Premier Alexander De Croo (Open Vld) kondigde gisteren (12/10) een hele reeks maatregelen aan, maar er was er eentje die de aandacht van de oppositie en de pers meer opeiste dan de andere: wie een dag ziek is, moet voortaan geen ziektebriefje meer gaan halen bij de dokter. Zowel het Vlaams Netwerk van Ondernemingen Voka, de Unie van Zelfstandige Ondernemers Unizo als het Verbond van Belgische Ondernemingen VBO schreeuwden moord en brand. Er zou een golf van ‘maandagziektes’ uitbreken en de profiteurs zouden beloond worden.
Dat uit buitenlandse voorbeelden blijkt dat deze maatregel het ziekteverzuim net doet afnemen, werd weggewuifd. In de VRT-studio bleef De Croo ijzig kalm. “Wij gaan ervan uit dat werkgevers vertrouwen hebben in hun personeel.” Het was een verfrissende uitspraak die exemplarisch is voor de trendbreuken die in de State of the Union vervat zitten. Zo zullen werklozen niet gestraft worden als ze een knelpuntjob weigeren (zoals de MR wilde), ze zullen zelfs enkele maanden een kwart van hun uitkering mogen behouden als ze er een aanvaarden. Langdurig zieken zullen niet zomaar meer kunnen worden ontslagen. Er wordt, samen met de werkgevers, de artsen en de ziekenfondsen, onderzocht of het werk niet aangepast kan worden. De voorziene sanctie voor wie pertinent weigert om op een aantal vragen te antwoorden, is eerder symbolisch te noemen. De stok achter de deur voor de werkgevers is duidelijker: bedrijven waar er merkelijk meer langdurig zieken zijn, kunnen een boete krijgen tot 2,5% van hun loonmassa.
Ook de andere maatregelen die erop gericht zijn meer mensen aan het werk te helpen, houden altijd rekening met de werknemers. Zo komt er misschien een versoepeling van de nachtarbeid in e-commerce, maar dan enkel als er een akkoord is met de sociale partners.
Investeren primeert op besparen
De Vivaldi-regering heeft blijkbaar, zij het schuchter, lessen getrokken uit de verkiezingsoverwinning van Vlaams Belang en PVDA. Beide partijen kregen de wind in de zeilen omdat de vorige regering van liberalen, christendemocraten en N-VA vooral de stok hanteerde: langer werken, een loonwet die de lonen bevriest, strengere maatregelen voor wie werkloos of langdurig ziek is. En dat in tijden waarin jonge gezinnen nog amper een huis kunnen kopen of huren. Deze sociale onzekerheid in een verwarrende of zelfs bedreigende internationale context (vluchtelingen, aanslagen, Brexit…) zorgde voor een explosieve cocktail die vooral populisten en extremisten slapend rijk maakt.
In tegenstelling tot de Vlaamse regering grijpt Vivaldi niet terug naar een orthodox begrotingsbeleid. Het wegwerken van het tekort en de schuldgraad is nu niet relevant, zo vindt de federale regering. Ze volgt daarmee de internationale voorbeelden: zowel de Verenigde Staten, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) als de Europese Unie pleiten vandaag vooral voor investeringen in plaats van besparingen. De Amerikaanse president Joe Biden wijst daarbij de richting aan. De Modern Monetary Theory begint stilaan door te dringen tot de rekenkamers van de centrumpartijen. En vorige week werd nog een historisch internationaal akkoord gesloten om multinationals overal 15% belastingen te laten betalen.
De regering-De Croo wil wel een inspanning doen van 2,4 miljard euro. Maar die haalt ze niet bij de middenklasse of bij mensen met een laag inkomen. De effectentaks mag dan nog lang geen volbloed vermogensbelasting zijn, hij zorgt wel voor meer dan 400 miljoen euro aan inkomsten zonder dat werkende mensen daar pijn door lijden. De Pandora Papers kwamen ook op het juiste moment: de regering zal veertig inspecteurs aanwerven om de strijd tegen de fiscale fraude op te voeren. Onder Vivaldi is fiscale amnestie niet langer mogelijk. Ook dat is een duidelijk signaal.
