Tussen 2002 en 2004 doneerden 182 moeders een staaltje navelstrengbloed en urine aan het Vlaams Humaan Biomonitoringsprogramma van het Steunpunt Milieu & Gezondheid. Vijftien jaar later, in 2017 en 2018, gingen die jongeren akkoord om een bloed-, urine-, en haarstaal af te nemen. In de bloedstalen werd telkens gezocht naar moeilijk afbreekbare chemische stoffen die zich kunnen opstapelen in het lichaam. Het gaat om PFAS (waaronder PFOS en PFOA), maar ook zware metalen (lood en cadmium) en persistente organochloorverbindingen. Daaronder vallen milieuschadelijke chloorhoudende stoffen (PCB’s), de verboden chemische insecticide DDT en de verboden fungicide hexachlorobenzeen).
Naast het afnemen van stalen werd bij tieners ook een reeks gezondheidsmetingen gedaan. Het immuunsysteem werd onderzocht aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst over astma en allergieën en in de adem en in het bloed werd gezocht naar ontstekingsmerkers. Daarnaast werd ook het neurologisch systeem onderzocht.
De resultaten van een onderzoek naar het belang van pre- en postnatale blootstelling bij de ontwikkeling van latere chronische aandoeningen, werd afgelopen zomer gepubliceerd.
“We vonden een matige correlatie tussen gehaltes (milieuvervuilende stoffen, red.) in navelstrengbloed bij de geboorte en de correlaties in het bloed op 14-15 jaar”, zo klinkt het in de samenvatting. “Globaal genomen lagen de waarden in navelstrengbloed hoger dan tijdens de adolescentie.” Dat komt omdat het gebruik van die stoffen doorheen de jaren strikter gereguleerd of verboden werd.
Astma
De onderzoekers vonden verschillende relaties tussen blootstelling bij de geboorte en immuuneffecten later. “Baby’s met hogere gehaltes PFOS, PFOA of PFNA hadden meer kans op astma of rhinitis (ontsteking van het neusslijmvlies) tijdens de adolescentie. Deze resultaten tonen aan dat deze chemische stoffen het immuunsysteem verstoren.” Blootstelling tijdens de adolescentie toont leidt dan weer tot een over stimulatie van het immuunsysteem, met een kleinere kans op allergieën.
Daarnaast zagen de onderzoekers dat baby’s met hogere gehaltes PFHxS (uit de PFAS-familie), later als tiener beter scoorden op neurologische aandacht testen. “De hypothese is dat PFAS tijdens de zwangerschap op kernreceptoren in de hersenen binden, met anti-ontstekingseffect op het centraal zenuwstelsel als gevolg.”
De wetenschappers merken op dat die stoffen het immuunsysteem beïnvloeden en dat de zwangerschap een kritische periode is voor de ontwikkeling van gezondheidseffecten later in het leven. “We adviseren om deze gevoelige doelgroep verder te beschermen door blootstelling aan milieuvervuilende stoffen tijdens de zwangerschap te beperken”, klinkt het. Het Vlaams Humaan Biomonitoringsprogramma spoort gezondheidsrisico’s van blootstelling aan chemische stoffen op omdat die leiden tot een daling van het aantal gezondere levensjaren, met een bijhorende maatschappelijke kost.
Ruim 15% van de ruim 420 onderzochte Vlaamse tieners heeft een te hoge mix van vier (PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS) perfluorverbindingen (PFAS) in het bloed. Dat blijkt uit een recente update van het Vlaamse Humane-biomonitoringsprogramma, in een ander rapport, waarover Apache halverwege juni berichtte. Cijfers van vorig jaar, getoetst op basis van minder strenge Europese normen, toonden overschrijdingen bij slechts 3% van de onderzochte tieners. De EU-wetgeving beschouwt de perfluorverbindingen PFOS en PFOA als gevaarlijke stoffen.
Hogere waarden PFNA
Een vergelijking met internationale studies leert dat Vlaamse jongeren meer blootgesteld zijn aan cadmium en lood dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten en Canada. Voor PFAS zijn de meetwaarden vergelijkbaar of lager dan bij buitenlandse jongeren. In de studie werd, in tegenstelling tot de gereguleerde PFAS-verbindingen PFOA en PFOS, wel een hogere concentratie PFNA opgemerkt bij 14- en 15-jarigen ten opzichte van hun geboorte. “PFNA is een verbinding die nog niet is gereguleerd en dus vrij geproduceerd kan worden”, merken de onderzoekers op. “Verschillende landen in Europa hebben momenteel een voorstel uitgewerkt om de productie van verschillende geperfluoreerde carbonzuren (C9-14 PFCA’s), waaronder PFNA, te verbieden.”
Verbod op komst
De Europese Commissie besliste ondertussen dat een verbod over 18 maanden (gefaseerd) ingaat.
De perfluorverbindingen PFOS en PFOA worden sinds 2000 minder geproduceerd en de productie van PFOS is sinds 2006 sterk beperkt. Op 21 augustus van dit jaar werd een groepsverbod afgekondigd voor PFAS stoffen met langere koolstofketens (C9-C14), hun zouten en hun gerelateerde verbindingen uitgevaardigd. Daaronder vallen PFNA en PFDA, die als sinds 2015 en 2017 op een kandidaatslijst staan van ‘zeer zorgwekkende chemicaliën’ (Substances of Very High Concern of SVHC). Van die PFAS met langere koolstofketens is het schadelijke karakter al langer aangetoond.
Volgens een nieuwe Reach-restrictie van de Europese Commissie zullen die stoffen vanaf het voorjaar van 2023 niet langer geproduceerd en gebruikt mogen worden, weliswaar gefaseerd en met enkele uitzonderingen. Reach is een verordening om de gezondheid van mens en milieu te beschermen tegen gevaren van chemische stoffen.
Het duurt 2,5 tot 4,3 jaar vooraleer een concentratie PFNA gehalveerd wordt in het menselijk lichaam (halfwaardetijd). Perfluorverbindingen worden verspreid over het hele lichaam. De hoogste concentraties worden in lever en nieren gemeten en de stoffen binden zich ook aan bloedeiwitten.
Wim De Coen, afdelingshoofd Risicobeoordeling bij het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) verduidelijkt de beslissing van de Europese Commissie: “De status van PFNA als gevaarlijke stof is strikt gezien nog wel geldig, maar de restrictie (of beperking) is uiteindelijk een veel sterk risicobeoordelingsinstrument gebleken dan de SVHC-route.”
Met andere woorden, een verbod is een veel sterker instrument om stoffen te controleren dan de autorisatieprocedure via de lijst met 'zeer zorgwekkende chemicaliën' (SVHC). In theorie kan je voor een dergelijke SVHC-stof nog een toelating krijgen van het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen, als je kan aantonen dat de voordelen van het verdere gecontroleerde gebruik groter zijn dan de nadelen.
Los van het nakende verbod op dat soort van PFAS, loopt nog een voorstel van vijf landen om alle PFAS als groep in de EU te verbieden. Die procedure werd opgestart door Nederland, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen. “Bijzonder aan dit restrictievoorstel is dat alle schadelijke PFAS-stoffen, zo’n 6.000 in totaal, voor het eerst in één keer gaan verboden worden”, zei Nederlands staatssecretaris Stientje Van Veldhoven (D66). “Dat maakt dit de meest uitgebreide en complexe restrictie tot nu toe.” De procedure om tot een totaalverbod te komen zal nog enkele jaren duren. Er loopt ondertussen al een bevraging die bij gebruikers polst naar de mogelijke impact en onder meer welke alternatieven voorhanden zijn.
