Terreurberichtgeving schiet alle kanten op

Tom Cochez
Het Laatste Nieuws van vrijdag 16/01/2015 (L) en Het Nieuwsblad van zaterdag 17/01/2015 (R)
Het Laatste Nieuws van vrijdag 16/01/2015 (L) en Het Nieuwsblad van zaterdag 17/01/2015 (R)
Het Laatste Nieuws van vrijdag 16/01/2015 (L) en Het Nieuwsblad van zaterdag 17/01/2015 (R)
Het Laatste Nieuws van vrijdag 16/01/2015 (L) en Het Nieuwsblad van zaterdag 17/01/2015 (R)

Het federaal parket dat een spectaculaire anti-terreuractie coördineert op verschillende plaatsen in het land waarbij de grote middelen worden ingezet en waar bovendien ook nog eens twee doden bij vallen? Dat is nieuws. Allesbehalve alledaags, groot en belangrijk nieuws. Dat weerspiegelde zich eind vorige week ook in extra journaals en spectaculaire openingspagina's van de kranten. Ook op sociale media werd druk gediscussieerd en gespeculeerd over wat er precies gebeurde en waarom.

'zou'

Op zo'n moment ben je als journalist in de eerste plaats overgeleverd aan de informatie die je krijgt. Aan bronnen bij gerecht en politie of officiële communicatie van bevoegde autoriteiten. Je kan zelf op zoek gaan naar verhalen in de marge, naar duiding bij autoriteiten of ervaringsdeskundigen, maar vorige week donderdagavond was het toch vooral wachten op de aangekondigde persconferentie van het federaal parket. Die situatie werd een beetje pijnlijk geïllustreerd door Ter Zake. Het is geen cadeau om kort voor het op antenne gaan alle gemaakte plannen overboord te moeten gooien en een uitzending lang vol te moeten praten, in afwachting van een persconferentie die langer dan voorzien op zich laat wachten. Wat we zagen waren dan ook journalisten die weinig anders konden dan de weinige bekende feiten tegen elkaar blijven herhalen, afgewisseld met het onder sterk voorbehoud meegeven van nieuwe berichten en weetjes die vooral via sociale media en allerlei sites binnen sijpelden.

Waar donderdagavond het woordje 'zou' nog prominent aanwezig was in alle nieuwsuitzendingen, leek de toon in de kranten 's anderendaags, en ook de dagen nadien een heel stuk affirmatiever. Het is interessant om enkele koppen en artikels van de voorbije dagen opnieuw te bekijken. We kijken vooral naar de twee grootste kranten van het land: Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad.

Het plan

Het Laatste Nieuws komt de ochtend na de feiten met een openingspagina die nogal verschilt van die van de andere kranten. Het plan: Belg ontvoeren en onthoofden. In de bijhorende tekst op pagina één wordt gemeld dat:

De groep een prominent persoon (wilde) ontvoeren en een video van de onthoofding via internet (wilde) verspreiden. Wie het slachtoffer van de onthoofding moest worden, is onduidelijk. Volgens goedgeplaatste gerechtelijke bronnen gaat het mogelijk om een magistraat of iemand van de politie met een prominente functie.

Het plan om een prominent persoon te onthoofden, wordt de dagen erna nog eens 'herbevestigd' maar verdwijnt vervolgens naar de achtergrond. De krant heeft het in de dagen nadien in zijn titels over 'wachten op topterrorist', 'opdracht kwam van top IS', 'terreurcel niet helemaal opgerold' en 'Cel Verviers had grondplannen van politiekantoren'. Gisteren werd dat uiteindelijk: 'wraak op agenten bij wie ze vaste klant waren', met als bovenkop: cel wilde toeslaan in commissariaat Molenbeek.

Volgens Het Laatste Nieuws is Marouan E., de man die de terreuractie in Verviers overleefde dé topterrorist en spil in het Belgische IS-netwerk.

De man

Waar of niet waar? Het Nieuwsblad lijkt alleszins op een heel andere lijn te zitten. Die krant omschrijft Marouan E. in haar uitgebreide schets van het terreurnetwerk als "iemand die een kleine ondersteunende rol speelde."

Zaterdag, twee dagen na de feiten zette Het Nieuwsblad prominent een robotfoto van Souhaib El Abdi op pagina één. De titel: "De man die een bloedbad wilde aanrichten onder agenten". De bovenkop: van straatcrimineel tot terrorist. Die verwijst naar de pagina's binnenin waar de krant onder meer ex-collega's van de man aan het woord laat die hem omschrijven als "een keurige jongen met twee gezichten". Volgens Het Nieuwsblad is El Abdi een van de twee mannen die bij de actie in Verviers door de politie werd gedood. Dat houdt die krant ook vol tot en met dinsdag. Pas woensdag vertelt Het Nieuwsblad in haar openingsstuk "Terreurnetwerk veel groter dan gedacht" dat de puzzel enigszins anders in elkaar steekt. Zonder zich op een of andere wijze te verontschuldigen voor haar compleet verkeerde openingspagina van zaterdag. We lezen:

Zo ontdekte het parket dat Souhaib El Abdi - van wie aanvankelijk werd gedacht dat hij vorige week gedood was bij de inval in Verviers - eigenlijk nog leeft. De 'logistieke leider' van de terreurcel probeerde te vluchten, maar is vermoedelijk in Frankrijk opgepakt. De twee dode terroristen, Soufian A. en Khalid B., zijn twee van zijn Brusselse kennissen.

