Open ruimte moet wijken voor industriezone aan E313

Paul Gebruers
De Keer, RanstFoto: Nick Hannes
Straks verrijst op deze plaats een bedrijventerrein. (Foto: © Nick Hannes)

We keren enkele jaren terug in de tijd. In het kader van het Economisch Netwerk Albertkanaal (ENA) besliste de Vlaamse Regering op 23 april 2004 om een nieuw regionaal bedrijventerrein aan de noordzijde van de E313 te ontwikkelen. Het werd ingeplant in De Keer, een 200 hectare groot agrarisch gebied tussen Wommelgem en Oelegem, een deelgemeente van Ranst.

De eerste fase van het onderzoek vond plaats in 2008 en 2009. Dat proces werd in 2010 opgeschort bij gebrek aan duidelijkheid over de ontsluiting. Volgens een milieueffectenrapport zat de mobiliteit in de weg. Het verkeer liep toen al hopeloos vast, onder meer door verkeerd ingeplante kmo-zones in de buurt.

Op 17 juli 2015 bevestigde de Vlaamse overheid de visie over het ENA, maar daar bleef het bij. Het ENA is ontstaan uit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en verbindt gemeenten langs het Albertkanaal en de snelweg E313. Het netwerk moet de economische groei stimuleren van een gebied dat zich uitstrekt van Antwerpen tot Lanaken. Daarvoor worden zo nodig landbouwgronden opgeofferd.

“De Keer wordt ten noorden begrensd door een klein industriegebied in Wijnegem en ten zuiden door een kleine industriezone in Oelegem. Het oorspronkelijke plan was om het industrieterrein door te trekken, dwars door de groene zone”, zegt bewoner Hans Cuykx.

Na jarenlange rust werden de bewoners van het gebied op 18 december vorig jaar opgeschrikt toen de huidige Vlaamse Regering de plannen uit de koelkast haalde. De groene long ten oosten van Antwerpen tussen de autoweg en het Albertkanaal moet wijken voor industrie, vooral overslagbedrijven.

de Keer
De Keer, het in blauw aangeduide gebied, zit geprangd tussen het Albertkanaal en de E313. (Kaart: Apache/OpenStreetMaps)

Protest van buurtbewoners

Volgens het nieuw geformuleerde besluit zullen de plannen in versneld tempo uitgevoerd worden. Het al bestaande, maar in slaapmodus verzeilde actiecomité Red De Keer kreeg in zeven haasten nieuw leven ingeblazen. De bewoners binden de strijd aan met de herbestemming. Door de onvermijdelijke onteigeningen dreigen zij hun huizen, gronden en boerderijen te verliezen.

Bewoner Johan Palmers: 'Jonge gezinnen aarzelen of ze geplande renovaties aan hun woning nog wel gaan laten uitvoeren'

Volgens de huidige timing zou dat al binnen tien jaar het geval kunnen zijn. “De situatie wordt plots zeer dreigend”, stelt Cuykx. “De plannen gaan ten koste van een honderdtal gezinnen. Zij staan voor een harde realiteit die heel concreet wordt. De Keer is dan wel geen dorp, maar dit dreigt een tweede Doel te worden.”

Volgens bewoner Johan Palmers zijn de voortekens al aanwezig. “Jonge gezinnen aarzelen of ze geplande renovaties aan hun woning nog wel gaan laten uitvoeren. Welke zin heeft dat als je straks toch onteigend wordt? Ook boeren zitten met twijfels. Dit mag geen spookgehucht worden.”

paasei_Paasei-08

Naar eigen zeggen is het verzet niet ingegeven vanuit een reflex van not in my backyard. “Het gaat om de grootste overgebleven open ruimte ten oosten van Antwerpen”, zegt bewoner Nick Hannes. “De rust, de natuur en de vergezichten maken De Keer bijzonder waardevol voor de hele omgeving. Voor alle dorpen in de regio, tot in Antwerpen toe. Wij kunnen niet geloven dat De Keer onder de industrie zal verdwijnen.”

De omwonenden vrezen niet alleen voor hun eigen hachje. De inplanting van een bedrijventerrein zal de verkeersdruk op de omliggende dorpen en leefkernen gevoelig doen toenemen. “Enkele wijken in Wijnegem, Oelegem en Wommelgem zullen opgeslorpt worden door sluipverkeer”, zeggen leden van de burgerbeweging.

Niet in de haven

Het actiecomité verwijst naar een voor de hand liggend alternatief: de vlakbij gelegen haven van Antwerpen. “Het havengebied is veel geschikter voor dit soort industrie. Naast de toestroom van vrachtwagens brengt een bedrijventerrein ook stikstofvervuiling en luchtbezoedeling met zich mee.”

Ook de twee betrokken gemeentebesturen Ranst en Wommelgem zijn in snelheid gepakt door de opgeviste plannen. Voorlopig nemen ze een afwachtende houding aan, ook omdat ze weten dat het dossier nog een hele tijd zal aanslepen. “De impact is nog niet duidelijk”, zegt schepen van Ruimtelijke Ordening en Milieu Luc Redig (Groen) in Ranst. “Het is niet de bedoeling dat De Keer van de kaart geveegd wordt.”

