De holding Bois Sauvage stort straks 8,8 miljoen euro in de Belgische schatkist. Twee bedrijven en vier toplui van de holding ontsnappen op die manier aan verdere vervolging voor handel met voorkennis. De bekendste van hen, voormalig VBO-topman Luc Vansteenkiste zou, als lid van de raad van bestuur van Fortis zijn voorkennis over de ontmanteling van de bank en de verwachte implosie van het aandeel, misbruikt hebben om Bois Sauvage een tiental miljoen euro verlies te besparen: de holding ontdeed zich, net voor de crash, van 2,6 miljoen aandelen van de bank. Bovendien, zo ontdekte het gerecht, was er na afloop van de raad van bestuur van Fortis waar de nakende ontmanteling op tafel kwam, prompt een telefoontje vertrokken van Vansteenkiste richting Bois Sauvage.
Blanco strafblad
Het onderzoek naar handel met voorkennis werd eind vorige week van tafel geveegd middels een dading tussen de verdachten en het openbaar ministerie. In plaats van een mogelijke geldboete van 30 miljoen euro wordt er een afkoopsom van 8,8 miljoen euro betaald. Daarmee is de zaak definitief gesloten. De dading mag dan al de indruk wekken van een schuldbekentenis, juridisch is het dat allerminst: het strafblad van de betrokkenen blijft blanco en van het onderzoek blijft geen spoor meer over.
De afkoopwet die dit mogelijk maakt, botste de voorbije tijd al meermaals op ongeloof en weerzin. Origineel bedoeld om in kleinere zaken sneller te kunnen werken en zo tijd te kopen voor de grote dossiers, gebeurt in de praktijk precies het tegenovergestelde. In de gigantische fraudezaak Omega Diamonds werd een dading gesloten voor 160 miljoen euro. Pure winst voor de schatkist volgens sommigen, maar volgens anderen een gigantisch potentieel verlies, rekening houdend met het feit dat het om een fraudezaak gaat waarbij 2,2 miljard euro in het spel is.
het strafblad van de betrokkenen blijft blanco en van het onderzoek blijft geen spoor meer over
En andere schikking werd getroffen met Patokh Chodiev, een Oezbeeks miljardair die al vijftien jaar in België woont (na Albert Frère de tweede rijkste Belg, ToC). Hij werd vervolgd voor witwaspraktijken maar kwam er, dankzij de afkoopwet, vanaf met 23 miljoen euro terwijl hem 55 miljoen euro boven het hoofd hing.
Bankgeheim
Een reconstructie van de totstandkoming van de wet op de minnelijke schikking, werpt een bijzonder licht op de hele zaak. De drijvende kracht achter de fameuze afkoopwet is huidig staatssecretaris voor Staatshervorming Servais Verherstraeten (CD&V). Op dat moment ook ondervoorzitter van het Parlementair Diamantforum, ook wel bekend als 'De diamantclub' die "politici (wil) samenbrengen, die de waarden en de belangen van onze diamanthandel verdedigen".
Op 24 februari 2011 legde Verherstraeten, samen met zijn partijgenoten Sonja Becq en Raf Terwingen een wetsvoorstel op tafel 'tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering wat het verval van de strafvordering tegen betaling van een geldsom betreft'. Dat wetsvoorstel op zich werd geen wet, maar kwam uiteindelijk wel integraal als een amendement terecht in de 'Wet houdende diverse bepalingen' van 14 april 2011. Dat is de programmawet waarin nog een hele rits andere zaken worden geregeld.
Belangrijk om in het achterhoofd te houden is de politieke situatie op dat moment. De politieke crisis was totaal. De regering was in lopende zaken: Yves Leterme paste op de winkel terwijl ons land met 541 dagen het wereldrecord formeren scherper zette. Het was met andere woorden een uitgelezen kans voor het parlement om voor een keer onder de vleugels van de regering vandaan te komen en zelf wetgevend parlementair werk te verrichten. Zo kwam het dat sp.a -op dat moment geen lid van de regering in lopende zaken- met Dirk Van der Maelen in de Commissie Financiën en Begroting het initiatief nam om eindelijk eens werk te maken van de opheffing van het bankgeheim. Daarover circuleerden nogal wat voorstellen en het leek het geknipte moment om een compromisvoorstel op tafel te krijgen. Dat leek ook eventjes in de maak. Sp.a en Groen hadden CD&V zo goed als overtuigd, toen VLD, niet echt tuk op een al te los bankgeheim, de regeringssolidariteit inriep. Het parlementair initiatief werd in de kiem gesmoord en het voorstel ging naar een interkabinettenwerkgroep. Onder auspiciën dus van de regering in lopende zaken en weg van een eventuele wisselmeerderheid.
