Vlaamse Regering minder transparant dan ze laat uitschijnen

Op de ministerraad van 22 december 2017 besliste de Vlaamse Regering om 350 miljoen extra kapitaal in Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM), de voorganger van Lantis, te injecteren. Die beslissing kwam er nadat het politiek stuurcomité van BAM de opdracht gaf om een nota op te stellen over "bijkomende opdrachten en kosten in het dossier Infrastructuurwerken Linkeroever, die initieel niet voorzien konden worden in het strategisch project Oosterweel".

In de beslissingendatabank van de Vlaamse Regering wordt die dag onder het agendapunt ‘BAM: Bijkomende activiteiten en kosten Infrastructuurwerken Linkeroever-Oosterweelverbinding’ in algemene termen gesproken over "kosten voortvloeiende uit een saneringsplicht van de onroerende goederen". Bij dat agendapunt zijn echter "geen documenten beschikbaar" in de beslissingendatabank.

Het is pas via de Wetgeving Openbaarheid van Bestuur (WOB) dat er duidelijkheid komt welke "bijkomende opdrachten en kosten" het gaat. Uit een 'gewobde' inhoudelijke nota van de toenmalige ministers van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) en Financiën en Begroting Bart Tommelein (Open Vld) blijken het extra middelen voor een uitbreiding van de Park+Ride-infrastructuur, bijkomende geluidsschermen ter hoogte van Zwijndrecht, en "onvoorziene elementen". Dat laatste staat niet te lezen in de samenvatting (uittreksel) van het besluit in de publieke databank.

Die "onvoorziene elementen" blijken de "(historische) bodem- en grondwaterverontreiniging van PFC’s met saneringsplicht" en "een verstrengd normenkader voor de behandeling van opgepompt grondwater". In de via de WOB verkregen inhoudelijke nota, die evengoed actief openbaar gemaakt had kon worden in de beslissingendatabank, staat dat BAM "in onderhandeling is met het bedrijf die deze verontreiniging heeft veroorzaakt, voor maatregelen en kosten die toerekenbaar zijn aan het bedrijf”. 

Verder staat er ook dat "ondanks de maatregelen en vergoedingen die het bedrijf ten laste neemt, een saneringsplicht zal blijven voor BAM, die louter het gevolg is van het grondverzet voor de infrastructuurwerken Linkeroever, en zonder dewelke deze sanering niet nodig was geweest”.

De totale kosten voor de inkapseling van verontreinigde gronden en de sanering van opgepompt grondwater worden geraamd op 30 tot 50 miljoen euro. “Met de betrokken partijen wordt nagegaan hoe deze kosten verminderd kunnen worden en de onzekerheidsmarge verkleind.” Die cryptische omschrijving in de inhoudelijke nota blijkt overigens een voorafname te zijn op de veelbesproken dading tussen Lantis en voormalig PFOS-producent 3M. 

In elk geval besliste de Vlaamse Regering eind 2017, op voordracht van twee ministers, over het vrijmaken van 30 tot 50 miljoen euro voor de sanering van PFOS-gronden. Alleen worden cruciale elementen over die beslissing aan het oog van de burger onttrokken.

Bij de inhoudelijke nota, waarin geen enkele passage geschrapt werd na het doorlopen van de openbaarheidsprocedure, hoort nog een nota met het begrotingsakkoord van het toenmalige kabinet-Tommelein.

Geen unieke situatie

Dit specifieke voorval, waarbij beslissingen vaag omschreven worden in de openbare databank en achterliggende documenten niet actief openbaar gemaakt worden, is niet uniek. Van de 71 agendapunten die de Vlaamse Regering bijvoorbeeld vrijdag 25 juni behandelde, ontbreekt bij ruim een derde de bijhorende documenten.

De databank met Beslissingen van de Vlaamse Regering is nochtans een zogeheten full tekst doorzoekbaar digitaal archief met zowel regeringsbeslissingen als documenten van het Overlegcomité (het overlegorgaan tussen federale overheid, gemeenschappen en gewesten). Al heeft niet iedereen dezelfde toegangsrechten.

Parlementsleden kunnen wel de agenda, notulen en beslissingen raadplegen, "rekening houdende met de wetgeving openbaarheid van bestuur". De Inspectie Financiën en de kabinetten van de Vlaamse ministers hebben nog eens bijkomende mogelijkheden om vertrouwelijke beslissingen en bijhorende documenten in te kijken.

Het brede publiek zal tevergeefs op zoek gaan naar agenda’s en achteraf maakt de regering ook geen notulen openbaar. Bij de start van elke zitting stuurt de Vlaamse Regering wel een agenda naar journalisten die erom vragen. Een burger moet zich dus behelpen met wat de regering zelf beslist om te communiceren.

