Een team van onderzoekers aan de leerstoel Ecological Systems Design van universiteit ETH in Zürich maakte een balans op. Hun studie, gepubliceerd in Environmental Science & Technology, levert een verontrustende inkijk in de wereld van chemicaliën en plasticproductie. Iets minder dan een kwart van de stoffen die bij plasticproductie worden gebruikt, zijn potentieel schadelijk voor mens en milieu. Wereldwijd hinkt de regelgeving achterop.
Apache sprak over de studie met de onderzoekers Helene Wiesinger, doctoraatsstudent, en Zhanyun Wang, senior wetenschapper.
Wat hebben jullie precies onderzocht?
Helene Wiesinger: “We hebben alle stoffen in kaart gebracht die worden gebruikt bij de productie van kunststoffen, en die dus in plastics kunnen zitten. Het gaat bijvoorbeeld over additieven die plastics bepaalde eigenschappen kunnen geven, zoals brandvertragers of weekmakers, maar ook over chemicaliën die bij de productie worden gebruikt, zoals smeermiddelen, die ervoor zorgen dat plastics niet aan de wand van machines blijven plakken, of solventen, die het mogelijk maken om bepaalde stoffen te mengen. We onderzochten ook de monomeren waarmee de plastic-ketens (‘polymeren’) worden opgebouwd.”
Zijn er veel zo’n stoffen in gebruik?
Wiesinger: “We hadden verwacht wereldwijd een 6.000 à 7.000 stoffen te vinden. Tot onze verbazing waren het er meer dan 10.000. We vonden die stofjes in inventarissen van chemicaliën, in handboeken of online, waar ze worden verkocht, bijvoorbeeld als plastic additieven.”
Bijna een kwart van de stoffen die jullie tegenkwamen, bleek als schadelijk geregistreerd te staan.
Zhanyun Wang: “Zo’n 24% staat inderdaad gedocumenteerd als schadelijk. Dat is een conservatieve schatting.”
Wiesinger: “We waren een beetje bang dat de industrie zou zeggen dat onze studie niet geloofwaardig is. Daarom hebben we enkel informatie gebruikt die bevestigd is door overheden of rechtstreeks gerapporteerd werd door de industrie. Voor maar liefst een derde van de stoffen die we identificeerden, was geen informatie voorhanden. Daarvan weten we gewoon niet of ze schadelijk zijn.”
Op welke manier kunnen die chemische stofjes dan gevaarlijk zijn?
Wiesinger: “Dat kan op drie manieren: of ze breken niet af in de omgeving, of ze hopen zich op in organismen, of ze zijn op zichzelf toxisch. Toxische stoffen zijn onder andere kankerverwekkend, giftig voor de voortplanting, hormoonontregelend - wat kan leiden tot veranderingen in de ontwikkeling - giftig voor specifieke organen, of voor in het water levende organismen.”
Worden die stoffen vandaag nog veel gebruikt?
Wiesinger: “Ja. We gingen na welke van de gedocumenteerde schadelijke stoffen vandaag gereguleerd zijn. Bijna de helft ervan is op dit moment niet gereguleerd. En sommige waren inconsequent gereguleerd.”
Wang: “Neem bijvoorbeeld nonylfenol. Dat stofje wordt als antioxidant toegevoegd aan plastics. Het zorgt ervoor dat een polymeer lang genoeg meegaat en niet begint te oxideren. Omdat nonylfenol het hormoonsysteem in ons lichaam verstoort, valt die onder de Europese REACH-richtlijn, die chemische stoffen in de EU reguleert. Tegelijk is nonylfenol goedgekeurd voor gebruik in plastic dat in contact komt met voedsel. Het is dus wel toegestaan als ‘voedselveilig’.”
Hoe kan dat?
Wiesinger: “REACH en voedselveiligheid zijn in de EU verschillende wetgevingsdomeinen. We onderzochten regelgeving uit de EU, de Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan. Die regio’s gebruiken elk andere methoden om schadelijke stoffen te reguleren. Chemicaliën kunnen verbannen worden, of op een lijst komen te staan van stoffen die geautoriseerd moeten worden voordat ze worden gebruikt. Die lijsten zijn niet overal hetzelfde. In totaal zijn er 960 stoffen waarvoor beperkingen zijn opgelegd, waarvan een groot deel in de EU en Zuid-Korea.”