De afschaffing van de crisisbelasting die Jean-Luc Dehaene in 1994 invoerde om België in de euro te loodsen, is een krachtig symbool. Het is ook een slimme maatregel die de werkloosheidsval verkleint (werken loont weer een beetje meer). Bovendien is het een belastingverlaging voor de ‘werkende’ Belgen van 100 tot 150 euro op jaarbasis.
Stijgende energiefactuur
Sluitstuk van de State of the Union was een reeks maatregelen de de gevolgen van de stijgende energiefactuur moeten temperen. Het waren vooral de groenen die daar hun slag thuishaalden. Het voorstel van de socialisten om iedereen een tegemoetkoming te geven haalde het niet. Ook werd de btw op elektriciteit niet verlaagd naar 6%. De verlenging van het sociaal tarief (met een bijkomende cheque van 80 euro) komt twee miljoen mensen ten goede met een laag inkomen of een uitkering. Die kunnen meer dan 700 euro per jaar uitsparen of recupereren. De herschikking van de federale heffingen die nu in de factuur zitten, levert álle gezinnen 30 euro op.
Het verwijt dat deze gerichte steunmaatregel alleen de ‘inactieven’ helpt en daardoor de ‘hardwerkende’ Vlaming zou discrimineren, dat vooral bij N-VA te horen is (alsof Walen en Brusselaars niet werken), houdt weinig steek. Door de koppeling van de lonen aan de inflatie via de (gezondheids)index stijgen de lonen van de middenklasse sowieso veel sterker dan die van mensen met een laag inkomen. Het is vreemd dat ook de linkse partijen dit argument niet bovenhaalden en tegelijk het unieke van de Belgische indexkoppeling zouden loven. Het contrast met Michel I is in elk geval erg groot. Die begon in 2014 met een indexsprong.
Een verlaging van de btw, zoals de socialisten onder druk van PVDA voorstelden, zou ertoe geleid hebben dat de overheid zelf de wapens uit handen zou geven om een sociaal en klimaatbeleid te voeren. Stijgende energieprijzen leiden, door de 21% btw, ook tot fors hogere inkomsten voor de overheid. Het is dat geld dat nu gericht wordt ingezet om een beleid te voeren dat de zwaksten het meeste helpt. Door het omzetten van heffingen in accijnzen kan in de toekomst ook een écht sturend klimaatbeleid gevoerd worden. Accijnzen op elektriciteit zouden kunnen dalen en die op fossiele brandstoffen zouden kunnen stijgen.
Sluiting kerncentrales
De groenen zetten met deze maatregel ook een heel belangrijke stap richting kernuitstap. Volgens het regeerakkoord kunnen de kerncentrales alleen maar dicht als er drie voorwaarden vervuld zijn: er moet voldoende vervangingscapaciteit zijn, de CO2-uitstoot moet op termijn dalen en de kostprijs voor de burger mag niet verhogen. Het ziet ernaar uit dat er voldoende kandidaten zijn voor de bouw van gascentrales die de bevoorrading moeten garanderen als er te weinig groene stroom is. De Europese Unie had woorden van lof voor de Belgische plannen en beklemtoont dat de gascentrales in België zullen leiden tot het versneld sluiten van kolencentrales elders in Europa. Met deze begroting realiseert Vivaldi ook de energienorm, die maakt dat de eventuele prijsstijgingen kunnen worden getemperd via de accijnzen of het sociale tarief. Alles wel beschouwd staat dus niets de sluiting van de kerncentrales in de weg.
Naast nieuwe inkomsten (onder meer ook te halen bij de dure vedetten van het voetbal, de expats in de Brusselse EU-bubbel en vliegreizen van minder dan 500 kilometer) is ook in een hele reeks uitgaven voorzien: een miljard euro aan investeringen, bovenop de 1,2 miljard Europees relancegeld.
