“In het licht van de nieuwe waarden van EFSA (Europees voedselagentschap, ToC) moet je je afvragen of je daar eigenlijk nog iets mee kunt.” Het PFOS-schandaal mag dan al een bijzonder technisch dossier zijn, het zinnetje dat de Nederlandse professor Jacob De Boer (Vrije Universiteit Amsterdam) eergisteren (29/6) tijdens de hoorzitting in het Vlaams Parlement uitsprak over de geplande graafwerken aan de Oosterweelverbinding is dodelijk.
De Nederlandse toxicoloog en specialist chemische bodemverontreiniging doelde met zijn uitspraak op de norm van 70 µg (microgram) PFOS per kilogram droge stof die Lantis vandaag hanteert voor het gigantische grondverzet bij het uitgraven van de Scheldetunnel op Linkeroever.
Die norm kwam tot stand op vraag van Lantis, maar ligt mijlenver verwijderd van de nieuwe wetenschappelijke inzichten over de maximale blootstelling aan PFOS en andere zogenaamde ‘forever chemicals’ die tot de groep van PFAS behoren. De nieuwe advieswaarden op basis van de nieuwe wetenschappelijke inzichten zijn “heel veel strenger”, zoals De Boer het uitdrukte, en maken de normen die Lantis hanteert de facto onbruikbaar om de veiligheid van de geplande werken op Linkeroever te beoordelen.
Op de bijhorende slides voor de Vlaamse Parlementsleden omschreef de Nederlandse toxicoloog het iets minder direct, maar niettemin duidelijk:
De huidige 70 µg/kg richtwaarde voor het verplaatsen van grond zou in het licht van de nieuwe EFSA adviezen nader bekeken moeten worden.
Dramatische vergissing
Na afloop van de hoorzitting hadden media vooral aandacht voor het feit dat het vervuilende chemiebedrijf 3M de gezondheidsrisico’s van PFOS en PFAS tegen beter weten in blijft ontkennen. Maar de wetenschappelijke aanmaning van De Boer werd gisteren (30/6) wel opgepikt door Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld).
Zij legde de werken stil die door Lantis worden uitgevoerd in de meest vervuilde gronden. Dit in afwachting van een rapport van een recent samengestelde expertengroep – de Commissie Grondverzet – die de risico’s van de geplande werken moet beoordelen.
Met het stilleggen van (een deel van) de werken plaatst minister Peeters zich op dezelfde lijn als CD&V-voorzitter Joachim Coens. Die riep afgelopen weekend nog op om de werken stil te leggen in afwachting van meer duidelijkheid over de impact ervan op de volksgezondheid.
Niet iedereen zit op die lijn. Antwerps burgemeester en N-VA-voorzitter Bart De Wever reageerde op de uitspraak van Coens als door een wesp gestoken. Hij schuwde in zijn reactie de grote woorden niet. Het voorlopig stilleggen van de werken noemde hij “een dramatische vergissing”.
Palingbeek
De lijn-De Wever wordt ook verdedigd door Lantis zelf. Volgens de Oosterweel-bouwheer kunnen de geplande gigantische graafwerken voor de bouw van de Scheldetunnel perfect veilig verlopen en zijn ze net een deel van de oplossing.
Lantis liet, intussen al vier tot vijf jaar geleden, uitgebreide metingen uitvoeren op de terreinen op Linkeroever waar de werken doorgaan. In totaal werden daarbij 650 bodemstalen genomen. Die stalen tonen hoe de vervuiling zich voornamelijk manifesteert langsheen de Palingbeek en de Tophatgracht, het kanaal langswaar vervuild (grond)water van chemiebedrijf 3M wegliep. Van daaruit is wel zowat de hele werfzone waar de Scheldetunnel wordt uitgegraven sterk vervuild geraakt met PFOS.
In 8,2% van de bodemstalen vond Lantis concentraties hoger dan 70 µg per kilo droge stof (µg/kg ds). In 35,7% van de gevallen werden waarden aangetroffen tussen 8 en 70 µg/kg ds en in ruim 18% van de gevallen zaten de waarden tussen 3µg/kg ds en 8 µg/kg ds. De stalen met waarden tussen 3µg/kg ds en 8 µg/kg ds werden vooral genomen in de buurt achter het Galgenweel.
