De Morgen bestaat niet meer

De krant die u vandaag nog kunt kopen is – op de keper beschouwd – voorwaar een illegale publicatie. Behalve een handvol nostalgische oudstrijders die gaan slapen met oude knipselmappen en het Belgisch Staatsblad, kan niemand dat vandaag nog een lor schelen. U leest het in deel 4 van deze reeks.

Het gebeurt niet vaak dat kranten hun eigen baas interviewen. Maar op 2 september 2006 krijgt Christian Van Thillo twee bladzijden om uit te leggen waarom hij vanaf 1 januari 2007 Uitgeverij De Morgen zal opdoeken en zal onderbrengen bij De Persgroep Publishing. Daarmee zijn alle schotten tussen de uitgever en de krant verdwenen.

De hoofdredactie - op dat moment Yves Desmet en Peter Mijlemans - moet dulden dat ‘directeur-uitgever’ (ook wel ‘superhoofdredacteur’ genoemd) Jaak Smeets als een schoonmoeder mee in de redactionele potten komt kijken. De hoofdredacteurs die onder hem staan, worden geduldig in de Persgroep-mal geklopt. En als ze morren, worden ze vervangen.

Alle aanwervingen worden door hem mee goedgekeurd. Kortom: het laatste greintje autonomie dat de redactie en haar hoofdredacteur nog hadden, is ze sindsdien kwijt. De krant heeft geen eigen directeur meer en de jaarrekeningen worden niet meer afzonderlijk gepubliceerd.

De Morgen heeft zijn twee beste journalisten van toen naar Van Thillo gestuurd: Filip Rogiers en Walter Pauli. Ze begroeten hem met: “Dag meneer Berlusconi” en daarmee is de toon gezet. Van Thillo sust en paait. “De redactie blijft zo sterk en vrij als ze zelf invult. Het laatste wat ik wil, is raken aan de ziel van onze titels. Wij zijn niet gek”, zegt hij. De Morgen mag dus de “progressieve” uitdager van De Standaard blijven en hoeft geen “Het Laatste Nieuws” voor intellectuelen te worden.

De titel boven het stuk spreekt boekdelen: “Nee, dit is geen putsch”, zegt Van Thillo. En eigenlijk is dat niet eens gelogen. De beslissing om de redactie van De Morgen aan de ketting te leggen, is al veel eerder genomen. In 1989, in 1992 en in 2000. Maar ook daarover later meer.

Biotoop

2006 is een woelig jaar in het bestaan van De Morgen. Rudy Collier, een ancien van het eerste uur die het tot hoofdredacteur had geschopt, is opzij gezet omdat hij er niet in geslaagd is rust te brengen en omdat de cijfers ook beginnen tegen te vallen. Al is dat relatief. In die periode is De Morgen winstgevend en wordt ze internationaal gelauwerd… voor haar vormgeving.

Ze verliest echter beetje bij beetje de strijd tegen De Standaard. Daar heeft Peter Vandermeersch een grondige vernieuwingsoperatie doorgevoerd. Die komt eigenlijk neer op het kopiëren van de beste elementen van De Morgen én, later ook het weghalen van een aantal topredacteurs.

Collier, die zichzelf met trots een 'niet-intellectueel' noemt, zit op ramkoers met het 'biotoop' waarin De Morgen al 25 jaar functioneert: 'progressief Vlaanderen'. Invloedrijke columnisten, opiniemakers en essayisten zoals Luc Huyse, Harold Polis, Geert Buelens en Kristien Hemmerechts halen hun neus op voor de 'scherpere' en 'bredere' krant die Collier wil maken. De Standaard haalt ze allemaal met open armen binnen.

Ook onder Yves Desmet waren er vaak smalende commentaren op de vedettenstatus die rond de hoofdredacteur werd gecreëerd. Bij De Persgroep negeren ze die signalen uit de natuurlijke ‘achterban’ van De Morgen. Er ontstaat een cynisch sfeertje tegen 'linkse-intellectuelen' en 'artiesten', nochtans de sociologische groep die de krant groot heeft gemaakt en heeft gered (en omgekeerd).

Het sfeertje was er toen ook wel naar. Steve Stevaert, de sterkhouder van sp.a, maakte er ook een sport van om 'intellectuelen' en 'professoren' te bashen. Dat diezelfde intellectuelen en kunstenaars luttele jaren eerder de ‘SP is nodig’-campagne lanceerden die de partij het Agusta-schandaal doet overleven, is dan al lang vergeten.

‘Marketing camoufleert gebrek aan inhoud’

Bruno Vanspauwen, auteur van het boek 'De miljoenen van De Morgen' (2002), maar jarenlang de reclameman die de campagnes voor de krant (mee) verzon, schetst op de laatste pagina’s van zijn boek een ontluisterend beeld. Volgens hem is de krant haar ziel en identiteit kwijt en weet ze niet meer welke lijn ze moet volgen.

