Wat iedereen zou moeten weten, volgens Samira Atillah
Het is zeer belangrijk dat dit naar buiten kwam, omdat men de basis van de persvrijheid wil ondermijnen, nota bene in onze parlementen. Democratie, persvrijheid en het bronnengeheim zijn nauw verbonden met elkaar.
Deze tendens raakt niet enkel ons als Apache maar ook andere media in hun kern en ziel. Het hoort ook thuis in het rijtje van het criminaliseren van onderzoeksjournalistiek en -journalisten, en kritische media die men probeert op allerlei manieren de kop in te drukken. De manier waarop vind ik ook erg onthutsend: in alle stilte.
Apache moet alert blijven voor deze ontwikkelingen. Niet enkel als medium zelf, maar ook voor alle andere journalisten, is het belangrijk om deze praktijken te blijven aankaarten. Ieder die nog degelijke, sterke journalistiek (en hun bronnen) genegen is, moet hiervoor alert zijn.
Samira is stagiair journalist bij Apache.
Net voor de ontbinding van het parlement, besprak de ministerraad op 3 mei een voorontwerp van wet waardoor mensen die geclassificeerde informatie naar buiten brengen zonder dat die daar een machtiging voor hebben, vervolging riskeren. Tot op heden hangt enkel wie lekt en voor een veiligheidsdienst werkt met een machtiging een celstraf tot vijf jaar boven het hoofd.
Halverwege augustus stelden Knack en Le Soir die nieuwe demarche van de federale regering aan de kaak.
Boete en cel voor verspreider: journalist
In de eerste lezing van het voorontwerp van wet is sprake van boetes tot 5.000 euro of drie jaar cel per inbreuk voor wie zonder (correcte) veiligheidsmachtiging geheime of vertrouwelijke informatie lekt. In zeer breed geformuleerde bepaling staat dat straffen gelden voor wie dat ‘met een kwaadwillig opzet’ doet of ‘met het oogmerk om te schaden’ of voor zij die ‘weten of zouden moeten weten’ dat een openbaarmaking een fundamenteel belang van de staat kan aantasten.
Het voorstel werd naar het Comité I (Vast Comité van Toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdienst) gestuurd. “Vooral deze laatste strafbaarstelling lijkt verregaand”, klinkt het. “Het Vast Comité I vraagt de stellers van het ontwerp zorgvuldig te onderzoeken in welke mate deze strafbaarstellingen een inbreuk kunnen betekenen op andere fundamentele democratische belangen zoals de vrijheid van meningsuiting, het recht van verdediging of het recht op informatie en vrije meningsuiting.
De Raad van State oordeelt in eenzelfde richting. In het advies wordt gewezen op een mogelijke botsing met artikel tien van het EVRM (persvrijheid).
Rad
De ministerraad draaide pers en publiek evenwel een rad voor de ogen door het voornemen van de wijzigingen aan de classificatiewetgeving kenbaar te maken, maar geen woord te reppen over de fundamenteel gewijzigde sanctieregeling.
Het voornemen om klokkenluiders steeds vaker te doen afzien van hun democratisch recht, staat haaks op een recente beslissing van het Europees Parlement. Klokkenluiders die inbreuken op het EU-recht onthullen (zoals overheidsopdrachten, witwas, nucleaire veiligheid, volksgezondheid, consumenten- en gegevensbescherming) krijgen daarvoor een kader én extra bescherming. Op dit moment bieden slechts tien EU-lidstaten passende juridische bescherming voor klokkenluiders, meldde het Europees Parlement halverwege april. België zit daar niet bij. Een slechte bescherming kost -alleen al als het gaat om overheidsopdrachten, de gehele EU jaarlijks tot 9,6 miljard euro, zo bleek uit een studie voor de Europese Commissie van 2017.
Bevoegd minister Didier Reynders (MR) reageerde eerder al in Le Soir dat de adviezen in overweging genomen worden. De Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) verstuurde vorige week alvast een brief naar Reynders met de vraag om de uitbreiding van de strafbaarheidstelling te schrappen.
Tegelijk hekelt nationaal secretaris Pol Deltour de sluikse manier van werken van de regering. Want het gaat allerminst om een alleenstaand geval. “We protesteerden recent nog tegen een voorstel van minister Koen Geens die ook al vlak voor de ontbinding van de kamer een aantal zaken doorvoerde die nefast waren voor journalisten”, brengt Deltour in herinnering. “Nu zien we hetzelfde gebeuren. Net voor de verkiezingen probeert men er nog een wet door te krijgen. Gelukkig leggen het Comité I en de Raad van State de vinger op de wonde en moet de tekst voor een tweede lezing naar de ministerraad. Maar het wetsvoorstel kan in lopende zaken perfect afgewerkt worden.”
