Als chemiebedrijf 3M vraagt, draait de provincie Antwerpen

Cruciaal bij het verlenen van een omgevingsvergunning is de milieueffectenrapportage (MER). Hoewel het om een ‘eeuwigdurende vergunning’ gaat, werd de impact van de fabrieksuitbreiding en de lozingen op het milieu niet via de wettelijk voorziene weg van een MER nagegaan.

"Bij het onderzoek naar ontvankelijkheid en volledigheid oordeelde de bevoegde overheid dat het project niet MER-plichtig is. Met dit standpunt kan akkoord worden gegaan", noteert verslaggever en eerste gedeputeerde Luk Lemmens (N-VA) in de omgevingsvergunning. Vrij vertaald: de overheid geloofde 3M op haar woord toen het meedeelde dat haar (bijkomende) activiteiten geen probleem stellen voor het milieu.

Op de schop

Op een paar honderd meter van natuurgebied Blokkersdijk en een paar kilometer van woonwijken in Zwijndrecht en op de Antwerpse Linkeroever, is die aanpak onbegrijpelijk. Zeker in de wetenschap dat de vergunning het licht op groen zette voor het bijkomend lozen van tonnen gevaarlijke PFAS en met de gigantische historische vervuiling door 3M in het achterhoofd.

Wie de moeite neemt om de 144 pagina’s tellende vrij technische omgevingsvergunning grondig door te nemen, kan niet om de conclusie heen dat de overheid zich quasi volledig plooide naar de verzuchtingen van 3M. Nochtans waren er, zeker op het vlak van de lozing van PFAS en de emissies van zeer zware broeikasgassen, goede redenen om dat niet te doen.

Een ander opvallend gegeven in de vergunning: het agentschap Zorg & Gezondheid liet na advies te geven. De belangrijkste Vlaamse gezondheidsdienst vond het blijkbaar niet de moeite om na te gaan of de uitbreiding van 3M problemen voor de volksgezondheid zou opleveren.

“We eisen te weinig van onze bedrijven”, vatte milieu-advocate Isabelle Larmuseau het samen in De Standaard. “Als 3M hiermee wegkomt, kan heel ons milieubeleid op de schop.”

Hete aardappel

De PFAS-affaire spitste zich vorige week toe op de illegale lozing van FBSA, dat is een product dat tot de groep PFAS behoort. Het actiecomité rond klokkenluider Thomas Goorden ontdekte dat de stof geproduceerd wordt in de fabriek van 3M, maar dat FBSA niet voorkomt op de lijst van stoffen die de fabriek in de Schelde mag lozen.

Nadat VTM Nieuws de zaak naar buiten had gebracht, ging de bal aan het rollen. Intussen bevestigt onderzoek van de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (Vito) dat er effectief FBSA wordt geloosd en dat er ook nog andere PFAS wordt geloosd die niet expliciet is opgenomen in de omgevingsvergunning. Het bedrijf gaf dat intussen ook zelf toe.

Eerder deze week zakten inspecteurs van zowel de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (Ovam), de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) als Zorg & Gezondheid af naar de fabriek om er bijkomend onderzoek te doen.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) lijkt zo druk op de ketel te willen zetten en op z’n minst de indruk te willen geven dat de overheid optreedt. Dat deed eerder ook Luk Lemmens. Nadat het illegale aspect van de lozing boven water was gekomen, liet hij in Gazet van Antwerpen weten dat de kern van het probleem de versnippering van bevoegdheden is. De provincie mag bepalen hoeveel een bedrijf mag uitstoten, maar de controles gebeuren op Vlaams niveau. Dat is volgens Lemmens niet werkbaar.

Dergelijke uitspraken lijken echter vooral bedoeld om de hete aardappel door te schuiven. Dat de controles onvoldoende zijn en de diensten onderbemand, is een kwalijke zaak waar beter nog vandaag dan morgen iets aan gebeurt. Maar de knoop in dit verhaal ligt elders gebonden: via de nieuwe omgevingsvergunning verleende de provincie onbegrijpelijke gunsten aan 3M met nefaste gevolgen voor mens en milieu tot gevolg.

Fabriek stilleggen

Het verhaal over het illegaal lozen van FBSA fungeerde de voorbije dagen als breekijzer om het deksel van de put te lichten. Meer details over hoeveel van het giftige goedje en aanverwante stoffen 3M in de Schelde loost, komen wellicht eerstdaags boven water.

Maar los daarvan weten we al langer dat 3M dankzij de omgevingsvergunningen het recht heeft om tot juni 2022 duizenden kilo’s PFBS en PFBA in de Schelde te lozen.

