Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Zevende keer, goede keer? Een nieuwe staatshervorming voor België

Benjamin Blanckaert
België
(Luiza Giannelli (Unsplash))

In zijn 11 juli-toespraak pleitte Jan Jambon (N-VA) voor zo’n nieuwe staatshervorming. Nummer zeven al. De bevoegdheden op het vlak van gezondheidszorg, zo stelde de Vlaams minister-president, zijn zo versnipperd dat het “niet meer werkbaar” is. Hij stelt voor om de staatsstructuur te hertekenen en daarbij te vertrekken van een wit blad. Een must, want de huidige staatsstructuur heeft in het licht van de coronacrisis waarschijnlijk mensenlevens gekost. Hij voegt er wel meteen stiefmoederlijk aan toe dat Vlaanderen Brussel niet los zal laten, denk maar aan de Vlaamse bevoegdheden inzake onderwijs of cultuur. Daar gaan we weer …

Het Brussels Gewest riskeert opnieuw de speelbal te worden van ruziënde Vlaamse en Franstalige politici. Dat vijandige klimaat kunstmatig in leven willen houden, getuigt van wereldvreemdheid.

Iedereen weet dat het diverse Brussel van vandaag niet langer het bipolaire Brussel van de jaren 60 is. Brussel huisvest ondertussen inwoners van 182 verschillende nationaliteiten. Er worden meer dan honderd talen gesproken. Dat impliceert niet dat Vlaanderen de band met Brussel moet opgeven, wél dat we de Brusselse instellingen moeten aanpassen aan die ‘nieuwe’ realiteit.

Om voor al die Brusselaars, inclusief de Nederlandstalige, een overkoepelend, geïntegreerd beleid te voeren, zou het Brusselse gewest op zijn minst een grotere rol moeten claimen inzake gemeenschapsbevoegdheden én gemeentelijke aangelegenheden. Het eerste ligt traditioneel gevoelig bij sommige Vlaamse politici, het tweede is de nachtmerrie van heel wat Franstalige politici.

Ik ben ervan overtuigd dat het clusteren van beide voorstellen een brug kan slaan tussen beide taalgemeenschappen, op voorwaarde dat politici gedreven zijn door efficiëntie en in staat zijn om hun ideologische verschillen te overbruggen. Het hoofdstedelijk gewest moet nu maar eens op tafel kloppen en zich gedragen als een volwassen deelstaat. Brussel moet dringend werk maken van interne hervormingen en institutionele vereenvoudiging.

Het hoofdstedelijk gewest moet nu maar eens op tafel kloppen en zich gedragen als een volwassen deelstaat

De metamorfose die België onderging van een unitaire naar een federale staat met drie gemeenschappen en drie gewesten was onmiskenbaar een knap staaltje conflictbeheersing, maar 51 jaar later is het pacificatiemodel grotendeels uitgehold door de maatschappelijke en politieke context. De politieke crises stapelen zich in ijltempo op, het vertrouwen in de overheid staat op een laag pitje, de burger wordt alsmaar kritischer en vraagt meer inspraak.

Bovendien is het geld om de vrede af te kopen op. De toekomst ziet er niet meteen rooskleurig uit. Volgens een recente studie van Rob De Staelen en John Crombez (UZ Gent) zullen de uitgaven voor zorg in de komende vijftien jaar met 20% toenemen. Ter herinnering, België telt maar liefst negen (!) ministers van volksgezondheid. Het institutionele landschap is totaal versnipperd. Transparantie is zoek. En al helemaal in Brussel. Hoe moet het verder?

Er liggen verschillende (constructieve) voorstellen op tafel: van een federale kieskring, over een België met vier deelstaten -Vlaanderen, Wallonië, Brussel en Duitstalig België- tot een confederale staatsstructuur. En alles daartussen. Wat gebeurt er in die scenario’s met de sociale zekerheid en het (Brussels) onderwijs? Hoe regelen we de financiering? En vooral, is het voldoende (kosten)efficiënt en doeltreffend? We moeten alle constructieve voorstellen grondig bestuderen én de burger consulteren.

Een zevende staatshervorming mag geen doelbewuste verrottingsstrategie worden

Ik maak me geen illusies. Efficiëntie is geen containerbegrip, maar ik mag hopen dat alle politici beseffen dat een volwaardige Brusselse deelstaat deel van de oplossing moet zijn. De kosten en de baten horen thuis op hetzelfde niveau. Concreet: gaan we bevoegdheden zoals gezondheidszorg volledig samenbrengen op federaal óf op deelstatelijk niveau? We moeten die oefening nu écht eens maken voor alle bevoegdheden. Zonder taboes. Zonder verborgen agenda’s.

Een zevende staatshervorming mag geen doelbewuste verrottingsstrategie worden, waarbij we bij de eerstvolgende grote crisis opnieuw met z’n allen vaststellen dat België niet werkt en waarbij short sellers zegevieren. Het moet de ultieme staatshervorming zijn. Dat zijn we niet alleen aan al die slachtoffers van de kafkaiaanse Belgische staatsstructuur verschuldigd, maar ook aan alle toekomstige generaties.

Benjamin Blanckaert doctoreert in de politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. 

LEES OOK
Charlotte Deprez / 10-09-2021

Vlaams Gewest draait niet financieel op voor heel België

Zowel het Vlaamse als het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest dragen meer bij dan ze ontvangen.
De Nationale Bank van België
Karl van den Broeck / 16-08-2021

De schreeuw van Ruisbroek (bis)

Een zoveelste staatshervorming is geen antwoord op de klimaatcrisis.
Filip & Mathilde
Ellen Debackere / 12-05-2021

De lange geschiedenis achter rebellerende burgemeesters

Waarom het verspreide lokale verzet tegen nationale coronaregels bijzonder lijkt, maar historisch gezien niet hoeft te verbazen
Francesco_Vanderjeugd
1 REACTIE
jan van reusel21-07-2021 23:36:37
de zes staatshervormingen hadden één telkens terugkerend kenmerk: ze waren 'middelpuntvliedend': de belgische staat werd steeds verder 'uitgekleed' ten voordele van het belang van gewesten en gemeenschappen. de vlaamse eis om voorgoed een eind te maken aan franstalige overheersing was een belangrijk motief om deze staatshervormingscarrousel te doen draaien.

de staatshervormingen waren nooit het resultaat van een breed gevoerd debat. de overgedragen bevoegdheden waren het resultaat van ellenlange partijpolitieke onderhandelingen over 'enveloppes': bevoegdheden en overheidsmiddelen die daarbij horen. daardoor ontstond een onoverzichtelijke versnippering tussen overheidsniveau's. die versnippering was weer aanleiding voor de volgende staatshervorming, maar de versnippering bleef. het werd een kluwen en een argument voor separatistische partijen om verder te gaan met het uitkleden van het 'vermolmde' federale belgische overheidsniveau.

daarom ben ik zeer sceptisch jegens een volgende staatshervorming die 'eindelijk' komaf zou maken met de ingewikkelde staatsstructuur. eerst zou moeten vastgesteld worden dat het hoog tijd wordt voor een middelpuntzoekende correctie van ons staatsbestel. dit veronderstelt een politieke koerswijziging die ingaat tegen de 'politieke geplogenheden' van de laatste halve eeuw en een konsekwente houding jegens separatisme en extreemrechts.