Journalistenbond genegeerd
Bij het hangende wetsvoorstel (en de ondertussen gestemde wetswijzingen) werden geen journalistenbonden gehoord, terwijl het telkens wel om maatregelen gaat die indirect impact hebben op het metier.
Bij het hangende wetsvoorstel (en de ondertussen gestemde wetswijzigingen) werden geen journalistenbonden gehoord, terwijl het telkens wel om maatregelen gaat die indirect impact hebben op het metier.
Dat klaagde Apache net voor de zomervakantie aan. Bij een wijziging van een strafwetartikel waarin staat dat de politie bij opsporingen in ‘informaticasystemen’ rekening moet houden met het beroepsgeheim van advocaten en artsen, werd namelijk geen expliciete melding gemaakt van het bronnengeheim. Belangrijker: voor gelijk welk strafonderzoek is het ‘misbruik van inzagerecht’ strafbaar geworden. Voorheen was dat enkel het geval voor gerechtelijke onderzoeken, geleid door een onderzoeksrechter, maar nu dus ook voor opsporingsonderzoeken van het parket. Tot slot had de journalistenbond vóór de zomer nog een reeks opmerkingen over de nieuwe negationismewet, die voor haar te ruim en te vaag geformuleerd is.
Rode draad: terugplooien
Het wetsvoorstel van Reynders rond de bestraffing voor wie geclassificeerde informatie openbaar maakt, en de andere wetswijzigingen die net voor de zomer werden goedgekeurd, staan dan wel los van elkaar. Er is wel degelijk een rode draad te zien in de manier waarop persvrijheid afgewogen wordt tegenover andere belangen.
“De wetswijzigingen op het misbruik van inzagerecht en de wet op de verstrenging van staatsgeheimen past in een tendens van grotere geheimhouding, het terugplooien van een overheid op zichzelf”, zegt Pol Deltour. “En minder openheid van overheidswege wordt gekoppeld aan efficiënter werken en krachtdadig beleid voeren richting terrorisme of criminaliteit. Dat kan voor ons niet ten koste van de informatievrijheid, zeker als het gaat om relevante maatschappelijke zaken. Je merkt duidelijk dat de federale regering in haar afwegingen voorrang geeft aan het efficiëntie- en veiligheidsdiscours bovenop de vrijheid van informatiegaring.”
Pol Deltour: 'De wetswijzigingen op het misbruik van inzagerecht en de wet op de verstrenging van staatsgeheimen past in een tendens van grotere geheimhouding, het terugplooien van een overheid op zichzelf'
Verzesvoudiging
In diezelfde filosofie past ook de heel sterk geregisseerde communicatie vanuit parketten sinds begin 2019. Er wordt dan wel actiever gecommuniceerd dan vroeger, maar de professionalisering van ‘persmedewerkers’ en persmagistraten leidt tot een concentratie van informatie, willekeur en het opdrogen van een informeel circuit.
En dan is er nog het beroepsgeheim, waar twee jaar geleden de maximumstraffen voor schendingen verzesvoudigd werden. Die beslissing werd genomen in het kader van wetgeving rond het casusoverleg en de informatie-uitwisseling in de zogenaamde lokale integrale veiligheidscellen (LIVC’s).
Wie daaruit lekt riskeert drie jaar effectief, ook dus een ambtenaar die mistoestanden wil aanklagen. Bovendien kregen parketten ook een groter arsenaal onderzoekmogelijkheden. Weliswaar niet om rechtstreeks journalisten aan te pakken waar mogelijks naar gelekt wordt, want de wet op het bronnengeheim is nog steeds van kracht, maar de druk op (potentiële) bronnen is wel gezet.
Bronnen kop van jut. Publiek dupe.
Minder of minder toegankelijke bronnen leidt tot een verarming van de berichtgeving. En daar is de samenleving de dupe van. “De informatiegaring wordt moeilijker,” krijgt nationaal secretaris Pol Deltour (VVJ) te horen op het veld. “Los van het feit dat journalisten persoonlijk risico lopen, lopen bronnen soms een nog groter risico. En dat zorgt op een bepaald moment voor de uitdroging van de informatiestroom.”
En daar is het uiteindelijk om te doen.
Uitgelichte afbeelding: CC Dr. Les (Flickr)
