Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Cordon sanitaire al deels doorbroken in cultuursector

Robrecht Vanderbeeken
vincent meessen
Vincent Meessen hekelt in zijn installatie elke samenwerking met Vlaams Belang. (© Vincent Meessen)

Maar zeggen we dat tegenwoordig niet steeds meer om vooral ons eigen geweten te sussen? Want ook zonder samenwerking namen centrumpartijen stapsgewijs een neoliberale agenda over. Ideologisch is er op veel vlakken geen cordon meer, hooguit een stijlverschil. Neem de nieuwe beheersovereenkomst van de VRT die van de omroep een Vlaamse identiteitsmachine wil maken: Vlaams-nationalistische bekeringsijver zet nu mee de bakens uit, de uithaal van Brusselmans dient daarbij ook als drukkingsmiddel. 

Extreemrechts zetelt bovendien al in heel wat bestuursorganen zoals die van de VRT, Ancienne Belgique, Muntpunt, Brussels Philharmonic en het Vlaams Audiovisueel Fonds. De partij bestookt de federale cultuurpactcommissie ook voortdurend met klachten in de hoop bestuurszitjes te scoren bij deSingel, Flagey, Opera Ballet Vlaanderen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen of het Antwerp Symphony Orchestra.

Ideologische pandemie

Van een Chinese muur is overigens evenmin sprake. Herman De Bode, voorzitter van de bestuursraad van het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA), bijvoorbeeld verklaarde dat hij "geen enkel fundamenteel bezwaar ziet tegen een samenwerking met het Vlaams Belang". Er bestaan volgens deze ex-kabinetschef van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en ex-voorzitter van het Vlaams netwerk van ondernemingen Voka immers "tal van parallellen tussen die partij en N-VA".

Het inspireerde kunstenaar Vincent Meessen tot de kritische, artistieke installatie Hoe slecht garen spinnen in de M HKA-tentoonstelling Monoculture, een recente geschiedenis (2020). De beeldende kunstenaar verklaart daarin via een vaandel dat hij het kunstmuseum besmet vindt en het moet, als het een kritische en gezonde omgeving wil zijn, in quarantaine zolang Bode de voorzitter is.

Ondertussen zijn we bijna een jaar verder. Door lockdowns konden we de voorbije maanden het coronavirus indijken. Maar het waren ook kweekvijvers voor ideologische virussen die in onze samenleving lagen te slapen: xenofobie, complottheorieën en anti-overheidssentiment. Het maatschappelijke onbehagen vond een uitweg in nieuwe epidemische opstoten van rechts extremisme. Het jaarverslag van het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (Ocad) signaleert zelfs een "steile opmars" van potentiële aanslagplegers.

Het meest opmerkelijke hierbij is niet zozeer dat het Vlaamse Gewest in 2021 wekenlang in de ban was van de Vlaams-nationalistische terrorist Jürgen Conings, die wetenschappers en politici wou omleggen, maar wel de duizenden modale burgers die zich complexloos bij zijn fanclubs aansloten. Publieke doodsbedreigingen, het nieuwe normaal? 

De voorzitter van Vlaams Belang zag er een momentum in om, Trump achterna, de heimelijke hondenfluitjes in zijn politieke communicatie achterwege te laten en vrijuit te pleiten voor blanke dominantie. De N-VA kon niet achterblijven. Partijvoorzitter Bart De Wever poneerde in zijn boodschap op 11 juli dat er in 2024 "een coup" moet komen die zijn rechts-conservatieve machtspolitiek van splitsing, versnippering en identitaire horigheid doorduwt. Anders zouden er "burgerlijke onlusten" kunnen uitbreken, met "mensen die elkaar te lijf gaan op straat". Denk de bestorming van hjet Capitool er zelf maar bij, dat geflopt Rijksdag-moment van extreemrechts in de Verenigde Staten.

Maatschappelijke visie

In haar boek Culture Strike. Art and Museums in an Age of Protest (2021) bespreekt Laura Raicovich, voormalig directeur van het Queens Museum in New York, hoe de cultuurwereld in de VS zich de voorbije jaren verzette tegen de Trumpiaanse radicalisering. Cultuurwerkers voerden er bijvoorbeeld samen met hun publiek succesvolle acties om foute bestuurders tot ontslag te dwingen. Door petities, betogingen en sensibiliserende debatten of door het personeel dat collectief open brieven schreef over de ethiek die zij voorop willen stellen.