Het spoor mag 250 miljoen euro investeren om het goederenvervoer te verdubbelen, internationale treinverbindingen te verbeteren, stations op te knappen en meer avondtreinen te laten rijden. Er wordt ook 384 miljoen euro in digitalisering gestopt. Symbolisch is de kleine verhoging van het budget voor ontwikkelingssamenwerking, een post waar de voorbije jaren altijd op werd bespaard. Ook het leger krijgt extra geld, niet om wapens te kopen maar om de lonen te verhogen. Het departement wetenschapsbeleid (federale musea) dat door N-VA was uitgekleed, krijgt ook extra geld.
De groeinorm in de gezondheidszorg, al jarenlang een doorn in het oog van de N-VA, blijft gehandhaafd op 2,5% waardoor er 730 miljoen extra komt voor zorg. Er zijn ook slimme hervormingen zoals de verdere digitalisering van de gezondheidszorg en de aanpassing van het derdebetalersysteem om de drempel voor een huisartsbezoek te verlagen. Voortaan zal je bij de dokter maar een kleine som moeten betalen. De arts regelt zijn of haar honorarium rechtstreeks met het ziekenfonds.
Er komen ook vijftien detentiehuizen waar kortgestraften hun straf kunnen uitzitten.
Schaamteloze zelfpromotie
De manier waarop dit akkoord tot stand kwam, verdient geen schoonheidsprijs. Weken voor het begrotingsconclaaf werden er proefballonnetjes opgelaten door zowat alle partijen. De ultieme nachtelijke onderhandeling werd ontsierd door vloeken en tieren en venijnige tweets. Die drang om voortdurend te scoren en te pronken met de realisaties van de hele ploeg is dé achilleshiel van deze regering en van deze generatie politici. Dit compromis is verdedigbaar, zowel voor groenen, socialisten, christendemocraten als liberalen, en het zou ook veel krachtiger overkomen als niet iedereen per se pluimen op zijn hoed of in zijn aarsopening zou willen steken. Het is niet omdat sociale media als Twitter en Facebook bestaan dat je ze ook moet gebruiken om aan schaamteloze zelfpromotie te doen.
Is dit dan de begroting van de Grote Ommekeer? Zeker niet. Daarvoor zijn de hervormingen te symbolisch en de bedragen die worden geïnvesteerd te bescheiden. De trendbreuk is ingezet, maar er zijn ook een paar onbegrijpelijke missers. Zo had de Hoge Raad voor Financiën voorgesteld om de fiscale aftrek voor tweede verblijven af te schaffen. Dat voorstel lag ook op tafel. Na de afschaffing van de Vlaamse woonbonus voor de eigen woning was deze maatregel een anomalie die niet uit te leggen valt. Toch bleef hij in het marchandeer tijdens de nachtelijke besprekingen overeind. Als pasmunt voor de MR, wellicht. Ook de misbruiken van de voordelige regeling voor auteursrechten worden niet weggewerkt.
Toch is dit, net zoals de eerste begroting van de paars-groene regering van Verhofstadt I in 1999, een begroting die de lijnen uitzet voor de toekomst en die niet alleen de ogen gericht houdt op de schuldgraad en het tekort.
Grote werken
De grote werken moeten echter nog komen: de fiscale hervorming van Vincent Van Peteghem (CD&V), de hervorming van de sociale zekerheid van Frank Vandenbroucke (Vooruit) en de pensioenhervorming van Karine Lalieux (PS) die de belofte om iedereen met een volledige loopbaan 1.500 euro pensioen te geven, moet financieren. Vooral de pensioenhervorming is cruciaal. Als die geloofwaardig is, kunnen de PS en Vooruit bij de volgende verkiezingen opnieuw met opgeheven hoofd de strijd aangaan met de PVDA en Vlaams Belang.
