Het cijfer van 460.000 kubieke meter (m³) zwaar met PFAS vervuilde grond wordt meermaals genoemd in interne documenten van Lantis die Apache, De Standaard en HLN/VTM Nieuws konden inkijken. Dat is het geval in mailverkeer tussen 3M en Lantis onderling, maar ook in een nooit verstuurde dagvaarding van Lantis aan het adres van 3M. Lantis hield die dagvaarding achter de hand voor het geval de fel besproken dading tussen 3M en Lantis zou zijn afgesprongen.
Dat Lantis uiteindelijk 160.000 in plaats van 460.000 m³ zwaar vervuilde grond, met een concentratie aan PFOS hoger dan zeventig microgram per kilogram droge stof (µg/kg ds), zal opgraven en inpakken, wijt de bouwheer van Oosterweel aan een ontwerpoptimalisatie van de oorspronkelijke plannen. Volgens Lantis ging het initieel overigens over 400.000 m³ (het cijfer zoals het volgens de bouwheer in het technisch verslag staat) in plaats van 460.000 m³.
“Het oorspronkelijke cijfer was een zeer conservatieve schatting”, zegt Luc Hellemans, CEO van Lantis. “Het is nooit een echt reëel cijfer geweest. Het verder verfijnen van de oorspronkelijke inschatting is de normale gang van zaken bij een ontwikkeling, zeker bij een ontwikkeling van deze omvang.”
Geen bodempolitie
Toch blijft het verschil opmerkelijk: van 460.000 naar 160.000 m³. Naar schatting 300.000 m³ zwaar vervuilde grond die oorspronkelijk zou worden opgegraven en ingepakt, zal dus onaangeroerd blijven.
Er bestaat discussie over de vraag of het opgraven en inpakken van dergelijke zwaar met PFOS vervuilde grond vanuit gezondheids- en milieuoogpunt een goede zaak is. Het is ook nog maar de vraag of het wettelijk wel kan. Maar de vaststelling blijft dat om en bij de 300.000 m³ zwaar vervuilde grond in tegenstelling tot de initiële inschatting gewoon zal blijven liggen.
Die vaststelling maakt de vraag of de terreinen niet hoogdringend aan sanering toe zijn pertinent. “Wij zijn niet de bodempolitie van Vlaanderen”, zegt Luc Hellemans daarover. “De vervuiling opkuisen is niet onze bevoegdheid. Maar als morgen de commissie zou oordelen dat er gesaneerd moet worden, dan zijn we bereid om daaraan mee te werken. Waar we wel geen heil in zien, is in het stilleggen van de werken. Dat lost niets op.”
Grote verdwijntruc
De Oosterweelwerken op de Antwerpse Linkeroever worden opgedeeld in twee projectdelen: projectdeel Linkeroever ten zuidoosten van de fabriek van 3M en projectdeel Scheldetunnel ten oosten van 3M, naast het natuurgebied Blokkersdijk. Projectdeel Scheldetunnel omvat ook het gedeelte onder de Schelde tot op rechteroever.
In beide projectgebieden zijn de voorbije jaren zeer hoge concentraties PFOS aangetroffen. Die chemisch gesynthetiseerde stof houdt ernstige risico’s in voor mens en milieu en behoort tot de ruimere groep PFAS, ook wel forever chemicals genoemd, omdat ze nauwelijks of niet afbreekbaar zijn.
In 2018 werd de hoeveelheid zwaar met PFOS vervuilde grond in deelproject Linkeroever geschat op 460.000 m³. In deelproject Scheldetunnel gaat het om nog eens 70.000 m³. Samen maakt dat 530.000 m³ grond met een concentratie PFOS hoger dan zeventig µg/kg ds.
Oorspronkelijk zou die vervuilde grond opgegraven, verpakt en vervolgens gestort worden op drie verschillende locaties: in de omstreden berm op het terrein van 3M zou 130.000 m³ terechtkomen. In de intussen al aangelegde Kluifrotonde is nu al ongeveer 30.000 m³ verwerkt. Daarnaast zou 70.000 tot 90.000 m³ verdwijnen in de westelijke berm van de Scheldetunnel.
