Er zijn weinig sectoren met zoveel geheimzinnigheid omgeven als de nucleaire sector. Zelfs wanneer drie kerncentrales stilliggen (waarvan eentje wellicht na sabotage) en er een stroomtekort dreigt in de winter, is het zo goed als onmogelijk om correcte informatie te krijgen over de gang van zaken. Dat maakt het ook ondoenbaar om verantwoordelijken aan te duiden. Parlement en pers stuiten op een muur van geheimhouding en het gerecht lijkt nergens te staan met zijn onderzoek.
De feiten: in 2012 ontdekt Electrabel scheurtjes in de reactorvaten van twee kerncentrales (Doel 3 en Tihange 2). Eerst lijkt er weinig aan de hand, Electrabel legt de centrales tien maanden stil. Sinds maart 2014 zijn ze echter opnieuw gesloten. Deze keer na onderzoek op vraag van het Fanc. In augustus 2014 wordt ook Doel 4 stilgelegd omdat in de controlezaal is vastgesteld dat het oliepeil van de stroomturbine plots erg laag was. Al snel bleek er sabotage - het Fanc spreekt over 'waarschijnlijke sabotage' - in het spel. Doel 4 ligt nog steeds stil en de verantwoordelijk(en) voor de sabotage zijn nog niet gevonden.
Met drie kerncentrales op non-actief en met de sluiting van de oudste centrales (Doel 1 en 2) in het vooruitzicht (normaliter gepland voor 2015), dreigt ons land in duisternis gehuld te worden. Doel 4 zou nu op 31 december weer opgestart worden en de onderhandelaars van de Zweedse coalitie willen Doel 1 en 2 toch langer openhouden; ook al vergt dat enorme investeringen én extra nucleaire brandstof. Een scenarist zou weinig moeite hebben om hier een spannende rampenfilm van te maken.
Een insider spreekt
Het is dan ook verbazingwekkend hoe weinig aandacht er gaat naar het onderzoek over de sabotage. Na meer dan twee maanden heeft het parket van Dendermonde (bijgestaan door het federaal parket) de dader(s) nog steeds niet gevat. Dat voedt allerlei speculaties en complottheorieën als zou de zaak in de doofpot worden gestopt. Er zijn inderdaad maar twee mogelijkheden: ofwel heeft men de dader(s) gevonden maar wil men niet bekend maken wie het is/zijn. Ofwel heeft men de dader(s) nog niet gevonden en kàn men dus geen opheldering brengen. In beide gevallen is er reden tot ongerustheid. De sabotage was niet onschuldig en was ook goed voorbereid. Zoals Jan Bens, de topman van het agentschap voor nucleaire veiligheid zei in De Morgen: “Je moet geen specialist zijn om de kraan te openen die de olie uit de turbine laat stromen, maar je moet wel specialist zijn om te weten welke kraan je moet opendraaien”.
Apache.be vernam uit goede bron dat het gerecht op een dood spoor zit. “Het gerecht heeft alle aanwezigen van die dag geïnterviewd (in totaal 66 werknemers of personeel van onderaannemers, KvdB),” zegt een insider. “Daar is een klein groepje 'verdachten' van overgebleven. (een andere bron spreekt van 10 mensen) maar de dader heeft men hieruit niet kunnen identificeren. Dat is ook erg moeilijk want dit soort sabotage laat geen persoonlijke sporen na. Een patstelling dus.”
Toch is het een actie die goed was voorbereid. “Iemand heeft de oliebak van de turbine geledigd via de snelle afvoer die voorzien is om de olie snel te laten wegstromen in geval van brand aan de turbine. Daarbij heeft hij waarschijnlijk al veel vroeger schikkingen genomen om de operatoren om de tuin te leiden zodat men niet direct de oorzaak kon herkennen of zelfs zou geloven in een vals alarm met fataal tijdsverlies als gevolg.” Als die analyse klopt, dan had de sabotage in Doel 4 veel ernstiger gevolgen kunnen hebben, dan tot nu werd aangenomen en zijn we aan een ware ramp ontsnapt.
De kans is klein dat het gerecht zal toegeven dat het onderzoek op een dood spoor zit.
De kans is klein dat het gerecht zal toegeven dat het onderzoek op een dood spoor zit.
Dat de sabotagedaad niet is opgeëist maakt het dan weer aannemelijk dat er geen sprake is van een actie vanuit de anti-nucelaire hoek. Die zou er alle baat bij hebben om te verkondigen dat Doel 4 zo lek is als een zeef.
Gefrusteerd
Onze bron gaat ervan uit dat de sabotage het werk is van een werknemer van Electrabel die gefrustreerd is. “Het zou mij niet verwonderen dat bij iemand van het personeel de stoppen doorgeslagen zijn. Het moet zeker een personeelslid geweest zijn, want hij wist te goed waar hij mee bezig was."