En als Groen erin slaagt de transitie naar een CO2-vrije economie op de rails te zetten waarbij de zwaksten én de middenklasse worden gespaard, dan is het debacle van de bedrijfswagens van Kristof Calvo eindelijk vergeven en vergeten. Deze begroting laat in elk geval al het beste verhopen op dat vlak.
Voor CD&V en Open Vld is het minder eenvoudig. In de Vlaamse regering nemen deze partijen maatregelen die haaks staan op die van Vivaldi. De regering-Jambon koos ervoor om te besparen op de kinderbijslag en op het onderwijs om versneld de begroting in evenwicht te krijgen. Iets waar niemand, zelfs Europa niet, om vraagt. De woonbonus verdween maar de belofte dat daardoor de huizenprijzen zouden dalen, bleek niet te kloppen. Integendeel, de wooncrisis zou wel eens hét strijdpunt kunnen worden voor de toekomst. Het antwoord van minister van Huisvesting Matthias Diependale (N-VA) belooft niet veel goeds. In zijn beleid worden sociale huurders steeds meer gestigmatiseerd en vinden de huurpremies de weg naar amper 8% van de rechthebbenden. Ondertussen is het de federale regering die met de energienorm wél stappen doet in het bestrijden van de armoede.
Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) kondigde vlak voor er witte rook kwam van de federale onderhandelaars aan dat ze ‘plots’ 200 miljoen euro gevonden had om de energiefactuur van de Vlamingen te verlichten. In de Vlaamse begroting die twee weken geleden werd voorgesteld, is daar geen spoor van te vinden. Het lijkt op een potje paniekvoetbal waarbij de N-VA wilde anticiperen op de beslissing van de federale regering. Een beetje wrang na een pingpongspel waarbij Demir al wekenlang de hete aardappel naar het federale niveau doorschuift.
Demir kan de komende weken nog meer kritiek verwachten. De federale regering keurde, een week voor het begrotingsconclaaf, een ambitieus klimaatplan goed dat minister Zakia Khattabi (Ecolo) op de klimaatconferentie in Glasgow zal presenteren. Dat plan legt de lat hoog (een CO2-reductie van 55% tegen 2030), hoger dan Vlaanderen het wil. Benieuwd of Demir een tandje kan bijsteken en daarbij de confrontatie zal aangaan met de machtige Antwerpse haven die onder de hoge bescherming van haar voorzitter staat.
De N-VA reageerde erg slap op de State of the Union. Dat de fractie het halfrond van de Kamer verliet, was een zwaktebod.
Ondertussen probeert N-VA-voorzitter Bart De Wever krampachtig afspraken met de geschiedenis te maken. In een interview in De Standaard toont hij zich als een politicus die realiseert dat hij op een dood spoor zit. Zijn obsessie met het confederalisme wordt steeds groter. Dat begrip is onmogelijk uit te leggen en het is al een terugvalpositie tegenover de eis voor Vlaamse onafhankelijkheid die in de N-VA-statuten staat. De hoop dat de PS in 2024 wél een staatshervorming zal aanvaarden, brokkelt af bij elke peiling. Samen regeren met het Vlaams Belang wil De Wever niet, maar een scenario waarbij het confederalisme met een gewone meerderheid zou worden ingevoerd (zoals het Algemeen Stemrecht in 1919), acht hij wel plausibel. Al die constitutionele sciencefiction boeit de jonge gezinnen die geen appartement vinden niet. De inwoners van Pepinster die nog altijd puin aan het ruimen zijn al evenmin. En de 30% Belgen die dreigen definitief uit de boot te vallen als de welvaarstaat niet dringend wordt gestut, scherpen hun potlood al voor 2024. Of ze daarmee het bolletje achter de naam van De Wever rood zullen kleuren, wordt bij elke peiling minder waarschijnlijk.
En als die verketterde Vivaldi-regering ook nog eens zou bewijzen dat België wél werkt, dan mist De Wever niet alleen zijn afspraak met de geschiedenis, maar ook die met de toekomst. In elk geval: het blijven ongemeen boeiende politieke tijden.