Dat de som van de te stockeren grond op die drie locaties (230.000 à 250.000 m³) een heel stuk lager ligt dan de initieel becijferde 530.000 m³ impliceert volgens Lantis niet dat er sprake is van een grote verdwijntruc. “Aan de Palingbeek zal een aanzienlijk deel van de zwaar vervuilde grond die we oorspronkelijk zouden opgraven blijven liggen”, zegt Luc Hellemans. “Op voorstel van de commissie Grondverzet graven we daar maar 20.000 tot 30.000 m³ op, in plaats van de oorspronkelijke 100.000 m³. Daarnaast zijn er kleinere ingrepen. Denk aan een talud die oorspronkelijk een helling van 45 graden heeft maar ingeruild wordt voor een rechte beschoeiing: al die grond in de spie ertussen moet je niet meer uitgraven. Of denk aan rioleringen die wat hoger worden gelegd, ook die zorgen voor veel minder grondverzet.”
Berm of stort
Omdat de totale hoeveelheid af te graven zwaar verontreinigde grond veel lager ligt dan initieel begroot, zou Lantis ervoor kunnen kiezen om de omstreden berm op het terrein van 3M niet aan te leggen en zo de angel uit de juridische strijd te halen.
Lantis spreekt over een veiligheidsberm, maar volgens de gerenommeerde milieuadvocaat Isabelle Larmuseau gaat het om de creatie van een stort. Zij omschrijft de door Lantis gevolgde aanpak boudweg als een misdrijf. De truc die Lantis daarvoor gebruikt, is een afbakening van de plek waar de grond terechtkomt als werfzone: daarbinnen gelden soepelere normen.
Van afzien van de stort van de vervuilde grond op het terrein van 3M wil Lantis echter niet weten. “Het is een ellendige technische discussie”, zegt Luc Hellemans. “Maar ik blijf erbij dat we een volledig legitiem pad hebben gekozen. Dat is ons bevestigd door onze eigen juristen, door externe experts en mensen van de overheid. Wat zou trouwens het alternatief zijn? 130.000 m³ wegwerken komt neer op 25.000 vrachtwagens die vervuilde grond over de weg zouden verspreiden. Het debat over sanering moet er komen, maar het afvoeren over de weg lijkt ons zeker niet de beste optie.”
Sanering
De demarche dinsdagavond (7/9) van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) om 3M in gebreke te stellen voor de verontreiniging zet dat debat over sanering verder op scherp.
Daarbij ligt dus 300.000 m³ zwaar vervuilde grond die oorspronkelijk zou afgegraven en ingepakt worden te wachten om gereinigd te worden. De vraag is of de sanering ervan compatibel is met de geplande Oosterweelwerken.
“Het grondverzet en de sanering zijn twee van elkaar losstaande zaken”, zegt Jan Verheyen, woordvoerder van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) daarover. “Momenteel loopt een beschrijvend bodemonderzoek. Dat zal uitspraak doen over de noodzaak tot sanering. Die uitspraak verwachten we eind dit jaar. Daarbij zal trouwens rekening gehouden worden met de nieuwe toetsingswaarden voor PFOS en PFOA die sinds april 2021 in voege zijn.”
Verheyen wijst er ook op dat een grondverwerking, ook als die al lopend is zoals in het geval van Oosterweel, een eventuele sanering niet in de weg kan staan. Het is met andere woorden denkbaar dat de werken stil komen te liggen eens er een bodemsaneringsplan is. “Ik wil daar niet op vooruit lopen”, zegt hij.
Chaos dreigt
Wat dat concreet voor de Oosterweelwerken betekent, is vooralsnog onduidelijk. Er is 300.000 m³ zwaar vervuilde grond die, in tegenstelling tot de initiële becijfering van Lantis, niet wordt afgegraven en ingepakt. Er is een juridische procedure in de maak via minister Demir om 3M verantwoordelijk te stellen voor de vervuiling. Eind dit jaar wordt het beschrijvende bodemonderzoek bij OVAM verwacht dat mogelijk tot een verplichte sanering door 3M leidt, ondanks de lopende werken. Het laat zich aanzien dat de advocaten van 3M er alles aan zullen doen om Lantis op z’n minst mee verantwoordelijk te stellen voor die verontreiniging.
Steven Vervaet, schepen van Leefmilieu voor Groen in het aanpalende Zwijndrecht, maakt zich dan ook zorgen. “Eigenlijk had de bouw van Oosterweel nooit mogen beginnen zolang er geen beslissing was over wie saneringsplichtig is. Ik verwacht van OVAM dat er snel een uitspraak komt over wat er met die grond moet gebeuren en wie aansprakelijk is voor de uitloging en de sanering.”