Dirk Van der Maelen: Groot was onze verbazing toen bleek dat het nieuwe voorstel in de Commissie Financiën niet enkel ging over de opheffing van het bankgeheim, maar plots ook over de wet op de minnelijke schikking
Verkeerde commissie
"Ik herinner me hoe we in de Commissie Financiën 's morgen om 10 uur zaten te wachten op dat nieuw voorstel, toen we te horen kregen dat het allemaal wat later zou worden", zegt Dirk Van der Maelen. "Het zou 14u worden. Dan werd het 16u en uiteindelijk 18u vooraleer het voorstel van de regering op tafel kwam. Groot was onze verbazing toen bleek dat het voorstel niet enkel ging over de opheffing van het bankgeheim, maar plots ook over de wet op de minnelijke schikking."
De uitleg was dat op die manier in een keer ook gehoor zou worden gegeven aan een hangende aanbeveling van de Commissie voor Fiscale Fraude. In essentie handelde die aanbeveling echter over de administratieve afhandeling van kleinschalige fiscale fraude, allerminst om zware gerechtelijke dossiers zoals die van Omega Diamonds of Bois Sauvage. Alleszins belandde de wet op de minnelijke schikking op die manier via een achterpoortje op het agenda van de Commissie Financiën en Begroting. Hoewel een wetsvoorstel dat de aanpassing van de strafwet voor ogen heeft, per definitie thuishoort in de Commissie Justitie.
"We tekenden vanzelfsprekend meteen verzet aan tegen het bespreken van een onderwerp in de verkeerde commissie", herinnert Van der Maelen zich. "Maar de meerderheidspartijen stemden die opmerking meteen weg. Daarop vroegen we tijd om het voorstel grondig te bestuderen. Die kregen we: tot 20u15 om precies te zijn. Een paar uur later, om een uur of elf 's avonds was alles door de meerderheidspartijen door de commissie gejaagd en stond niets de wet op de minnelijke schikking nog in de weg."
Om een uur of elf 's avonds was alles door de meerderheidspartijen door de commissie gejaagd en stond niets de wet op de minnelijke schikking nog in de weg
Auteur
De drijvende kracht achter het wetsvoorstel was huidig staatssecretaris Servais Verherstraeten, maar de echte auteur ervan was de Leuvense professor Axel Haelterman. Haelterman is een uitmuntend fiscaal specialist die zijn praktijk als zakenadvocaat combineert met een academische carrière als professor fiscaal recht aan de KU Leuven. Toen Apache.be twee jaar terug aan toenmalig minister van Justitie Stefaan De Clerck (Cd&v) de vraag stelde of Haelterman effectief de pen van het wetsvoorstel had vastgehouden, antwoordde hij bevestigend:
Het klopt dat ik mijnheer Haelterman en procureur-generaal Liégeois herhaaldelijk heb ontmoet in het kader van de wettelijke regeling rond de minnelijke schikking. Maar vanzelfsprekend ben ik nooit tussengekomen in een concreet dossier. Dat kan en mag een minister van Justitie om evidente redenen niet doen.
Maar terug naar 2011. Uiteindelijk werd de afkoopwet niet besproken in de commissie Justitie. Het wetsvoorstel van Servais Verherstraeten werd gewoon als een amendement in de 'wet houdende diverse bepalingen', de zogenaamde 'programmawet' geplakt. Van oudsher is dat een vehikel waarin een zittende regering een massa precaire en lastige amendementen en maatregelen stopt die op die manier aan de aandacht en aan een uitvoerig parlementair debat kunnen ontsnappen.
Wellicht omdat alles er op een drafje door moest worden gejaagd, had men de wet helaas ook verkeerdelijk zo geschreven dat het voor het gros van de dossiers die in aanmerking kwamen onmogelijk was om de straf ook effectief af te kopen. Dat werd echter verholpen via een zeer ongewone procedure waarbij, via een nieuw wetsontwerp al werd ingegrepen op de nieuwe afkoopwet - nog voor die laatste zelf gepubliceerd was in het Belgisch Staatsblad.