Burgemeester van Ranst Johan De Ryck (N-VA): 'Omdat in de haven alleen erkende arbeiders mogen werken, worden nieuwe industriegebieden buiten dat gebied ontwikkeld'

De voorstanders van het 'ENA-gebiedsprogramma Wommelgem/Ranst' grijpen steevast naar het argument van de werkgelegenheid. “Voor bijkomende tewerkstelling moeten we dit niet doen”, zegt burgemeester van Wommelgem Frank Gys (N-VA). Hij gaat daarmee in tegen de stelling van zijn partijgenote Zuhal Demir, Vlaams minister van Omgeving.

Een van de hoofdredenen bij de keuze voor de rand is het ontwijken van de wet-Major. Die verleent arbeiders voordelen in de haven, maar niet daarbuiten. “Omdat in de haven alleen erkende arbeiders mogen werken, wordt de economische activiteit verlegd en worden nieuwe industriegebieden buiten dat gebied ontwikkeld”, stelt Johan De Ryck (N-VA), burgemeester van Ranst.

Volgens het actiecomité primeren economie en mobiliteit op leefkwaliteit en milieu in het creëren van aanvullende ruimte voor bedrijven. “De Vlaamse Regering voegt enkele hangende dossiers samen in één complex project. Met de bedoeling om ze sneller vooruit te laten gaan.”

Vijf rijstroken op E313

De ingrepen voor de mobiliteit zullen heel drastisch zijn. Over een afstand van amper acht kilometer op de E313 tussen Ranst en de aansluiting met de Antwerpse Ring staan vier grote ingrepen gepland. De E313 krijgt vijf in plaats van de huidige drie rijstroken, in beide richtingen. Voor de doortocht naar het bedrijventerrein worden twee nieuwe op- en afritten gebouwd, ter hoogte van het tankstation van Q8.

Bewoner Hans Cuykx: 'Het industrieterrein moet klaar zijn op het moment dat de problemen rond Antwerpen opgelost zijn'

Vanuit Wommelgem leidt een nieuwe autoweg (A102) naar Ekeren, onder meer voor aansluiting naar de Waaslandhaven. Bij de samenvloeiing van de autowegen E313 (vanuit Hasselt-Geel) en E34 (vanuit Eindhoven-Turnhout) in Ranst wordt voor terugkerend verkeer een knooppunt aangelegd, vergelijkbaar met dat in Lummen op de kruising van de E313 en de E314.

Automobilisten die vanuit de Antwerpse Kempen naar Antwerpen pendelen, staan al jaar en dag in de file op dit stuk autoweg. De bouw van vijf rijstroken voor toenemende trafiek met vooral vrachtwagens lijkt de kroniek van een aangekondigd verkeersinfarct.

De Oosterweelverbinding, die tegen 2030 afgerond moet zijn, is primordiaal in de huidige timing. Dan volgen de aanleg van de A102 en de verbreding van de E313. Het industrieterrein in De Keer is het sluitstuk van de operatie.

“De plannen passen in de ontsluiting van het hele netwerk rond de Antwerpse Ring”, zegt Cuykx. “Het industrieterrein moet klaar zijn op het moment dat de problemen rond Antwerpen opgelost zijn. Dat valt samen met de aansluiting van de nieuwe autoweg richting Breda, die een deel van het verkeer van de Ring moet weghouden.”

Mooi kerstcadeau

In Vlaanderen is de voorbije jaren per dag gemiddeld 7 hectare open landschap verdwenen. Het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid maakt van luwte-oases een urgent thema, maar het beleid blijkt niet te volgen. Alweer wordt een stuk open ruimte ingepalmd voor economische activiteit.

Gerard Stalenhoef (Departement Omgeving): 'Samen met de haven van Antwerpen is ENA het belangrijkste gebied voor de creatie van tewerkstelling in Vlaanderen'

“De keuze voor de ontwikkeling van een industriegebied in De Keer is gemaakt. Dat komt er wel degelijk”, zegt Gerard Stalenhoef, als ambtenaar bij het Departement Omgeving belast met het ENA-dossier. “Het gaat om vijf deels nieuwe en deels bestaande bedrijventerreinen en een dienstenzone. Die beslaan niet het hele gebied. Grote delen zijn voorbehouden voor andere functies.”

“Het gebiedsprogramma is een driesporenbeleid gericht op economie, mobiliteit en ruimtelijke ordening. Dat wordt afgestemd op andere projecten, zoals de verbreding van de E313 en de complexe oostelijke verbinding naar de A12 richting Stabroek. Dat is best veel op een kleine oppervlakte.”

De beslissing van de Vlaamse Regering van 18 december 2020 noemt Stalenhoef “een mooi kerstcadeau”. Het besluit werd ondertekend door Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en zijn ministers Demir, Hilde Crevits (CD&V, Economie), en Lydia Peeters (Open Vld, Mobiliteit en Openbare Werken).