Wang: “Het grootste probleem is dat veel stofjes niet wereldwijd zijn gereguleerd. Dat is trouwens wel zo voor PFOS, wereldwijd verboden sinds 2009.”
Een grote naam die niet vermeld wordt is China. Daar worden de meeste nieuwe kunststoffen vandaag geproduceerd.
Wang: “Dat klopt. China hanteert een andere aanpak, wat vergelijken lastig maakt. Ze gebruiken nationale normen voor verschillende producten, niet voor chemicaliën. Een lijst zoals REACH bestaat er niet. Op de meeste plaatsen in de wereld is er niet zo’n nauwkeurig toezicht op de meeste chemicaliën.”
De meeste in Europa geïmporteerde kunststoffen uit China worden gecontroleerd door de REACH-regelgeving, toch?
Wiesinger: “Eigenlijk niet. De EU is wel begonnen met het aanleggen van een database voor het gebruik van zeer zorgwekkende stoffen in producten - het gaat om een paar honderd stoffen. Maar in het algemeen vallen producten niet onder die chemicaliënregulering. Enkel wie grondstoffen importeert voor direct gebruik, moet aantonen dat die veilig zijn. Wie een product importeert dat schadelijke stoffen bevat, hoeft dat niet te doen. Dat is ook de reden waarom stoffen op de REACH-lijst soms nog wel in de EU worden gebruikt. De lijst bepaalt enkel welke stoffen in Europa geproduceerd mogen worden.”
Wat betekent dit voor recyclage?
Wiesinger: “Chemische stoffen die toegevoegd zijn aan plastics, kunnen recyclage beïnvloeden. Zo kunnen ze in het materiaal aanwezig blijven en dan in een andere toepassing terechtkomen dan waarvoor ze bedoeld zijn. Aan elektronische toestellen worden bijvoorbeeld bepaalde chemicaliën toegevoegd om te maken dat ze hittebestendig zijn. Die stoffen kunnen schadelijk zijn in verpakkingen, speelgoed of keukengerei. Ook plastics die lang in gebruik zijn, kunnen problemen veroorzaken zoals ramen, vloeren of wageninterieurs uit kunststof. Als we meer gaan recycleren, zullen uiteindelijk ook de chemicaliën die ondertussen verboden zijn in de cyclus terechtkomen.”
“We moeten nu eerst beginnen uitzoeken welke kunststoffen veilig zijn. Welke plastics we echt moeten recycleren, en welke niet. We hebben ook snelle methoden nodig om slechte plastics te verwijderen. Vandaag worden verschillende soorten plastics samen verzameld, en dan loopt het allemaal door elkaar. Strikte en duidelijke richtlijnen over welke producten moeten worden opgehaald, en welke niet, kunnen helpen. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat bouwmaterialen ouder dan het jaar 2000 niet ingezameld mogen worden. Maar het is waarschijnlijk lastig om dit op een bouwplaats met twee containers te implementeren.”
Wang: “De studie laat eigenlijk zien dat het huidige systeem niet voorzien is op recyclage. Als we echt naar een circulaire economie willen evolueren, waarin plastics verschillende keren gerecycleerd worden, moeten we beginnen bij het productontwerp. We moeten herdenken of we al die toevoegingen wel echt nodig hebben. Kunnen we onze producten vereenvoudigen?”
“We hebben wereldwijde acties nodig, geïnformeerd door de wetenschap, maar vandaag is er een grote kloof tussen wetenschappelijke bevindingen en regelgeving. Ik denk dat er veel te zeggen valt voor een intergouvernementele werkgroep voor wetenschapsbeleid - zoals het IPCC al bestaat op het gebied van klimaatverandering, of het IPBES voor biodiversiteit. Een soort mondiaal instituut dat beleidsmakers kan helpen sneller en op basis van goede wetenschap te handelen. Plastics zijn een wereldwijd probleem."
