleem situeert zich met andere woorden in de schoorsteen van 3M. Maar de eeuwigdurende omgevingsvergunning die de provincie Antwerpen in 2020 uitreikte aan 3M legt het chemiebedrijf geen concrete grens voor de uitstoot van PFAS op.

Pittig detail: bij het verlenen van die omgevingsvergunning aan 3M gaf het Departement Zorg en Gezondheid helemaal geen advies. Nochtans is dat advies cruciaal om de risico’s voor mens en milieu, eigen aan grote chemiebedrijven, te beoordelen.

Monitoring van fabrieksproces

In Nederland kan het blijkbaar anders. DCMR Milieudienst Rijnmond, de gezamenlijke omgevingsdienst van de provincie Zuid-Holland en vijftien gemeenten in de regio Rijnmond, is verantwoordelijk voor het opleggen van milieuregels aan bedrijven en controleert ook de naleving ervan.

In Nederland krijgt Chemours regels opgelegd. De naleving ervan wordt gemonitord en gecontroleerd

Dat geldt ook voor het chemiebedrijf Chemours (DuPont). In 2015 wierp de Nederlandse nieuwswebsite Follow The Money, gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, vragen op over de vervuiling rond de teflon-fabriek in Dordrecht. Die bleek later verantwoordelijk voor een substantiële vervuiling met PFAS. Het onderzoek werd politiek opgepikt en er werd ook ingegrepen.

De vergunde emissie van HFPO-DA (een PFAS die vrijkomt bij de productie van teflon) via het afvalwater werd teruggebracht van 6.400 kilogram (in 2013) naar 2 kg (in 2021). Ter vergelijking: vandaag mag 3M, dankzij de omgevingsvergunning van 2020, nog steeds tonnen korte PFAS in de Schelde lozen.

Maar vooral wanneer het gaat over de emissie van PFAS via de lucht is het verschil tussen Vlaanderen en Nederland frappant. Vlaanderen krijgt sinds jaar en dag geen inzage in de fabrieksprocessen van 3M terwijl die inzage cruciaal is om te bepalen hoeveel en welke PFAS de lucht worden ingeblazen.

In Nederland levert Chemours die bedrijfsdata wel. “De basis voor de controle is de monitoring van het fabrieksproces die het bedrijf zelf uitvoert”, zegt Albertine Stolk, woordvoerder van de provincie Zuid-Holland. “Die wordt elektronisch geregistreerd en kan door DCMR worden ingezien. Als het proces goed verloopt, dan voldoen de emissies aan de eisen. Periodiek worden ook metingen aan de schoorstenen uitgevoerd ter verificatie dat de eisen inderdaad worden nageleefd.”

3M in Zwijndrecht
3M in Zwijndrecht (© Apache)

Factor 200

Chemours moet de metingen zelf laten uitvoeren door een onafhankelijk geaccrediteerd meetbureau. “Wij controleren onaangekondigd en steekproefsgewijs tijdens de meting zelf”, zegt Stolk. “DCMR heeft hiervoor een eigen meetploeg in dienst. Ze controleren dan of de werkwijze juist is. Daarnaast controleren we het rapport na afloop van de meting. DCMR heeft specialisten in dienst die de meetrapporten beoordelen. Zij vragen ook naar de bedrijfsomstandigheden tijdens de meting en controleren of de inhoud van de rapporten klopt.”

Terwijl er in de omgevingsvergunning voor 3M met geen woord wordt gerept over de uitstoot van PFAS via de lucht werd in Nederland  de controle vastgelegd in de vergunning voor Chemours

Terwijl er in de omgevingsvergunning voor 3M met geen woord wordt gerept over de uitstoot van PFAS via de lucht werd in Nederland de beschreven werkwijze vastgelegd in de vergunning voor Chemours. Concreet werd de uitstoot van Chemours met een factor meer dan 200 verlaagd: de omgevingsvergunning laat een uitstoot van 3,2 kilogram toe terwijl Chemours in 2013 nog 660 kilogram mocht uitstoten in de lucht.

De woordvoerder van de provincie Zuid-Holland wijst er verder op dat de aanpak om de uitstoot via de lucht fors terug te brengen niet enkel geldt voor HFPO-DA. “Ook voor veel andere organische fluorverbindingen geldt dat het totaal van de vergunde emissies in stappen wordt verlaagd. In 2025 geldt een reductie van 99%. Dat is strenger dan Chemours eerder heeft aangekondigd.”

