Het chemiebedrijf 3M is verantwoordelijk voor een gigantische historische vervuiling met PFOS in Zwijndrecht en het Antwerpse district Linkeroever. PFOS is een nauwelijks of niet afbreekbare ‘forever chemical’ die tot de groep van de PFAS behoort. De verspreiding van PFOS via het grondwater (en wellicht ook via de lucht) zorgde ervoor dat de grond in de ruime omgeving van de bedrijfsterreinen zeer hoge concentraties PFOS bevat.
Nieuwe wetenschappelijke inzichten over de risico’s van PFOS voor mens en milieu impliceren dat er veel striktere normen gehanteerd zouden moeten worden. Dat is vooral problematisch voor de graafwerken die Lantis voorziet op Linkeroever waar de Scheldetunnel wordt gegraven als sluitstuk van de Oosterweelverbinding.
3M stopte in 2002 met de productie van PFOS in Zwijndrecht, maar de terreinen raakten de jaren daarvoor zeer zwaar vervuild met het chemische goedje. In die mate zelfs dat experten zich afvragen of de historische verontreiniging ooit nog echt gesaneerd kan worden.
Extra PFAS lozen
Na de productiestop voor PFOS begon 3M andere PFAS te ontwikkelen, voornamelijk PFBS (perfluorbutaansulfonzuur) en PFBA (perfluorbutaanzuur). Die zouden veiliger zijn omdat ze dankzij hun kortere keten minder persistent en dus minder ‘forever' zouden zijn dan PFAS met een langere keten, zoals PFOS.
Met dat argument slaagde 3M erin om de Provincie Antwerpen ervan te overtuigen om de hoeveelheid PFBS en PFBA die het bedrijf mag lozen in de Schelde op zijn minst tot 30 juni 2022 nog te verhogen.
De nieuwe omgevingsvergunning laat in het afvalwater dat 3M in de Schelde loost een concentratie toe van 5.000 microgram/liter PFBA en 3.700 microgram/liter PFBS. Ter vergelijking: dezelfde omgevingsvergunning laat 3M toe om 30 microgram/liter PFOS te lozen in de Schelde.
Na de commotie van de voorbije weken besliste de provincie om die concentratie aan PFOS terug te brengen tot 1 microgram/liter (en op termijn mogelijk nog minder). De toegelaten concentraties aan PFBS en PFBA in het lozingswater liggen dus respectievelijk 3.700 en 5.000 keer hoger dan de (aangepaste) norm voor PFOS.
De concentratie aan toegelaten PFBS en PFBA wijzigde niet in de nieuwe vergunning. De hoeveelheid afvalwater die 3M dagelijks mag lozen, werd wel met bijna een derde verhoogd, van 1.250 kubieke meter per dag naar 1.650 kubieke meter per dag. Evenredig met de hoeveelheid afvalwater neemt bijgevolg ook de totale vracht aan PFBS en PFBA toe die 3M in de Schelde mag lozen.
Concreet laat de vergunning 3M toe om op jaarbasis 2.228 kilogram PFBS en 3.011 kilogram PFBA in de Schelde te lozen. Dat is de maximale hoeveelheid. Die hoge toegelaten waarden stemmen overeen met de concentraties aan PFBS en PFBA op piekmomenten tijdens de voorbij drie jaar.
De voorbije jaren loosde 3M naar eigen zeggen aanzienlijk minder (de helft tot een kwart) van die maximaal toegelaten hoeveelheid in de Schelde. Zelfs in dat geval gaat het om meer dan een ton PFBS en PFBA en blijft de vaststelling dat de provincie Antwerpen vorig jaar een vergunning afleverde voor de lozing van in totaal meer dan 5,2 ton PFBS en PFBA.
Zeer mobiel
Het gaat dus om extreem hoge hoeveelheden chemische producten waarvoor in de schoot van de Europese Unie verregaande restricties worden voorbereid of al gelden. De stelling dat de PFAS met kortere keten veel minder gevaarlijk zouden zijn dan de bekendere PFOS, staat op losse schroeven.
Een werkdocument van de Europese Commissie waarin veel strengere normen en productievoorwaarden worden beargumenteerd, heeft bijzondere aandacht en spreekt de “toenemende bezorgdheid” uit voor de PFAS met kortere keten zoals PFBS en PFBA.
Vanwege het wetenschappelijke bewijs dat PFBS ernstige risico’s inhoudt voor de volksgezondheid en voor het leefmilieu werd de chemische stof begin 2020 toegevoegd aan de lijst met Substances of Very High Concern (SVHC).
In het werkdocument van de Europese Commissie wordt PFBS omschreven als een chemische stof die nauwelijks afbreekbaar en dus “zeer persistent” is, zich “zeer mobiel in water en bodem” gedraagt en de potentie heeft om “zeer ver verspreid te geraken”. Verontrustend is de vaststelling dat sanering bijgevolg quasi onmogelijk wordt en dat de chemische stof moeilijk uit drinkwater geweerd kan worden.
Raadsel
Aan de basis van de beslissing om PFBS op de SVHC-lijst te zetten ligt een zeer lijvig document van de ECHA (European Chemical Agency) waarin de stand van het wetenschappelijk onderzoek over PFBS wordt besproken. Dat document schetst een zorgwekkende situatie.
PFBS, zo leert een studie uit 2017, bleek (al) in 2013 in Noord-Europa het vaakst aangetroffen lid van de ruime PFAS-familie te zijn. In Nederland werden in een rivier de buurt van een fabriek waar PFBS wordt gebruikt concentraties gemeten tussen 12 en 27 nanogram per liter en tussen 0,5 en 19 nanogram per liter in het drinkwater. In China werden in de buurt van een productiefabriek in het meer van Tangxun zeer hoge concentraties PFBA (4,8 microgram/l) en PFBS (3,6 microgram/l) gemeten.
In een recente studie werd PFBA dan weer in verband gebracht met een ernstiger verloop van een infectie met Covid-19, omdat de chemische stof de neiging heeft om zich op te stapelen in de longen.
Met de toenemende wetenschappelijke evidentie en het toevoegen van PFBS aan de lijst met stoffen die mogelijk een ernstige bedreiging inhouden voor de volksgezondheid en het milieu, blijft het een raadsel waarom de provincie Antwerpen vorig jaar een omgevingsvergunning afleverde die het 3M mogelijk maakt om (nog) meer PFBA en PFBS in de Schelde te lozen.