Zones
In totaal moet op de werfzone waar de Scheldetunnel wordt gegraven volgens Lantis ongeveer een miljoen kubieke meter met PFOS vervuilde grond worden verzet. De helft daarvan met waarden boven 70µg/kg ds zou in folie verpakt worden. De andere helft, met waarden tussen 3 µg/kg ds en 70 µg/kg ds, wordt opgegraven en opnieuw ‘bouwkundig’ gebruikt op het terrein.
“Aan de hand van de grondmonsters hebben we de vervuiling goed in beeld gebracht”, zegt Annik Dirkx, woordvoerder van Lantis. “Op basis daarvan zijn zones met vervuiling afgebakend, zowel in plaats als in diepte. Die zijn verwerkt in plannen en aanduidingen zodat de aannemer op de gronden weet hoe hij de gronden selectief moet afgraven. Dat wordt opgevolgd, gecontroleerd en geregistreerd.”
Lantis garandeert ook dat de opgegraven grond, vooraleer hij opnieuw wordt gebruikt, tijdelijk op een veilige manier wordt gestockeerd. “Die gronden worden binnen de werf en zo ver mogelijk van de bewoning gestockeerd”, zegt Dirkx. “Om stofvorming te voorkomen worden ze hydraulisch ingezaaid. Dat gebeurt met een mengsel van vocht, meststoffen, graszaad en een soort ‘lijm’. Zo komt onmiddellijk een soort hard laagje op de grond en wordt stof vermeden.”
Factor duizend
De hamvraag is evenwel of die aanpak niet op verkeerde voorafnames is gestoeld. Of beter gezegd: op verouderde normen. De uitspraak tijdens de hoorzitting in het Vlaams Parlement van professor Jacob De Boer legt alleszins een bom onder de bestaande plannen.
Om de huidige norm van 70 µg/kg ds af te schieten, baseert de Nederlandse professor zich op de nieuwe waarden van de EFSA. Dat Europees voedselagentschap voorziet veel striktere normen dan de huidige, door Lantis bij OVAM gevraagde voorlopige normen.
De nieuwe inzichten van het EFSA zijn gebaseerd op de maximale hoeveelheid PFAS waaraan mensen zonder risico’s blootgesteld kunnen worden. De nieuwe advieswaarde ligt op 4,4 nanogram per kilogram lichaamsgewicht per week. Die waarde geldt bovendien voor de som van vier verschillende PFAS waaronder PFOS.
Voor PFOS vermelde professor De Boer de nieuwe richtwaarde van circa 0,16 nanogram per kilo lichaamsgewicht per dag. Dat is bijna een factor duizend lager dan de 150 nanogram per kilo lichaamsgewicht per dag die de EFSA in 2012 nog als richtwaarde formuleerde.
Lakmoesproef
Die nieuwe advieswaarden hebben een zeer grote impact op hoeveel PFOS toelaatbaar is in grondwater (en drinkwater) en vanzelfsprekend ook op de hoeveelheid PFOS die aanvaardbaar is in de bodem. Concrete normen daarvoor noemde professor De Boer gisteren niet, maar dat de normen waarmee Lantis vandaag werkt in het licht van de nieuwe wetenschappelijke waarden volstrekt niet meer afdoend zijn, spreekt voor zich.
De implicaties daarvan reiken overigens veel verder dan enkel de werfzone waar straks de Oosterweeltunnel zou worden gegraven. De metingen van Lantis elders op Linkeroever en in Zwijndrecht, maar ook recente metingen die de stad Antwerpen liet uitvoeren, tonen problematische waarden, rekening houdend met de nieuwe wetenschappelijke inzichten. Wanneer de nieuwe advieswaarden van EFSA worden vertaald in nieuwe normen voor bodemwaarden dreigt de hele regio herschapen te worden tot een groot probleemgebied voor PFOS.
De vraag wie de voorbije jaren op de hoogte was van de PFOS-problematiek en verkoos om er toch niet over te communiceren, blijft politiek relevant. Zeker met het besef dat de nieuwe advieswaarden van EFSA intussen al een jaar bekend zijn en “bij insiders al twee jaar”, zoals professor De Boer aangaf.
Tegelijk gaat die vraag voorbij aan de essentie van het PFOS-schandaal. Die draait niet om gisteren, maar om vandaag en morgen: is de politieke wereld bereid om te werken op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten of verstopt ze zich – in het volle besef dat ze achterhaald zijn – achter verouderde normen. De lakmoesproef wordt genomen op de werfzone waar de Scheldtunnel moet worden gegraven. De vraag is tegen welke prijs.