Er heerst al geruime tijd onvrede bij Electrabel. “Electrabel is alleen nog een fictie om de Belgen te paaien, maar eigenlijk heeft GDF-Suez de touwtjes strak in handen. Een doorn in het oog van het personeel is dat heel wat taken worden doorgeschoven naar onderaannemers om de kosten te drukken. Het technisch personeel van een centrale, of die nu nucleair is of niet, heeft een bepaalde fierheid in de zorg voor de toch zeer complexe technische installaties, en met de wetenschap dat ze de fabrieken en de huishoudens van het hele land "draaiende" houden, Als ze zien dat men de voorkeur geeft aan 'kwieten' die weinig ervaring en kennis hebben maar wel goedkoper zijn, dan zal de frustratie nog hoge toppen scheren.”
Grote complottheorieën zouden hier dus misplaatst zijn, hoe verontrustend het ook is dat werknemers zomaar vitale delen van de centrale kunnen lamleggen.
Electrabel kondigde onlangs aan dat Doel 4 tegen 31 december weer operationeel zal zijn. Onze bron heeft daar zo zijn bedenkingen bij. “Men is nog niet in staat om de definitieve schade vast te stellen. De turbine in kwestie heeft een as van maar liefst zestig meter en die moet gedemonteerd worden. Dan moeten er wisselstukken worden gekocht, want voor zo'n schadegeval liggen die niet zomaar klaar. Vraag is dan wie die wisselstukken kan leveren. Afwachten dus.”
Black-out
Ondertussen is België in de ban van de duisternis. De ontslagnemende regering heeft een afschakelplan klaar dat op straatniveau aanduidt wie er eventueel zonder stroom zou kunnen vallen tijdens de volgende winter. Alle hoop wordt gezet op de invoer van stroom uit het buitenland, maar dat is niet zo evident. Door de vrijmaking van de elektriciteitsmarkt wordt er veel stroom doorgestuurd. Distributeur Elia moet de invoermogelijkheden aan de grenzen beperken want oncontroleerbare elektriciteitstransporten tussen Frankrijk en Nederland zouden het net kunnen overbelasten en een black-out veroorzaken. Import en of export van stroom gebeurt dagelijks en is wel degelijk een manier om een net stabiel te houden, maar het is een simplisme te beweren dat we de problemen kunnen oplossen door zomaar snel snel stroom uit onze buurlanden te importeren.
Het afschakelplan van de regering dient precies om het net stabiel te houden. Dat kan alleen werken als een centrale ruim op voorhand meldt dat ze zal moeten afkoppelen, maar als er plots een kerncentrale uitvalt, zijn de gevolgen mogelijk groter en is er geen sprake van een afschakeling straat per straat. Als het net opnieuw moet worden opgestart, kan dat bovendien lang duren. In het afschakelplan is er sprake van periodes van 3 à 4 uur. In 2006 was er een onverwachte black out die grote delen van Europa in problemen bracht. Die duurde 2u, maar in 1987 was er een landelijke stroompanne die 17 uur geduurd heeft.
Het afschakelplan van de regering dient precies om het net stabiel te houden. Dat kan alleen werken als een centrale ruim op voorhand meldt dat ze zal moeten afkoppelen
Een black-out bezorgt niet alleen de burgers ongemakken (haal de kaarsen maar boven en steek de houtkachel aan), maar zorgt vooral voor enorme economische schade. In maart 2014 publiceerde het Planbureau een 'working paper' (Belgische black-outs berekend- Een kwantitatieve evaluatie van stroompannes in België). Daarin wordt de economische schade van een black-out geschat op 120 tot 278 miljoen euro... per uur. Een stroompanne zoals in 1987 van 17 uur zou dus tussen de 2 en de 4,7 miljard euro kosten aan de economie. Een cijfer om te vergelijken: de totale besparingsinspanning van de Vlaamse overheid (op jaarbasis) is 1,2 miljard euro.
Wie is verantwoordelijk?
En zo verandert een rampenfilm in pure horror. Dan komt meteen ook de vraag bovendrijven wie verantwoordelijk is voor een eventuele black-out. Iedereen schuift de zwartepiet naar elkaar door. En zeker Electrabel wil liever niet met de monsterfactuur geconfronteerd worden. Nochtans bepalen een wet uit 1994 en een KB uit 2001 duidelijk dat de exploitant verantwoordelijk is voor de veiligheid van zijn installatie. “...want hij alleen is in staat om de concrete daden te stellen die de veiligheid direct beïnvloeden. De veiligheid is een prioriteit voor de exploitanten. Een veilige exploitatie waarborgt niet alleen de bescherming van het personeel, de bevolking en het milieu, maar ook de goede werking van de installaties op lange termijn.” Dat lezen we op de site van... Electrabel.-
Vanuit politieke hoek (en dan vooral bij partijen van de Zweedse coalitie) wordt de zwartepiet doorgespeeld naar de groenen. Die dwongen in 1999 van hun paarse coalitiepartners een kernuitstap af. Dat Agalev (Groen) en Ecolo al sinds 2003 geen enkele regeringsverantwoordelijkheid meer dragen en dat de onduidelijkheid over de uitvoering van de kernuitstap dus moeilijk op hen kan worden afgeschreven, wordt in de discussie vaak vergeten. Wie een beetje voeling heeft met de onderbuik van de publieke opinie (op sociale media, bijvoorbeeld) moet wel vaststellen dat de groenen de politieke prijs voor een black-out cash zullen betalen.
