Industriële installaties met een mogelijk grote impact op het milieu moeten voldoen aan de Europese Richtlijn rond Industriële Emissies (RIE). Dergelijke industriële (groot)vervuilers hebben, naargelang hun installatie, verplichtingen rond het zelf meten van uitstoot in de lucht en lozing in bodem en water. Die zogenaamde ‘zelfmonitoring’ wordt aangevuld met controlemetingen van de afdeling Handhaving (vroeger: Milieu-inspectie) van het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid. In Vlaanderen geldt die Europese richtlijn voor zowat 1.600 zogenaamde GPBV-installaties, waaronder de chemiemultinational 3M. GPBV staat voor Geïntegreerde Preventie en Bestrijding van Verontreiniging.
GBPV-loket
Artikel 14 van die RIE-richtlijn zegt:
Bedrijven zijn verplicht zijn om de bevoegde autoriteiten regelmatig en ten minste jaarlijks in kennis te stellen van informatie op basis van de resultaten van de monitoring van de emissies en van andere vereiste gegevens aan de hand waarvan de bevoegde autoriteiten de naleving van de vergunningsvoorwaarden kan toetsen.
Op die manier zou de milieu-inspectie niet alleen centraal, maar ook in de verschillende buitendiensten, vlotter overtredingen kunnen opsporen.
Om die toetsing op een vlotte manier te organiseren, werkte de toenmalige milieu-inspectie in de periode 2014 en 2015 aan een ‘GPBV-loket’. Dat zou een digitale toepassing worden waarin bedrijven de emissiegegevens uit hun zelfcontroleverslagen doorgeven. Op die manier zou de milieu-inspectie niet alleen centraal, maar ook in de verschillende buitendiensten, vlotter overtredingen kunnen opsporen.
Het plan stootte echter op weerstand bij politici en bedrijven. “Het GPBV-loket werd ontwikkeld door het toenmalige Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE)”, bevestigt een woordvoerder van het Departement Omgeving, dat een fusie is tussen LNE en Ruimte Vlaanderen, na een vraag van Apache. “Het was een beleidsbeslissing van de verschillende regeringspartijen, in overleg met Essenscia en Voka, om het loket niet in gebruik te nemen.”
Het Departement geeft nog mee dat Europa geen actieve rapportering van GPBV-bedrijven aan de overheid verplicht. De bedrijven moeten hun zelfcontrolegegevens wel ter beschikking hebben bij een omgevingsinspectie.
Schauvliege
In de periode 2014-2019 werd de Vlaamse regering geleid door Geert Bourgeois (N-VA), met Joke Schauvliege (CD&V) als minister van Omgeving en Open Vld als derde coalitiepartij. De beslissing om de verslagen niet gestructureerd op één plek te bundelen, waardoor de milieu-inspectie makkelijker inbreuken kan vaststellen, werd met andere woorden genomen door de beleidspartijen die vandaag in de regering-Jambon zitten.
Dat de regering steun kreeg van de chemiesector en de rest van het bedrijfsleven, wordt ook niet ontkend.
“Voka heeft toen aangetoond dat de data die bedrijven via dat loket zouden moeten ingeven, al via andere toepassingen aan de overheid werden overgemaakt”, zegt een woordvoerder. “Een bijkomend loket zou de administratieve last verzwaard hebben, zonder dat daar milieuwinst tegenover stond. Bovendien hebben andere Europese landen ook geen GPBV-loket. Het is dan ook geen verplichting.” Essenscia sluit zich daar inhoudelijk op aan, zo laat de Belgische federatie van chemische industrie en life sciences weten.
Het valt af te wachten of het plan binnenkort een tweede leven krijgt. De Europese Commissie zal tegen 2022 de RIE-richtlijn herzien. “België heeft op aangeven van Vlaanderen gevraagd om de bepalingen voor rapportering te versterken, onder meer door een koppeling met het Europees register”, zegt een woordvoerder van het Departement Omgeving.
Zelfcontrole 3M stokt
Terug naar de zelfcontrole bij 3M, want het bedrijf meldde niet elke overschrijding. Het bedrijf produceert dan wel geen PFOS meer sinds 2002, de moeilijk afbreekbare chemische stof is wel nog terug te vinden in het grondwater en spoelt met het regenwater ook van het terrein af.