Ligging van Antwerpen

Een half jaar na het uitbarsten van het PFOS-schandaal en zes jaar na de lessen die Dordrecht trok, lijkt de hoogdringendheid van de problematiek in Vlaanderen stilaan door te dringen. Er zijn argumenten om snel te handelen. De eerdergenoemde grondwaterstalen maken duidelijk dat de rookpluim van 3M ver reikt. Wetenschappelijk onderzoek geeft aan dat vooral ‘korte PFAS’ ver kunnen reizen in de lucht. Met een overheersende zuidwesten- tot westenwind is de ligging van Antwerpen, op nauwelijks enkele kilometers ten oosten van de fabriek van 3M, mogelijk problematisch.

Een half jaar na het uitbarsten van het PFOS-schandaal en zes jaar na de lessen die Dordrecht trok, lijkt de hoogdringendheid van de problematiek in Vlaanderen stilaan door te dringen

In 2020 werd een PFAS-actieplan voor Vlaanderen opgemaakt. Dat bulkt, zeker wat luchtdepositie betreft, niet bepaald van grote dadendrang. In de periode tot 2023, zo lezen we in het plan, is het de bedoeling om "meer info (te) verzamelen over de verspreiding van PFAS via de lucht en over de meetmethode in de lucht" en om "depositiemetingen uit (te) voeren in de buurt van hotspots".

Volgens de VMM kan de situatie in Vlaanderen niet zomaar vergeleken worden met Nederland omdat de verschillende stoffen die tot de groep PFAS behoren sterk uiteenlopende fysico-chemische eigenschappen hebben. “Conclusies van een buitenlandse case kan je niet zomaar doortrekken naar de situatie in Vlaanderen.”

PFAS-hotspots

Uit de literatuurstudie blijkt intussen wel dat het probleem reëel is. “In het kader van het PFAS-actieplan werd literatuuronderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat verspreiding van PFAS via de lucht mogelijk is”, zegt Katrien Smet. “Momenteel ontwikkelt de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (Vito) in opdracht van de overheid een gevalideerde meetmethode voor emissies en immissies (de aanwezigheid van de stof op anderhalve meter ‘leefhoogte’). Testmetingen voor immissies zijn in juli gestart. Testmetingen voor emissies worden eind dit jaar verwacht. Resultaten daarover communiceren we eind deze week.”

Het doorsijpelen van de PFAS naar het grondwater zet de VMM ook aan om verder werk te maken van een verplichte meting bij het toekennen van een omgevingsvergunning in de buurt van een PFAS-hotspot. “De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (Ovam) inventariseert momenteel nog de hotspots in Vlaanderen. Het is wellicht aangewezen om bij het toekennen van een omgevingsvergunning voor een bemaling in de buurt van een hotspot metingen naar PFAS op te leggen. We werken aan richtlijnen voor de lokale besturen.”

Gevraagd naar een reactie laat 3M weten dat het “regelmatig gegevens en informatie verstrekt over onze lopende productieactiviteiten, PFAS-gerelateerde emissies en lozingen aan de relevante autoriteiten”. Daarmee lijkt het bedrijf de overheidsdiensten flagrant tegen te spreken. Het is nu afwachten hoe het bedrijf reageert op de aanmaning door de dienst Omgeving. Dat het maandenlang weigerde inzage te geven in de uitstoot van PFAS via de lucht is niet bepaald geruststellend.

(Oorspronkelijk stond in de tekst foutief dat het Departement Omgeving geen advies gaf bij de omgevinsgvergunning. Het gaat om het Agentschap Zorg en Gezondheid dat geen advies verleende.)

 

Dit artikel is het gevolg van een samenwerking tussen Apache en Follow the money.
LEES OOK
Esmeralda Borgo / 05-07-2023

Departement Zorg stremt bloedonderzoek naar PFAS

Het bloedonderzoek zal volgens het departement niet leiden tot een betere gezondheidszorg.
Een buisje met bloed in waarop PFAS staat geschreven.
Tom Cochez / 27-02-2023

Belastingbetaler dreigt op te draaien voor 3M-vervuiling

Volgens milieuadvocaat Isabelle Larmuseau is Lantis toch aansprakelijk voor de peperdure sanering.
3M grond Oosterweel
Tom Cochez / 09-02-2023

Troebele studie over PFAS in zeewater kijkt naast het probleem

Het Belgische onderzoek hanteert bijna 1.500 keer hogere grenswaarden dan de Nederlandse.
De vloedlijn bij Kijkduin
2 REACTIES
Dirk Van Look15-10-2021 11:44:19
Top
Ewout Fransen16-10-2021 09:25:57