Sarkozy
Blijft de vraag waarom alles in zeven haasten door het parlement moest worden gesluisd. Wie had er baat bij dat de afkoopwet (snel) zou worden ingeroepen? Misschien stond het antwoord op die vraag wel in het Franse weekblad Le Canard Enchainé. Dat schreef in oktober 2012 dat de wet er versneld was gekomen op vraag van de toenmalige Franse president Nicolas Sarkozy. Volgens Le Canard Enchainé aasde Sarkozy op een belangrijke deal voor het luchtvaartbedrijf EADS. Noersoeltan Nazarbajev, de president van Kazachstan zou die deal enkel doorgang laten vinden als Sarkozy wat kon forceren voor de in ons land wonende miljardair Patokh Chodiev. Chodiev werd op dat moment in België vervolgd voor witwaspraktijken, valsheid in geschrifte en bendevorming in het Tractebel-dossier. Sarkozy zou via zijn advocaten contact hebben opgenomen met Armand De Decker (MR). Die laatste ontkende de contacten met advocaten van het Elysée niet, maar wel dat hij vervolgens druk zou hebben uitgeoefend om de wet er versneld door te jagen.
Alleszins was de zaak Patokh Chodiev, enkele maanden na de stemming van de wet op de minnelijke schikking, het eerste opzienbarende dossier waarbij gebruik werd gemaakt van de afkoopwet: Chodiev stemde in met een minnelijke schikking van 23 miljoen euro. Nauwelijks enkele dagen later zette Nazarbajev zijn handtekening onder een deal waarbij EADS 45 helikopters mocht leveren. Voor FDF'er Olivier Maingain was het voldoende om een parlementaire onderzoekscommissie te eisen (die er overigens nooit kwam).
Diamantoorlog
Maar ook een andere machtige belangengroep lobbyde achter de schermen volop: de Antwerpse diamantsector. Op het Antwerps justitiepaleis ontplofte begin 2012 de diamantoorlog met fraudejager Peter Van Calster en procureur-generaal Yves Liégeois als belangrijkste opposanten. Van Calster had zich vastgebeten in verschillende grote fraudedossiers waarbij voor miljarden euro geld witgewassen zou zijn. Procureur-generaal Liégeois, die het ministerieel besluit bij de afkoopwet schreef, botste met Van Calster over de toepassing van die wet. De fraudejager wilde tot op het bot gaan, de procureur-generaal wilde schikken.
Dat laatste gebeurde ook (grotendeels) in de zaak Omega Diamonds. De fraudezaak met 2,2 miljard euro in het geding, werd afgekocht voor 160 miljoen euro. Maar er zijn nog andere diamantdossiers. Het HSBC-dossier bijvoorbeeld waarbij tientallen Antwerpse diamantairs via geheime Zwitserse bankrekeningen geld aan het oog van de fiscus zouden hebben onttrokken.
De afkoopwet werd, zoals hierboven al vermeld, geschreven door Axel Haelterman die op hetzelfde moment als advocaat namens het Antwerp World Diamant Centre ook al onderhandelde over zo’n minnelijke schikking voor de Antwerpse diamantairs in het HSBC dossier. Hij deed dat overigens samen met een andere topadvocaat: meester Raf Verstraeten, die vorige week nog in beeld kwam als de advocaat van Luc Vansteenkiste in het dossier Bois Sauvage.
Stefaan De Clerck antwoordde toen positief op de vraag van Apache.be of hij wist dat expert Haelterman niet alleen de wet schreef maar ze op hetzelfde moment ook al concreet toepaste in een miljardendossier:
Zo werkt het nu eenmaal. Ik herhaal dat ik mijnheer Haelterman meermaals als expert heb ontmoet maar nooit als advocaat in een concreet dossier. Ik heb hem als professor uitgenodigd in het kader van nieuwe wetgeving. Ben ik dan verantwoordelijk voor een concreet dossier waarin hij als advocaat optreedt? Dat onderscheid moeten we toch kunnen maken? Anders is het niet leefbaar. Ik heb gedaan wat ik moest doen. Ik heb de spelregels gevolgd en alles gedaan hoe het moest. Ik sta recht in mijn schoenen.
Intussen is de steekvlam over Bois Sauvage alweer gedoofd, maar te vrezen valt dat er eerder vroeg dan laat, nog dossiers gaan komen die indruisen tegen het rechtvaardigheidsgevoel. Of de afkoopwet effectief de beste slechte oplossing is, zoals staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez ze omschrijft, wordt door de oppositie steeds luider bekritiseerd. Of hoe het laatste woord over de (totstandkoming van) de afkoopwet nog niet gezegd lijkt.