“Samen met de haven van Antwerpen is ENA het belangrijkste gebied voor de creatie van tewerkstelling in Vlaanderen. Naast het economische luik zetten we in op bereikbaarheid, evenwicht met ecologische belangen en verhoging van de leefbaarheid”, zegt Stalenhoef.

“De eerste fase is een economisch onderzoek door het Agentschap Innoveren en Ondernemen (Vlaio) midden dit jaar. De verbreding van de E313 en de vervoersas rond Antwerpen zijn daar deelprojecten van.”

Naar rode zone

Thomas Peeters is inwoner van Ranst en professor economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR). “Op het vlak van mobiliteit begeven we ons in een rode zone, met de bouw van steeds meer wegen. Voor Oosterweel komen er tegen 2030 twee trajecten naar de Waaslandhaven. De aanleg van de A102 en de uitbreiding van de E313 passen in het haventracé.”

Professor economie Thomas Peeters (EUR): 'Waarom zetten we de containers niet op een boot op het Albertkanaal? In Grobbendonk ligt de Antwerp East Port, een containerterminal die al sinds 2010 in gebruik is'

Peeters wijst op twee andere vervoersmiddelen die voor dit project over het hoofd werden gezien: de scheepvaart en het spoor. “Waarom zetten we de containers niet op een boot op het Albertkanaal? In Grobbendonk ligt de Antwerp East Port, een containerterminal die al sinds 2010 in gebruik is.”

“Ook het spoor zou lokale mobiliteitsproblemen kunnen vermijden. Scanfor verhuist in 2022 zijn verzamelplaats voor goederen en trailers van Wommelgem naar Gent. Met minder leveranciers in de Antwerpse files bespaart het transportbedrijf 1 miljoen euro per jaar.”

“De ingrepen voor het gemotoriseerde verkeer zijn van het goede te veel”, stelt Peeters. “Meer jobs brengen extra verkeer met zich mee, in een regio die nu al verzuipt.” De professor wijst op de vele onzekerheden, door de coronacrisis en de bijhorende innovaties. “Denk aan de opmars van telewerk en de e-bike.”

Onzekere financiering

Ironisch genoeg kan de coronacrisis een uitweg bieden voor De Keer. Of ten minste uitstel van executie. Het Rekenhof plaatste op 23 februari in een nieuw voortgangsrapport over het Toekomstverbond grote vraagtekens bij de financiering van zowat alle onderdelen van dat Antwerpse mobiliteitsdossier. Van de Oosterweelverbinding tot het haventracé en de regionale modal shift, die bepaalt dat het autoverkeer slechts 50% van alle verplaatsingen mag uitmaken.

De coronacrisis dreigt die wankele financiering nog meer in de war te sturen. “De Vlaamse begroting komt de volgende jaren zwaar onder druk te staan. Er zullen harde keuzes gemaakt moeten worden over welke investeringen de komende tien jaar voorrang krijgen”, stelt het Rekenhof.

Tijdens de bespreking van het rapport in de commissie Openbare Werken van het Vlaams Parlement op 25 februari bleek dat er nog altijd geen duidelijkheid is over de tolheffing die de Oosterweelverbinding op termijn moet terugbetalen. Zonder heffing is dat project niet te financieren.

Bewoner Nick Hannes: 'Open ruimte en natuur worden bewust opgeofferd, gedicteerd door de logica van het winstbejag'

Het Rekenhof vraagt zich af hoe het haventracé ooit betaald zal worden en merkt op dat een belangrijk deel van de uitgaven voor de modal shift nog niet ingepast is. De geplande leefbaarheidsprojecten overstijgen nu al het voorziene budget van 1,25 miljard euro.

Het advies van het Rekenhof is om voor alle onderdelen van het mobiliteitsproject budgetten op te maken met een enveloppe per jaar, die past in een begrotingstraject op langere termijn. “Als het om de centen gaat, zijn grote delen van het Toekomstverbond op luchtkastelen gebouwd”, zei Imade Annouri, fractievoorzitter van Groen in de Antwerpse gemeenteraad.

Nick Hannes is een van de spreekbuizen van het plaatselijke verzet. “De beslissing is een slag in ons gezicht. Onteigening betekent het einde van generaties landbouwers. Wij leven al jaren in onzekerheid. Dat is onmenselijk. Onze oproep aan de overheid is duidelijk: laat ons dorp ons dorp blijven. Wij gaan ons niet laten verjagen voor industrie en beton.”

De huidige onrust doet terugdenken aan 2009. Bij dat eerste dreigende kantelpunt kregen de bewoners van De Keer het bezoek van Cathy Berx (CD&V), die een jaar eerder aangesteld was als Antwerps provinciegouverneur. Twaalf jaar later zijn nog geen concrete acties gepland, maar de burgerbeweging krijgt in afwachting veel steun.

“De impact zal heel groot zijn en niet alleen voor De Keer”, zegt Hannes. “De Vlaamse overheid veegt haar voeten aan duurzaamheid. Open ruimte en natuur worden bewust opgeofferd, gedicteerd door de logica van het winstbejag.”

Uitgelichte afbeelding: © Nick Hannes