De ene campagne volgt de andere op om De Morgen op een groeipad te houden. De vele marketingcampagnes (waarbij de krant dient om boeken, cd’s en dvd’s te verkopen aan een spotprijs), kunnen niet verdoezelen dat niemand aan de top van het bedrijf nog weet waar de krant precies voor staat. De lezer kiest steeds vaker voor De Standaard, de krant die in niets meer lijkt op de conservatieve, kwezelachtige, norse zeurkrant van destijds.

“Marketing wordt gebruikt om een gebrek aan inhoud te camoufleren, een minderwaardige inhoud op te smukken of gewoon om iets leuks te doen, de plezantste te zijn”, schrijft Vanspauwen. In 2001 komt het al tot een breuk tussen zijn reclamebureau GV Company en Rudy Collier. Die houdt het nog vijf jaar vol, maar de krant is dan al onherkenbaar veranderd en compleet op zichzelf teruggeplooid.

Wanneer Collier wordt ontslagen - hij verzet zich tegen de bemoeienissen van Jaak Smeets die dan al regelmatig bezoekjes brengt aan de redactie, maar officieel nog op de reservebank zit - wordt Yves Desmet, met lange tanden, opnieuw hoofdredacteur. Hij krijgt Peter Mijlemans naast zich.

Zij moeten de stoel warm houden van Klaus Van Isacker (ex-VTM, ex-De Tijd), de eerste hoofdredacteur van De Morgen die niet doorgegroeid is vanuit de redactie. Als 'VTM-boy' heeft hij al helemaal geen voeling met progressief Vlaanderen. Hij schuift Peter Mijlemans opzij en zet Bart Van Doorne naast zich. Dat leidt tot de grootste crisis in de geschiedenis van De Morgen, sinds 1992.

Van Isacker is een ijskoude manager die er niet voor terugschrikt om zijn medewerkers publiekelijk de huid vol te schelden. Bij evaluatiegesprekken vloeien er tranen. Sommige journalisten gaan ’s morgens kotsend van de stress naar hun werk. De strategie is duidelijk: wie niet in het plaatje past wordt weggepest. Dat scheelt een slok op de borrel bij de uitbetaling van ontslagvergoedingen.

Van Isacker bestaat het om op 1 december 2008 een jubelend voorwoord te schrijven bij een bijlage over de dertigste verjaardag van de krant.

“En wat met De Morgen na deze feesteditie? Wel, afgaand op haar gezondheidsbulletin van de jongste achttien maanden kan de krant met vertrouwen een vierde decennium binnenstappen.” En in de slotparagraaf klinkt het zo: “We hebben voor u talrijke verrassingen in petto”.

De grootste verrassing komt er drie dagen later wanneer De Persgroep maar liefst 26 ontslagen aankondigt bij De Morgen. Een kwart van het werknemersbestand. In een interview dat daags nadien verschijnt, is er geen sprake meer van een goed gezondheidsbulletin:

Wij hebben zeer vlug beseft dat het er niet goed uitzag, nog deze zomer, vanuit een soort buikgevoel en door wat we in de Amerikaanse krantenmarkt zagen gebeuren. Maar wat niemand kon voorspellen is dat de economische crisis vertrokken is vanuit de bankensector maar vervolgens als een soort Pacman de hele economie begon op te eten.

2008 is natuurlijk het jaar van de kredietcrisis en het begin van de storm in krantenland die nu al een decennium duurt. Maar op het moment van de beslissing maakt De Morgen winst.

De sanering is een bijzonder bittere pil voor de redactie. Die maakt zich op voor lange syndicale onderhandelingen, maar van harde acties is aanvankelijk geen sprake. Er wordt naarstig verder gewerkt.

Er komt wel een heel symbolische solidariteitsconcert, op 20 februari 2009, in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel, vlak naast de redactie aan de Arduinkaai. Muziekredacteur Dirk Steenhaut trekt zijn adresboekje open en slaagt erin het kruim van de Belgische rockscène te strikken voor een gratis concert: 'Red Uw Gazet'. Novastar, Arno, Mauro Pawlowski, An Pierlé, Axelle Red en dEUS-frontman Tom Barman zijn van de partij.

Ironie van de geschiedenis: de KVS wordt op dat moment geleid door Jan Goossens, broer van De Morgen-redacteur Ruud en zoon van Paul Goossens, de eerste hoofdredacteur van "de krant die durft.” Hij mag niet deelnemen aan het debat. De redactie van 2009 wil duidelijk geen oude geesten oproepen.

1.000 voor 100.000

De actie 'Red Uw Gazet' is in niets te vergelijken met de golf van enthousiasme die door Vlaanderen trok toen in 1986 de Socialistische Partij de stekker uit De Morgen trok. Toen werd met de actie '1.000 voor 100.000' in drie maanden tijd 57 miljoen frank (3,1 miljoen euro in geld van nu) ingezameld bij de lezers.

