‘Lozing PFBS in de Schelde moet stoppen’

"Men zou ook de lozing van PFBS in de Schelde zo snel mogelijk moeten stoppen", zegt professor milieuchemie en toxicologie Jacob De Boer (Vrije Universiteit Amsterdam). "Het was me niet bekend dat 3M daarvoor een vergunning had. Met de wetenschappelijke kennis die we nu hebben, is het niet langer te verantwoorden PFBS in de Schelde te lozen."

Historische verontreiniging

Vorige week vrijdag (27/08) werd bekend dat de chemische fabriek 3M in Zwijndrecht met onmiddellijke ingang de productieprocessen moest stoppen waarbij FBSA wordt gemaakt. FBSA behoort tot de groep van de PFAS, zogenaamde forever chemicals die nauwelijks of niet afbreekbaar zijn en daardoor vaak ernstige risico’s voor de volksgezondheid en het leefmilieu inhouden.

De voorbije maanden kwam vooral en andere PFAS in beeld: PFOS. De bedrijfsterreinen van 3M, maar ook de reusachtige bouwwerf waar straks de Scheldetunnel zou worden gegraven om de Antwerpse Ring te sluiten, zijn historisch verontreinigd geraakt door PFOS.

In 2002 stopte 3M met de productie van PFOS en schakelde het bedrijf over op de productie van andere PFAS. Omdat die nieuwe producten een minder lange keten van koolstofmoleculen hebben, zouden ze makkelijker afbreekbaar en minder problematisch zijn voor mens en milieu. Intussen stapelen de bewijzen zich echter op dat ook de zogenaamde korte PFAS vaak problematisch zijn.

Tonnen PFBS

Een van die zogenaamde ‘korte PFAS’ is FBSA. Nadat VTM Nieuws uitgebracht had dat 3M dat product illegaal in de Schelde loosde, grepen de overheidsdiensten in. Intussen zijn de productielijnen bij 3M waar FBSA aan te pas komt stilgelegd.

Het illegaal karakter van die lozing was de stok achter de deur waarmee de overheid 3M deed inbinden. Maar opmerkelijk: die beslissing werd (mee) ingegeven door een advies van professor Greet Schoeters (Universiteit Antwerpen). Daarin linkt ze het verbod op het lozen en de gevaren van FBSA aan … PFBS. FBSA kan immers omgezet worden in PFBS en dat is een stof die door de Europese Unie begin 2020 werd bijgeschreven op de lijst met stoffen die mogelijk zeer ernstige risico’s impliceren voor de volksgezondheid en voor het milieu.

Dat levert een kafkaiaans aandoende situatie op: het gevaar van FBSA zit (grotendeels) in de mogelijk omzetting tot PFBS, maar uitgerekend voor dat product heeft 3M een lozingsvergunning gekregen van de provincie Antwerpen. De overheid verbiedt met andere woorden de lozing van een product (FBSA) omdat het een ander gevaarlijk product (PFBS) kan vormen, maar geeft tegelijk wel een lozingsvergunning voor duizenden kilo’s van dat gevaarlijk product in de Schelde.

Verwante stoffen

FBSA (perfluorbutaansulfonamide) en PFBS (perfluorbutaansulfonzuur) zijn twee stoffen die sterk op elkaar gelijken. Zoals onderstaande tekening aangeeft, verschillen ze slechts in één groep van elkaar, met de (mogelijke) omzetting van FBSA tot PFBS tot gevolg.

Over FBSA is de wetenschappelijke kennis nog relatief beperkt, maar voor PFBS is dat anders. Die stof werd begin 2020 op de lijst met ‘zeer zorgwekkende stoffen’ bijgeschreven door het Europese Chemische Agentschap ECHA.

Toch kreeg 3M van de provincie negen maanden later nog een vergunning om tot juni 2022 jaarlijks 2.228 kilogram PFBS te lozen in de Schelde.

Niet te verantwoorden

"Dat is een belangrijk gegeven", zegt professor Jacob De Boer. "De lozingsnorm (3.700 µg/l, ToC) voor PFBS is van belang, maar belangrijker nog is het debiet." Dat bedraagt 1.650 m3 per dag. "Dat bepaalt hoeveel PFBS er in totaal kan geloosd worden in de Schelde. Een paar duizend kilo is zeer veel. Dat zou niet mogen kunnen. Je zou die stof niet meer in het milieu mogen dumpen. Je komt er nooit meer vanaf."

Toen in 2016 problemen opdoken met PFOA, nog een ander gevaarlijk PFAS, rond een fabriek in Dordrecht bleek dat de fabriek een vergunning had voor de lozing van 12.000 kilogram PFOA. “Zodra we dat wisten, werd er ingegrepen en werd het lozen meteen tot quasi nul teruggedraaid. Dat zou hier ook moeten gebeuren. Zeker met de wetenschappelijke kennis die we intussen hebben, is het niet langer te verantwoorden om PFBS in de Schelde te lozen.”

De Nederlandse toxicoloog wijst er ook op dat een bedrijf als 3M geen nood heeft aan het lozen van stoffen zoals PFBS in de Schelde. "De stof kan perfect gezuiverd worden uit het afvalwater en vervolgens verwerkt zodat er helemaal niets hoeft geloosd te worden. Dat is technisch perfect mogelijk, het vergt enkel een investering door het bedrijf."

Vandaag kiest 3M er echter voor om haar mogelijk zeer gevaarlijk afval gewoon in de Schelde te dumpen. Met de vorig jaar verstrekte omgevingsvergunning stapt de provincie Antwerpen gewoon mee in dat verhaal.   

De vraag is hoe lang Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) die situatie nog laat bestaan.