Ongeveer 1 miljard euro. Zoveel bedraagt volgens berekeningen van Recover de maatschappelijke kost van zwerfvuil in Vlaanderen. Recover, een samenwerking tussen 11 afvalintercommunales en de stad Antwerpen, werd opgericht om het huidige systeem van inzameling van verpakkingsafval te verbeteren. Over de beste manier om dat te doen verschillen de meningen even grondig als de achterliggende belangen.
Het huidige systeem wordt beheerd door Fost Plus, de organisatie die de producenten van verpakkingsafval vertegenwoordigt. Zij zijn verantwoordelijk voor de ophaling van het afval, maar ook voor de aanpak van zwerfvuil. Dat beleid en de rol van Fost Plus daarin krijgen steeds meer kritiek. Meer dan de helft van de Vlaamse steden en gemeenten is intussen lid van de statiegeldalliantie die ijvert voor de invoering van statiegeld, maar de verpakkingssector en verschillende supermarkten zijn mordicus tegen.
De kwestie ligt zo gevoelig dat OVAM weigerde om in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen cijfers vrij te geven over de hoeveelheid en de kost van zwerfvuil per gemeente. Over de kostprijs van zwerfvuil doen heel wat studies en cijfers de ronde. De prijs is dan ook zeer moeilijk te berekenen, en verschillende partijen hebben belang bij lage of hoge cijfers.
Circulair en duurzaam?
Het ophalen en sorteren van afval kost niet enkel geld, het brengt potentieel ook erg veel geld op. Afval gebruiken als grondstof is één van de basisprincipes van de circulaire economie. In Vlaanderen gebeurt er vandaag op dat vlak al wel wat, maar lang nog niet voldoende. Om van een compleet circulaire economie te spreken, hebben we nog een lange weg af te leggen, als het al een haalbare kaart is.
Soms doen Vlaamse meerderheidspartijen N-VA, Open Vld en CD&V zelfs te veel hun best om de circulaire economie aan te moedigen. Toen ze wetgeving op maat schreven van het Brasschaats grondwerkbedrijf Hens bijvoorbeeld. Jarenlang kreeg Hens dankzij politiek gelobby en gemanoeuvreer milieuvergunningen voor het verwerken van bouw- en sloopafval waar dat eigenlijk niet mocht.
Toen de Raad van State de vergunning vernietigde, werd daar dus snel een wetgevende mouw aan gepast zodat Hens toch verder kon doen. Al was dat buiten het Grondwettelijk Hof gerekend die de wetsartikelen onlangs vernietigde.
Als het over afval gaat wordt geregeld de binnenbocht gezocht. Het gerecht onderzoekt momenteel de rol van Hugo Geerts, adjunct-kabinetschef van minister Joke Schauvliege bij de import van afvalolie uit Curaçao. Onderzoek van Apache toont aan dat Geerts als adjunct-kabinetschef de Vlaamse administratie en OVAM in een concreet dossier buitenspel zette. Zijn beslissing maakte het mogelijk dat olie-importeur Oilchart zogenaamde bunkerolie kon invoeren als grondstof, en niet zoals het eigenlijk moet, als afvalstof.
Het gerecht onderzoekt momenteel de rol van Hugo Geerts, adjunct-kabinetschef van minister Joke Schauvliege bij de import van afvalolie uit Curaçao
Saudi's in de haven
Afval is dus big business. Dat bleek ook toen de Antwerpse Haven in 2015 onderhandelingen opstartte met de Saudische projectvennootschap ERS. De groep wilde maar liefst 3,7 miljard euro investeren in een fabriek voor de recyclage van plastic afval tot grondstoffen voor de chemie-industrie aan het Delwaidedok. Een investering die zo’n 900 jobs moest opleveren, waarvan 140 laaggeschoolde.
Een verhaal dat te mooi klinkt om waar te zijn, is dat meestal ook. Uit onderzoek van Apache bleek dat één van de investeerders van ERS in verband kon worden gebracht met Al Qaeda, en ook bij de technische haalbaarheid van het project werden vragen gesteld.
Bovendien werd gevreesd dat de 'mirakelfabriek' bestaande recyclage zou ondermijnen en zelf vooral aan 'downcycling' zou doen. Het Saudisch sprookje werd na een langgerekte doodsstrijd in 2017 uiteindelijk in alle stilte begraven.
Milieu en klimaat
De negatieve gevolgen van plastic en ander afval op de mens en zijn omgeving worden steeds zichtbaarder - denk maar aan de plastic soep in de oceanen. De discussie over oplossingen wordt ook steeds intensiever gevoerd. Gevestigde economische en politieke belangen worden in vraag gesteld, wat opnieuw tot weerstand leidt.
De strijd die gevoerd wordt rond statiegeld is daarom exemplarisch. Het is een gevecht om de 'hearts and minds' van het brede publiek, en een botsing van fundamenteel verschillende maatschappijvisies. De verpakkingsindustrie legt daarbij graag de nadruk op individuele verantwoordelijkheid, terwijl voorstanders van statiegeld inzetten op een systeemverandering.
Een discussie over afval kan je eigenlijk niet voeren zonder het systeem van wegwerpverpakkingen -en producten in vraag te stellen, en dus moet ook de toevoer en het gebruik van eindige grondstoffen in rekening worden gebracht. Of de Vlaming klaar is voor een dergelijke fundamentele discussie, is maar de vraag. Het enthousiasme voor statiegeld doet echter vermoeden dat de tijd wel eens rijper zou kunnen zijn dan we vermoeden.