Progressief Vlaanderen geeft in 2008 al lang geen cent meer voor zijn krant. De actie ‘Press for More’ van theaterrecensent Wouter Hillaert, waarin de afbraak van de cultuurjournalistiek in Vlaanderen wordt gehekeld, krijgt zelfs meer weerklank dan de actie van de redactie van De Morgen. Het uitstekende cultuurmagazine rekto:verso zal vanaf dan de centrale rol in de Vlaamse kunstkritiek overnemen.

Uiteindelijk moeten in mei 2009 dertien mensen de krant verlaten. Het personeel heeft goed onderhandeld. De Persgroep bestaat het echter om precies de sterkhouders van de syndicale delegatie en de redactieraad te ontslaan: Georges Timmerman, Bert Bultinck en Hans Vandeweghe.

Ook coryfeeën als Filip Claus en Bernard Dewulf en jonge talenten als Tim Vander Mensbrugghe en Vicky Vanhoutte moeten vertrekken. Tussen december en mei hebben Tom Cochez, Jeroen de Preter, Ruud Goossens, Filip Rogiers, Gorik Van Holen en Liesbeth Van Impe er zelf al de brui aan gegeven. Dit is niet meer hun krant. Allemaal dragen ze vandaag nog de trauma’s van toen. Twee van hen zijn nu elders hoofdredacteur (Bultinck bij Knack en Van Impe bij Het Nieuwsblad).

Er is één constante in de geschiedenis van De Morgen: de redactie heeft altijd gebulkt van talent. Dat is anno 2020 trouwens nog altijd het geval.

Een ploeg rond Tom Cochez en Georges Timmerman zal kort daarna De Werktitel oprichten, een groepsblog voor onderzoeksjournalistiek die vandaag Apache heet. Anderen versterken de redacties van de concurrentie: De Standaard en Knack. Uiteindelijk verlaten ook Walter Pauli (naar Knack) en Peter Mijlemans (naar Het Nieuwsblad) De Morgen. Zij hadden zich tijdens het conflict nog achter de hoofdredactie geschaard.

Hoe groot de breuk met het progressieve biotoop van De Morgen is, was ook gebleken uit een opmerkelijke actie van de columnisten en recensenten van de boeken- en cultuurredactie, onder wie de briljante Geert Buelens. Zij gingen een maand in staking, waarna ze allemaal ‘ontslagen’ werden door Van Isacker.

In zijn zuinig artikel ter gelegenheid van 40 jaar De Morgen, schrijft Geert Buelens: “Dat de directie van een krant die zich altijd beweerde in te zetten voor de underdogs uitgerekend die toptalenten op straat zette die zich via de vakbond en de redactieraad hadden ingespannen tijdens dit conflict, werd door medewerkers, de journalistenbond en de lezers op ongeloof onthaald. Tien jaar later kan ik het eigenlijk nog altijd niet geloven.”

De Morgen is zijn ziel definitief kwijt en komt deze klap nooit meer te boven. Wanneer Wouter Verschelden (ex-De Standaard) in 2011 de fakkel overneemt van Van Isacker, verdwijnen nog meer mensen van de ‘oude garde’.

De redactie van De Morgen telt vandaag haast niemand meer die de vele oorlogen op de redactie heeft meegemaakt. Hoofdredacteur Bart Eeckhout, Douglas De Coninck, Barbara  Debusschere en Maarten Rabaey zijn een paar van de schaarse uitzonderingen, en ook Jörgen Oosterwaal – de huidige hoofdredacteur - kent de oude conflicten op de krant. Al speelde hij er een erg dubbelzinnige rol in de vier jaar dat hij er werkte (1989-1992).

Hans Vandeweghe keerde terug als ‘senior writer’ voor de sportredactie en Joël De Ceulaer kwam over van De Standaard en Knack. Hun ‘merk’ is op zich sterker dan dat van De Morgen, een beetje zoals Yves Desmet in zijn hoogdagen.

De krant verschijnt niet

Eén opmerkelijk feit, nog. Wanneer de ontslagen op 18 mei 2009 bekend raken, besluit de redactie in staking te gaan. Het is een historische gebeurtenis: de eerste keer in de geschiedenis van De Morgen dat er geen krant gemaakt wordt. Dat heeft in het verleden nooit veel gescheeld, maar bij elke crisis besloot de redactie om bij conflicten met de uitgever wel te staken, maar toch de krant te gebruiken om de lezer te informeren.

Van Thillo en de hoofdredactie die door hem is aangeduid, dulden dat niet meer. De redactie kan dus alleen een statement maken door de krant… niet te laten verschijnen.

Op de keper beschouwd was dus niet de krant van 31 december 2006 maar wel die van 17 mei 2009 écht de laatste De Morgen. De sluipmoord die in 2006 werd beraamd, door het bedrijf dat de krant uitgaf te laten opgaan in De Persgroep, kende toen zijn dramatische afwikkeling.

Sindsdien verschijnen er enkel nog roofdrukken van De Morgen.

Volgende week deel 2: Van moord naar droom

CORRECTIE: In een eerste versie van dit stuk stond dat slechts een handvol mensen langer dan vijf jaar voor De Morgen werken. Dat is niet correct. De pagraaf is aangepast.  (KvdB)