Zo moest klimaatontkenner en fossil fuels-lobbyist David Koch uiteindelijk vertrekken bij het American Museum of Natural History. Gedaan met het twijfel zaaien en green washing via een wetenschappelijk museum. Ook CEO Warren Kanders, wiens bedrijf samenwerkt met de repressieve grensbewaking in de VS en de detentiekampen voor vluchtelingen waardoor kinderen brutaal van hun ouders gescheiden geraakten, moest opstappen als voorzitter van het Whitney Museum. Hij nam nadien zelf het initiatief om te desinvesteren in zijn afdeling die traangas produceerde dat door de politie massaal was ingezet aan de Mexicaanse grens, in Ferguson en tegen protestanten van Black Lives Matter.

Raicovich merkt in de inleiding van haar boek op dat cultuurorganisaties vandaag, op een historisch moment waarop we als mensheid in een noodtoestand verkeren inzake klimaatverstoring en de opgang van rechts extremisme, alleen relevant kunnen blijven als ze hun rol en verantwoordelijkheid op scherp stellen. Waar staan ze voor en welke maatschappelijke visie willen ze uitdragen? Kortom, hoe zit het met hun cultural accountability?

Dat in ons land het cordon als eerste breekt in het culturele veld, is daarom extra pijnlijk. Waar blijft de federale regering met de hervorming van het Cultuurpact, zodat deze stille mars door de instellingen stopt? Moet hier niet dringend een publiek debat over komen? Momenteel werken de bestuurders van Vlaams Belang alvast niet erg tegen, luidt het weerwoord dan soms. We weten natuurlijk maar al te goed dat ze klaar zitten om op gepaste tijden hun slag te slaan.

Kunstenaar Vincent Meessen heeft daarom met zijn oproep overschot van gelijk: we moeten samen stappen doen om iedereen die Vlaams Belang als een bondgenoot ziet uit de cultuurbestuursraden te weren. Neutraliteit mag hier geen excuus zijn: het is slechts een sluier die machtsverhoudingen verbergt, een gevaarlijke fopspeen bovendien. Cultuurhuizen zijn sowieso geen neutrale zones, zwevend boven het publieke leven. Willen ze een democratisch toevluchtsoord zijn en de maatschappelijke voortrekkersrol opnemen die ze zichzelf toedichten, dan is ideologische inertie in deze tijden van rechtse radicalisering helaas geen optie meer. Afwachten tot wat er in 2024 gebeurt? Een vluchtheuvel voor slecht bestuur. 

Maar de meerderheid beslist toch, hoor je dan al eens, hoewel democratie natuurlijk helemaal geen zaak van aantallen maar van waarden en rechten is. Democratie is breekbaar: als we tolerant voor intolerantie zijn, gaat ze onder. Daarvoor moeten we niet naar de jaren 30 verwijzen. Kijk naar Turkije, Hongarije, Israël, de VS of Brazilië vandaag. Aan ons de keuze.

Robrecht Vanderbeeken is vakbondsverantwoordelijke cultuurwerkers voor ABVV-ACOD Cultuur.

 

 

LEES OOK
Karl van den Broeck / 16-03-2024

Het beste werk van Hugo Claus is Claus zelf

De verstrengeling van Hugo Claus' werk en leven is nog veel inniger dan gedacht.
Hugo Claus (rechts) maakt een dankgebaar naar twee vrouwen (links) tijdens het Boekenbal in 1989.
Karl van den Broeck / 02-12-2023

Hoelang nog blijven cultuurhuizen vrijplaatsen?

Met solidariteitsacties voor de Palestijnen steekt de cultuursector niet zonder risico zijn nek uit.
Onder meer in de Antwerpse Bourlaschouwburg werden op 29 november 'De Gaza Monologen' voorgedragen.
Karl van den Broeck / 30-09-2023

Wanneer het weekend begint op dinsdag

In een garage in Antwerpen voltrekt zich een klein mirakel met Don Vitalski als orkestmeester.
cabaret Don Vitalski