De milieu-inspectie voerde sinds de eeuwwisseling 181 controles uit, vooral rond afvalwater en de aanwezigheid van PFOS. “In 2006 stelde de inspectie vast dat er in het geloosde afvalwater PFOS en PFOA aanwezig waren,” zei minister Zuhal Demir (N-VA) begin deze zomer op een hoorzitting van de onderzoekscommissie over de PFAS-problematiek. “Het bedrijf kreeg een aanmaning om die lozing in eerste instantie te saneren en om in tweede instantie een vergunning aan te vragen voor lozing van die stoffen.” Die vergunning kwam er in 2008. Het bedrijf installeerde ook een actiefkoolstoffilter om PFOS uit het water te halen.
In 2014 stelde de inspectie vast dat 3M een overschrijding van de PFOS-norm niet meldde binnen het zelfcontroleprogramma. Het bedrijf kreeg een aanmaning. In 2019 werd een pv opgesteld voor het lozen van met PFOS-verontreinigd regenwater. De chemiereus kreeg daarvoor een boete van amper 7.500 euro, zo bracht Apache eerder aan het licht. Ondertussen zou een koolstoffilter het probleem verhelpen.
Transparantie
Over de boetes en inbreuken werd in het verleden niet gecommuniceerd. Nochtans staat in artikel 18 van de RIE-richtlijn dat milieu-inspecties controleverslagen binnen de vier maanden na plaatsbezoeken openbaar moeten maken. De richtlijn over de toegang tot milieu-informatie is ruimer toepasbaar dan de ‘gewone’ wetgeving rond de openbaarheid van bestuursdocumenten.
“De verslagen van de controles ter plaatse bij de RIE-bedrijven zijn openbaar en opvraagbaar na vier maanden”, reageert het Departement Omgeving. “Vlaanderen voldoet aan alle openbaarheidsverplichtingen uit de RIE: specifieke bepalingen zijn passief openbaar, andere zijn actief openbaar.”
Vlaanderen kiest er dus voor dat al wie controleverslagen wil inzien, een openbaarheidsprocedure moet doorlopen. Het kan nochtans anders. Sinds 2016 maakt Leefmilieu Brussel, de milieudienst van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de inspectieverslagen bij de dertien GPBV-installaties op haar grondgebied wél actief openbaar. De verslagen zijn in een online databank op te vragen.
De Vlaamse regering maakt overigens wel de vergunningen van GPBV-installaties actief openbaar via Geopunt. Tijdens een openbaar onderzoek zijn vergunningsaanvragen in het Omgevingsloket raadpleegbaar. De Waalse overheid vult de transparantieverplichtingen op een gelijkaardige manier in.
Gebrekkige communicatie
Minister Demir hekelde tot slot dat de Vlaamse Milieumaatschappij, de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij en de verschillende inspectiediensten amper informatie met elkaar deelden. De Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de milieu-inspectie stelden los van elkaar inbreuken vast bij 3M. “Het is natuurlijk te zot voor woorden dat verschillende inspectiediensten wel controles doen maar dat niet van elkaar weten”, reageerde minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) begin juli bij de openbare omroep. “Vandaar dat we werk maken van één Vlaams sanctieregister.”
Dat sanctieregister zal meer doen dan de zelfcontroleverslagen bundelen, maar er wordt geen inspanning van de bedrijven gevraagd. De meestvervuilende bedrijven in Vlaanderen moeten dus nog niet actief hun zelfcontroleverslagen delen, al was dat een expliciete vraag van de administratie. Het nieuwe sanctieregister zal alle bestuurlijke sancties bundelen die er kwamen op basis van de Vlaams regelgeving (dus meer dan enkel omgevingsinbreuken), zo verduidelijkte Demir eind juni in het parlement. Het sanctieregister zou meer zijn dan een soort ‘strafregister’.
“Het sanctieregister zal naast informatie over de sanctie zelf ook meer informatie met betrekking tot de bestuurlijke vervolging bevatten”, aldus de minister in het parlement. “Met de ontwikkeling van het bestuurlijke sanctieregister zorgt Vlaanderen er eindelijk voor de eerste keer voor dat een belangrijk deel van het informatiehuishouden qua handhaving op orde wordt gezet. Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat dit op Vlaams niveau tot op heden niet bestond, maar goed, het is nooit te laat.”
Update 9/11: toevoeging reactie Essenscia
