Als we de geschiedenis er op naslaan, lijkt er geen ban te bestaan op het afbeelden van de profeet. Een heel genuanceerd en verhelderend artikel daarover verscheen recent in The Observer. Daarin maakt auteur Emma Graham-Harrison duidelijk dat er een heel lange traditie bestaat van afbeeldingen van de profeet. Deze afbeeldingen, die hun oorsprong vinden in zowel de Sunni als Shi’a traditie, zijn ook vandaag nog terug te vinden in verschillende grote musea ter wereld.
Saudi-Arabië
De in Canada verblijvende schrijver van Indiaans/Pakistaanse afkomst Tarek Fatah voerde, als aanvulling op Graham-Harrison’s artikel in The Observer, de daad bij het woord en zette prompt een groot aantal afbeeldingen online.
Volgens Tarek Fatah is de ban op het afbeelden van de profeet er in grote delen van de Arabische wereld gekomen samen met de machtsgreep van Ibn Saoed, de grondlegger van Saudi-Arabië die behoort tot de fundamentalistische wahabistische stroming.
Het afbeelden van de profeet is bovendien niet enkel een fenomeen uit het verleden. Dat wordt duidelijk wanneer we de vijf verdiepingen hoge muurschildering die in 2008 op een appartementsblok in Teheran werd geschilderd bekijken. Die kwam er op vraag van de Iraanse regering. De Amerikaanse onderzoekster, Christiane Gruber, die zich specialiseerde in islamitische schilderkunst geeft wel aan dat in dat kunstwerk de gelaatstrekken van de profeet niet aanwezig zijn.
Met die wetenschap in het achterhoofd klinkt de recente opmerking van paus Franciscus 'met religie spot men niet' diepzinniger dan ze misschien op het eerste zicht leek, en gaat de hele discussie in essentie om "lachen met een religie" in plaats van om het "afbeelden van de profeet" dat de terroristen ervan maken.
Kwaad
Met de uitsluiting van het terrorisme, lijkt het verschil tussen de kwade moslim en de kwade christen dan ook niet zo groot. Denk maar aan de reactie van de christelijke gemeenschap in Meghalaya (Indië), na het ontdekken van een afbeelding van een rokende en drinkende Jezus in een Indiaans schoolboek. Een identieke afbeelding verscheen trouwens enkele jaren eerder al (in 2007) in een krant uit Maleisië, met een vergelijkbare golf van geweldige demonstraties als gevolg.
Dat de afbeelding in de Maleisische krant indertijd verscheen als reactie op de Mohamed cartoons in Denemarken is geen excuus: ook de christengemeenschap kan rekenen op figuren zoals de Koranverbrander Terry Jones die met alle plezier het oog om oog tand om tand principe in de praktijk brengen.
Haaks daartegenover staat echter de reactie op wat wellicht de eerste religieuze satirische cartoon van de geschiedenis is.
Op de Palatijn in Rome, de heuvel die zich naast het Forum bevindt, werd in het midden van de 19e eeuw een bizarre afbeelding gevonden, afkomstig uit de tweede eeuw of het begin van de derde eeuw na Christus. Daarop is een persoon te zien die in adoratie staat voor een andere persoon die werd gekruisigd. Er is echter iets bijzonders aan de gekruisigde: hij heeft geen menselijk hoofd maar de kop van een ezel. Onder de afbeelding staat in het Grieks geschreven Αλεξαμενος ϲεβετε θεον wat zoveel betekent als Alexamenos aanbidt God.
Apologie
In deze tekening, gemaakt door een antiek-Romeinse satiricus, wordt met andere woorden gelachen met deze man, Alexamenos (maar uiteindelijk met alle Christenen), omdat hij een gekruisigde Jezus, met een ezelskop, aanbidt. Dat is bijzonder zwaarwichtig, want Jezus is voor het Christendom niet zomaar een profeet, maar God zelf.
Hoe de modale antieke christen op deze tekening reageerde, weten we niet. We weten wel dat, alhoewel deze afbeelding misschien uniek is, het een gemeenplaats was om te stellen dat de christenen een gekruisigde ezel aanbaden. Een gemeenplaats die trouwens niet enkel een lokaal gegeven was, ze was ook bekend in Cartago, waar de daar wonende christelijke tweede eeuwse schrijver Tertullianus dit gegeven vermelde in een van zijn werken.
Maar belangrijker is hoe de meer geletterde christen erop reageerden. Zij trachtten aan te tonen dat wat er over de christenen beweerd werd niet waar was. Een volledige literatuurstroming werd hiervoor van het Jodendom gerecycleerd en hergebruikt door de nog jonge christelijke gemeenschap: de apologie.
De christengemeenschap legde zichzelf, als antwoord op deze blasfemie uit. De christenen aanbaden geen ezel aan het kruis, noch aten ze pasgeborenen of deden ze aan groepsorgiën. Wat ze wel deden schreven ze neer, daarbij vergelijkingen zoekend met de heidense cultuur. Specifiek probeerden ze aan te tonen dat ze heel veel gemeen hadden met wat hoog aangeschreven stond in de heidense cultuur. Niemand echter vroeg om geen ezels meer aan het kruis te tekenen.
Deze tekst heeft niet als doel apologetisch te zijn voor het christendom. Het christendom van de eerste eeuwen is niet te vergelijken met het christendom van vandaag. Hij heeft wel als doel apologetisch te zijn voor het gebruik van het eigen verstand. Wat als een Coulibaly de islam echt had bestudeerd en niet slechts dat ietwat beschamend Arabisch dat te horen was op zijn afscheidsvideo? Zou hij dan niet ontdekt hebben dat het afbeelden van de profeet niet tot fatwa’s en de dood mag leiden? Misschien was hij dan wel de miljoenen demonstranten van Parijs voorgeweest en was hij in plaats van met een Kalashnikov, met een pen of een potlood gekomen.