Olivier Deleuze (Ecolo), onder paars-groen de bevoegde staatssecretaris die de kernuitstap moest voorbereiden, legt de volledige verantwoordelijkheid bij Electrabel. Zowel de scheurtjes in Doel 3 en Tihange 2 als de sabotage van Doel 4 zijn volledig op het conto van Electrabel te schrijven. “Zelfs al bestond de wet op de kernuitstap niet, dan zouden deze drie kerncentrales nog altijd platliggen,” zegt Deleuze.
Groene stroom
De subsidies voor groene stroom, die een logisch gevolg waren van de kernuitstap, hebben ook een hele reeks perverse effecten gehad. Zo hebben veel investeerders 'groene' centrales gebouwd omdat ze erop rekenden dat ze de rekening konden doen kloppen met groenestroomcertificaten. Omdat de stroomdistributeurs die opdraaien voor die 'subsidies' de rekening doorschuiven naar de consument én de bedrijven, is de situatie onhoudbaar geworden. Hogere prijzen zorgen voor hogere inflatie én door de automatische indexering ook voor hogere loonkost. Het resultaat was een noodmaatregel: de bevriezing van de electriciteitstarieven.
Veel meer dan de kernuitstap en het ondoordacht subsidiëren van groene stroom is de liberalisering van de electriciteitsmarkt dé hoofdschuldige van de huidige chaos
Veel meer nog dan de kernuitstap en het ondoordacht subsidiëren van groene stroom is de liberalisering van de electriciteitsmarkt dé hoofdschuldige van de huidige chaos. Waarom wil niemand nog energiecentrales bouwen? Omdat ze rendabel moeten draaien binnen de vijf jaar. Met de huidige lage energieprijzen is dat zo goed als onmogelijk. En dan gaat het niet alleen om kerncentrales, maar evenzeer om gasgestookte, kolen- of biogascentrales. De overheid heeft haar greep op de energievoorziening gelost en kan de privé-sector niet verplichten om de bevoorrading te garanderen, tenzij ze de energieprijzen fors de hoogte injaagt.
Arrogante monopolist
Electrabel betaalt nu ook de prijs van zijn arrogantie als monopolist. Jarenlang heeft de mastodont geprobeerd om zijn positie te behouden en nieuwe spelers op de markt buiten te houden. Die moesten hun energie kopen bij de kerncentrales van Electrabel. De subsidiëring van groene stroom kwam vaak ook Electrabel ten goede. Pas nadat de vorige regering actief stappen zette om de prijzen te drukken en de concurrentie - op het vlak van distributie, niet op het vlak van productie - voluit te laten spelen, zakte het marktaandeel van Electrabel. Het was precies ook op dat moment dat de problemen met de kerncentrales in Doel en Tihange begonnen. Toeval?
Energie is de ruggengraat van de economie en de samenleving. De manier waarop wij onze samenleving organiseren wordt voor een groot deel (herlees De derde golf van Alvin Toffler) bepaald door de manier waarop wij energie opwekken. De transitie die we nu meemaken van fossiele brandstoffen' (waar kernenergie ook op stoelt) naar hernieuwbare energiebronnen is zo fundamenteel dat ze zorgvuldig moet worden begeleid. De politiek, die de energiepolitiek volledig heeft overgelaten aan de vrije markt, moet daarin haar regierol weer opnemen. Als daarvoor 'ouderwetse' maatregelen als nationaliseringen of 'nationale energieplannen' moeten worden doorgevoerd, dan moet dat maar. We laten de aanleg van onze havendokken, onze wegen, rioleringen en waterleidingen ook niet over aan de vrije markt. In plaats van stakende treinbestuurders 'op te eisen', zou de federale regering (of de Vlaamse, for that matter) beter een paar niet-rendabele energiecentrales 'opeisen' en de verantwoordelijken voor dit débâcle een uitzonderlijke belasting opleggen om de energiebevoorrading te garanderen.
Onderzoekscommissie
Het parlement kan niet langer gewoon toezien hoe het land wacht op een blackout. Dit debat overstijgt ook het spel van meerderheid en oppositie. (Tijdens de vorige legislatuur was N-VA nog groot pleitbezorger van de oprichting van het Vlaams Energieagentschap). Een onderzoekscommissie moet de hele zaak grondig uitspitten en een commissie van experts moet een energieplan opstellen dat de bevolking én de bedrijven opnieuw zekerheid biedt. En wat met Europa dat de liberalisering destijds oplegde? De vraag stellen is ze beantwoorden.