Anderhalve maand geleden bracht Apache de gegevens die gewoon in de omgevingsvergunning staan opgesomd naar buiten. PFBS en PFBA zijn stoffen die net als PFOS behoren tot de groep van de PFAS.

Negen maanden voor de provincie het licht op groen zette voor het lozen van tonnen PFBS, schreef de Europese Unie PFBS bij op de lijst met stoffen die mogelijk ernstige risico’s impliceren voor de volksgezondheid en voor het milieu.

Niettemin zette de provincie het licht op groen. Om een beetje zicht te krijgen op de ernst van het dumpen van tonnen PFBS en PFBA: wanneer het gaat over risicobeheersing en de maximale dosissen die mensen zouden mogen binnenkrijgen van dergelijke stoffen zonder negatieve gezondheidseffecten, wordt doorgaans gerekend in termen van nanogram (10−9 of 0,000000001 gram).

Het is op basis van de gegevens over het  - dankzij de omgevingsvergunning legaal - lozen van PFBS dat experts in Het Laatste Nieuws eind vorige week opriepen om de fabriek ogenblikkelijk stil te leggen.

Aanvaardbaar niveau

Toen de provincie Antwerpen op 17 september 2020 de nieuwe omgevingsvergunning voor 3M ondertekende, piepte er niemand over PFBS. Nochtans ligt de gedegen wetenschappelijke informatie over de gevaren van PFBS online voor het oprapen.

Het besluit van de provincie vloekt met die wetenschappelijke kennis.

De risico’s voor de externe veiligheid, de hinder, de effecten op het leefmilieu, op de wateren, op de natuur en op de mens buiten de inrichting, veroorzaakt door de gevraagde exploitatie, kunnen tot een aanvaardbaar niveau worden beperkt. De vergunning kan worden verleend.

De afwezigheid van een gedegen milieu-effectenrapportage is daar niet vreemd aan. Die oefening zou, met de huidige wetenschappelijke kennis, ongetwijfeld grote problemen hebben opgeleverd voor de goedkeuring van de omgevingsvergunning.

De vraag waarom de milieueffectenrapportage niet gebeurde, is bijgevolg pertinent. De criteria die in bijlage 2 bij het decreet 'algemene bepalingen milieubeleid' worden opgelijst om te bepalen of een milieueffectenrapport nodig is, laten aan duidelijkheid niets te wensen over. 

Broeikasgas

Naast de afwezigheid van een milieueffectenrapport, de hoge dosissen PFAS die mogen geloosd worden en de beladen historische context is er nog een element dat het verlenen van de huidige omgevingsvergunning moeilijk begrijpelijk maakt: de gigantische emissie van het zeer zwaar broeikasgas HFK-23.

Half juni onthulde Apache dat 3M jarenlang ‘ongemerkt’ grote hoeveelheden HFK-23 uitstootte. Dat is een extreem zwaar broeikasgas en de uitstoot ervan door 3M is goed voor ongeveer 4% van de totale uitstoot van broeikasgassen in heel Vlaanderen.

Volgens 3M werd die uitstoot ‘plots’ vastgesteld en is die eigen aan bepaalde chemische interacties tijdens productie- en verbrandingsprocessen waarvan ze zelf niet helemaal goed wisten of en hoeveel HFK-23 er vrijkwam.

De situatie werd de voorbije jaren mee opgevolgd door de Vlaamse Milieumaatschappij en andere betrokken overheidsdiensten.

Over de spectaculaire toename van de uitstoot van HFK staat in de omgevingsvergunning: “Deze toename is voornamelijk te wijten aan een emissie van 120.021 ton HFK (voornamelijk HFK-23) uit de tweede opzuiveringsstap inerte vloeistoffen, waarvan in het verleden niet geweten werd dat deze emissie zich voordeed.”

3M loost dus niet enkel illegaal en legaal tonnen PFAS in de Schelde, tot voor kort wist het bedrijf ook niet - of zegt het alvast niet te hebben geweten - hoeveel HFK-23 het in de lucht blies.

Desondanks was ook die gigantische extra uitstoot voor de provincie geen reden om streng op te treden of een milieueffectenrapport te laten opmaken.

Volgens Luk Lemmens mag het probleem dan al bij de controle liggen, de pijnlijke waarheid is dat de provincie de voorbije jaren de rode loper voor 3M breed uitrolde. Ze deed dat door geen milieueffectenrapport te vragen, door in te stemmen met onbegrijpelijk lakse lozingsnormen en emissies en daarbij blind te varen op informatie die werd aangedragen door een bedrijf dat gigantische historische vervuilingen op haar kerfstok heeft in Vlaanderen en in het buitenland.