Omzendbrief

De regels rond de bekendmaking van regeringsbeslissingen staan netjes opgesomd in een omzendbrief over ‘beleids- en regelgevingsprocessen’ die de vorige Vlaamse Regering net na de parlementsverkiezingen van 2019 verstuurde.

Voor Besluiten van de Vlaamse Regering (BVR) zijn regels opgesteld, al zijn die wel voor interpretatie vatbaar. Voor Ministeriële Besluiten (MB) heeft de minister nog veel meer beslissingsmarge in wat hij of zij al dan niet bekend maakt. In de praktijk is te horen dat ministers zich vaak beroepen op een advies van hun administratie.

Decreten en Besluiten van de Vlaamse Regering (uitvoeringsbesluiten zijn verfijningen en aanvullingen op decreten) worden in het Belgisch Staatsblad bekend gemaakt. Decreten worden volledig gepubliceerd en vertaald in het Frans. Voor Besluiten van de Vlaamse Regering is dat enkel het geval wanneer ze van ‘algemeen belang’ zijn. Wanneer ze maar voor ‘sommige burgers’ van belang zijn, dan wordt een samenvatting of een vermelding gepubliceerd. Het is aan de Vlaamse Regering om in die gevallen het ‘algemeen nut’ af te wegen. Er is wel rechtspraak die een aantal principes vastlegt en de omzendbrief geeft enkele aanknopingspunten. Dat soort van besluiten zou ook in de publiek raadpleegbare databank ‘Beslissingen van de Vlaamse Regering’ terechtkomen.

Los van de discussie over het al dan niet actief openbaar maken van achterliggende documenten bij de genomen beslissingen, is het dus duidelijk dat regeringsleden marge hebben bij de beslissing over wat ze wel of niet publiek maken.

Bovendien is er al langer discussie over wat al dan niet bekend gemaakt wordt. In de omzendbrief wordt onder meer het voorbeeld gegeven van erkennings- en subsidievoorwaarden voor verenigingen. Voorwaarden worden bekend gemaakt, maar de toepassing van die voorwaarden, bijvoorbeeld een vereniging erkennen of een subsidie toekennen, hoeft niet bekend gemaakt te worden. Soms wordt de toekenning van subsidies aangekondigd, maar vaak helemaal niet.

Nochtans wordt bijna een derde van de Vlaamse begroting in de vorm van subsidies uitgekeerd, niet in het minst aan bedrijven. Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA) werkt ondertussen wel aan een subsidiedatabank tegen eind dit jaar. Van de subsidies die het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) uitkeert, onder meer ook de verschillende coronasteunmaatregelen, worden wel al langer begunstigde rechtspersonen bekendgemaakt.

Ministeriële Besluiten

Voor Ministeriële Besluiten zijn er geen wettelijke verplichtingen. Ministeriële Besluiten zijn beslissingen die een minister kan nemen omdat de regering delegeerde, zonder dat het dossier nog op de regeringstafel komt. Het zijn de bevoegde ministers die het secretariaat van de Vlaamse Regering opdracht geven om hun MB eventueel te publiceren in het Staatsblad. Dat secretariaat van de Vlaamse Regering maakt deel uit van het departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken van de Vlaamse Overheid.

Wanneer een minister beslist om zijn besluit te publiceren in het Staatsblad, dan komt de beslissing ook in de Codex Vlaanderen terecht. Dat is een ‘officieuze’ doorzoekbare databank van de Vlaamse wet- en regelgeving. Ook hier staan evenwel enkel beslissingen die volledig gepubliceerd zijn, met andere woorden alle decreten en een selectie van de Besluiten van de Vlaamse regering.

In de Codex Vlaanderen is ongeveer een kwart van de goedgekeurde Ministeriële Besluiten terug te vinden. Dat blijkt uit een vergelijking tussen het aantal goedgekeurde MB en het aantal MB dat zichtbaar is voor het publiek over een periode van vijf jaar. Bij betrokkenen is te horen dat de regering voor de publicatie van MB dezelfde regels volgt als voor de Besluiten van de Vlaamse Regering, maar dat ministeriële beslissingen vaak op de webpagina’s van de betrokken ministers terechtkomen, tenzij het gaat over privacygevoelige beslissingen.

In de omzendbrief wordt aanbevolen om Ministeriële Besluiten van algemeen belang (voor alle burgers) volledig te publiceren. Wanneer die voor ‘sommige burgers’ gelden, wordt ‘aanbevolen’ een samenvatting of vermelding te publiceren.

Het kabinet van Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open VLD), bevoegd voor Bestuurszaken, werd woensdag gecontacteerd maar reageerde (nog) niet.