Toch maar een foto

Het Laatste Nieuws bracht de zaterdag waarop Het Nieuwsblad breed uitpakte met de verkeerde dader ook twee gezichten op pagina één: die van Redwane H. en Tarik J., namen die intussen niet meer opduiken in het onderzoek. Zij zouden volgen Het Laatste Nieuws overleden zijn bij de actie in Verviers. De krant plaatst die foto's, ook nog eens groot op pagina 3 maar dekt zichzelf wel in door te zeggen dat speurders niets bevestigen en er zelfs op wijzen dat de lichamen dusdanig zijn toegetakeld dat identificatie zeer moeilijk is. Niet is zeker, maar waarom ze dan toch zo prominent plaatsen, op pagina één en op pagina drie? De 'waarschuwing' van speurders op zaterdag in Het Laatste Nieuws om toch maar voorzichtig om te springen met namen, maakt het ook des te opmerkelijker dat Het Nieuwsblad nog drie dagen stellig doorgaat met Souhaib El Abdi als een van de doodgeschoten terroristen voor te stellen.

Als je zelf schrijft niet zeker te zijn over de identiteit van de afgebeelde verdachten, waarom ze dan toch zo prominent plaatsen, op pagina één en op pagina drie?

Wat de twee grootste kranten van het land doen, staat echter niet op zich. De voorbije dagen werden ook in andere kranten maar net zo goed in andere media dingen gezegd en geschreven die later niet waar bleken te zijn, overdreven of op zijn minst zeer voorwaardelijk. Bij het herlezen en herbekijken valt op dat daarbij heel vaak wordt gewerkt met "hooggeplaatste gerechtelijke bronnen", "volgens onze gegevens", "valt te horen dat" of soms ook gewoon met "zou".

Niet onschuldig

Wellicht wordt op die manier tegemoet gekomen aan een bestaande vraag van lezers en kijkers, maar de vraag is of die ook op hun wenken bediend moeten worden, enkel en alleen om wat meer kranten te verkopen.

De gemaakte fouten zijn helemaal niet onschuldig. Ze komen bovenop de volgehouden aandacht voor terreur. Ze onderbouwen mee een klimaat dat verder aangezet wordt door enquêtes over terreurdreiging en angst of door eenzijdige artikelen zoals dat over de school uit Halle die niet naar Brussel zou durven komen uit angst voor de terreur.

Natuurlijk moet er bericht worden over het onderzoek, maar de pers heeft als 'vierde macht' ook de taak om, zeker in een tijdsgewricht als dit, de andere machten die nu volop aan zet zijn te controleren. Politiek, gerecht, staatsveiligheid, ... allemaal hebben ze iets te winnen bij de huidige situatie. Daarmee is niet gezegd dat ze dat ook doen, enkel dat media de taak hebben om het na te gaan, of op zijn minst de juiste vragen te stellen.

Democratie

Hoe kan het dat een krant zonder dat iemand er verder om maalt zomaar een "verkeerde dader" op pagina één zet

In die zin valt het op hoe weinig aandacht er de voorbije dagen was voor de toch wel opmerkelijke opsporing van een verdachte die gewoon met een enkelband thuis zat. Of hoe weinig kritisch er werd gekeken naar de anti-terreurmaatregelen die de regering nam. Is het haalbaar om de nationaliteit van ex-Syriëstrijders af te nemen? Kan Theo Francken zomaar radicale islampredikers tegenhouden? Hoe wil hij dat precies doen? Hoe logisch is het dat Antwerps burgemeester Bart De Wever nog voor dat de regering het licht op groen zette al aankondigt dat het leger zal ingezet worden in Antwerpen? Hoe democratisch is het om als politicus mee te kunnen beslissen over het dreigingsniveau om het vervolgens als argument te gebruiken om betogingen te verbieden? Links en rechts was er aandacht voor, maar heel veel was het niet.

En de media zelf? Hoe kan het dat een krant zonder dat iemand er verder om maalt zomaar een "verkeerde dader" op pagina één zet? Misschien wel omdat in het huidige klimaat alles en iedereen die ervan verdacht wordt ook maar iets met IS te maken te hebben simpelweg als 'rechtenloos' wordt gezien: als het ultieme kwaad dat met alle denkbare middelen mag en moet bestreden worden. De anti-terreuractie heette immers geslaagd. De twee doden? Opgeruimd staat netjes, was de teneur. Nochtans gelden in onze rechtsstaat andere principes. Principes waar journalisten op zouden moeten wijzen in plaats van ze met voeten te treden. Als we ook als media zondigen tegen de basisprincipes en fundamentele waarden die onze rechtstaat schragen, met als vermeend hoger doel die rechtstaat te verdedigen, waar zijn we dan precies mee bezig?

LEES OOK
Steven Vanden Bussche, Samira Atillah / 03-08-2020

DPG Media gaat met slechts 1 op 3 regiosportverslaggevers verder

De heropstart van de regiosportverslaggeving bij DPG Media zal grotendeels digitaal verlopen. Slechts 40 van de 110 freelance regiosportjournalisten kunnen aanblijven, de rest…
emilio-garcia-AWdCgDDedH0-unsplash
Steven Vanden Bussche / 26-06-2020

Mediaconcentratie leidt tot verschraling en weegt op redactionele autonomie

Al jaren is er in Vlaanderen sprake van verregaande mediaconcentratie. Wetenschappelijk onderzoek toont dat die leidt tot inhoudelijke verschraling, en ook de journalistieke…
newspapers-3488861_1920
Tom Cochez / 18-06-2018

Als Theo Francken met Bengaals vuur speelt

Het gros van de Vlaamse media veegt vandaag de vloer aan met de tweet van Theo Francken over 'grote aantallen' Bengalen aan boord van de Aquarius. Helaas zetten dezelfde media…
Theo Francken (N-VA) (Foto Belga - Virginie Lefour)