De intro bij dat interview klonk als volgt:
Uitzonderlijk goed gedocumenteerd toont Nick Davies aan hoe kranten, onder druk van commercialisering, bol zijn komen te staan van leugens, vervormingen en propaganda. Davies’ boek is dusdanig onthutsend en inktzwart dat het de kiem van rebellie in zich draagt. ‘Ik probeer de kwaadheid zodanig op te poken dat mensen goesting krijgen om de journalistiek te redden.’
We zijn vandaag ruim zeven jaar verder. In die tussentijd slaagde populistisch (uiterst) rechts erin om het concept mediakritiek grotendeels te kapen. Want als het waar is wat Davies behoorlijk overtuigend aantoonde in zijn boek - kranten zijn onder druk van commercialisering bol komen te staan van leugens, vervormingen en propaganda - wie gelooft de pers dan nog? Uit de jaren '30 werd prompt het begrip "Lügenpresse" opgeduikeld.
Echte waarheid
En toch gaapt er een onmetelijk diepe kloof tussen het betoog van Nick Davies en wat mensen als Trump vandaag over media vertellen. Davies pleit voor de herwaardering van journalistiek. Trump en de zijnen pleiten voor de afschaffing ervan.
(Extreem)rechtse populisten bekritiseren niet de commercialisering van media. Ze bekritiseren niet de evolutie, waardoor het concept "nieuws" de voorbije decennia een volledig nieuwe invulling heeft gekregen. Neen, ze bekritiseren het feit dat journalisten "links" zouden zijn en het "eigen volk" de "echte waarheid" doelbewust onthouden.
Nick Davies pleit voor de herwaardering van journalistiek. Trump en de zijnen pleiten voor de afschaffing ervan.
Het zal hen worst wezen dat journalisten hun kostbare tijd moeten verdoen met een zoektocht naar de tien beste manieren om een kerstkalkoen te vullen, omdat zoiets nu eenmaal clicks oplevert. Wat hen fundamenteel stoort, zijn kritische artikels. De zoektocht naar de harde onweerlegbare feiten. Trump mag dan al met een glimlach beweren dat de zon schijnt terwijl het buiten pijpenstelen regent, zelfs voor hem blijft het lastig om achteraf met gevulde pluviometers geconfronteerd te worden.
Wild gedaas
Wie enkel naar de Bühne kijkt, moet vaststellen dat populisten duchtig inhakken op media. Maar achter de schermen zijn populisten en de doorgedreven commercialisering van de media uitgegroeid tot elkaars steun en toeverlaat.
In de mate dat kranten, tijdschriften en websites hun journalistieke opdracht ondergeschikt maken aan commerciële afwegingen, zetten ze hun poorten immers open voor de hardste roepers. Wie heeft er nood aan journalistiek die spit naar harde feiten wanneer het afdrukken van harde uithalen en wild gedaas zoveel meer opleveren? Sappige quotes in ruil voor extra kopers en clicks. I scratch your back, you scratch mine.
Wie weet hoe media werken en zich weinig aan ethiek gelegen laat, kan de mediamachine vandaag perfect in zijn voordeel aanwenden. Hoe meer journalisten zich met goed verkopende nonsens moeten bezighouden, hoe breder de mazen van het net worden. Hoe meer ruimte er is voor de harde roepers, hoe minder plaats overblijft voor nuance en duiding. Hoe minder journalisten zich met feiten bezig kunnen houden, hoe meer er moet worden gevuld met gemakkelijke opinies en meningen.
Wie weet hoe media werken en zich weinig aan ethiek gelegen laat, kan de mediamachine vandaag perfect in zijn voordeel aanwenden.
Kentering
Dat die evolutie in het medialandschap hand in hand gaat met de opkomst van populisten, is geen toeval. Het goede nieuws is dat de overwinning van Trump intussen voor wat schuchtere zelfreflectie heeft gezorgd. Op redacties van alle nieuwsmedia, of het nu gaat om kranten, tijdschriften, websites, radio- of televisiezenders, wil het gros van de journalisten niets liever dan hun journalistieke taak in ere herstellen.
Hopelijk zet die voorzichtige kentering zich verder door, maar de achterliggende bedrijfsgedachte dat nieuws gewoon koopwaar is, blijft dat proces fundamenteel bezwaren. Journalisten op redacties kunnen tegengewicht bieden.
Dat gebeurt gelukkig ook, maar de krijtlijnen waarbinnen gekleurd moet worden, blijven scherp.
Oncontroleerbaar
Die analyse wordt niet enkel door Apache gemaakt. Veel andere media-initiatieven in binnen- en buitenland zagen het levenslicht vanuit de inspiratie die onder meer door Nick Davies wordt aangereikt. Denk aan Médor, Médiapart, ProPublica, Follow The Money of De Correspondent. Allemaal zijn het initiatieven die geld ondergeschikt maken aan journalistiek en onafhankelijk willen werken van adverteerders.
Die opstelling wordt door steeds meer mensen gewaardeerd en de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten zorgt voor een boost. Nieuwsmedia zoals ProPublica zien hun donaties toenemen, het aantal abonnees van heel wat alternatieve sites gaat in stijgende lijn.
Als Nick Davies zeven jaar terug sprak over "de kwaadheid zodanig oppoken dat mensen goesting krijgen om de journalistiek te redden", dan moet hij ongetwijfeld zoiets voor ogen hebben gehad.
Voor mensen met macht zijn nieuwe, echt onafhankelijke journalistieke sites meer dan een kiezel in de schoen. Ze zijn niet te plaatsen. Ze zijn oncontroleerbaar.
Voor mensen met macht zijn dergelijke journalistieke sites meer dan een kiezel in de schoen. Ze zijn immers niet te plaatsen. Ze zijn oncontroleerbaar. Ze stappen niet mee in het reguliere mediaspel. Ze draaien niet op gekregen primeurtjes in ruil voor interviews. Er wordt tijd genomen om dossiers grondig uit te spitten. Ook moeilijke en complexe verhalen worden geschreven. De aandacht kan niet worden afgeleid met één welgemikte quote of een nieuwtje dat gegarandeerd veel meer clicks oplevert.
Steun
De voorbije maanden mochten we met Apache ervaren hoe politici, machtige mensen achter de schermen en steenrijke vastgoedspelers zich geen raad weten met die klassieke journalistieke aanpak. Hun trukendoos blijkt niet te werken. Van de weeromstuit volgde er een spervuur van minder fraaie technieken.
Pogingen om ons in een partijpolitieke hoek te duwen, uithalen in andere media, aanvallen in andere media, doldwaze rechten van antwoord tot een pure intimidatiepoging met een dubbele dagvaarding voor 350.000 toe. Alles werd de voorbije maanden uit de kast gehaald.
Aan de andere kant staat een grote groep mensen die het belang van journalistiek voor een goed functionerende democratie steeds nadrukkelijker naar waarde weet te schatten. Een volle Roma, artiesten die spontaan in de bres sprongen, een crowdfunding die meer opbracht dan we aanvankelijk konden dromen.
Wij voelen ons gesterkt en hopen met jouw steun te doen wat jij van ons verwacht: dieper graven en duwen waar het pijn doet.
