De aanleiding
Alarmfase rood. Jaarlijks komen zo’n duizend minderjarigen in het ziekenhuis terecht met een alcoholintoxicatie. Dat viel afgelopen vrijdag (nog voor het rapport gepubliceerd werd), synchroon te lezen in de ochtendkranten van De Standaard, Het Nieuwsblad, De Morgen en Het Laatste Nieuws. Ontluisterende cijfers, gezien de Vereniging van Alcohol en Drugsverslaving (VAD) volgens bovengenoemde kranten tot nog toe had aangenomen dat de Vlaamse jeugd zich zelden bezondigde aan het zogenaamde comazuipen of bingedrinken. Daarom checken we: klopt het wel dat er jaarlijks zo’n duizend minderjarigen worden opgenomen in het ziekenhuis met een alcoholvergiftiging ten gevolge van bingedrinken? Wat is dat bingedrinken überhaupt, en vooral: hoe wordt dat gemeten?
Waar is het op gebaseerd?
Het InterMutualistisch Agentschap gooide tijdens een congres over bingedrinken de knuppel in het hoenderhok toen het de resultaten van het eerste onderzoek naar het fenomeen bingedrinken in België presenteerde. Uit het onderzoek zou moeten blijken dat in 2011 liefst 983 jongeren tussen de 12 en 17 jaar in een Belgisch ziekenhuis terechtkwamen met een alcoholintoxicatie ten gevolge van comazuipen.
En, klopt het?
Bingedrinken, comazuipen of piekdrinken dus. Maar wat is dat nu precies? Volgens een Britse studie Binge Drinking - Nature, prevalence and causesis (2007) dook de term bingedrinken voor het eerst op uit de klinische setting om te verwijzen naar een periode van continu drinken, over verschillende dagen, door een persoon die alcoholafhankelijk is. De periode van bingedrinken stopt enkel dan wanneer de drinker niet meer in staat is verder te drinken.
Sinds enkele jaren wordt de term steeds meer gebruikt om te verwijzen naar een drinkgedrag waarbij in één drinkgelegenheid een grote hoeveelheid alcohol wordt ingenomen. “Deze vorm van bingedrinken is een fenomeen dat vooral voorkomt bij jongeren, hoewel niet exclusief, vaak met als doel dronken te worden”, zo valt te lezen in de Richtlijnen voor aanvaardbaar alcoholgebruik & definitie bingedrinken (2009) van de Vereniging voor Alchohol- en Drugsverslaving (VAD).
Het valt meteen op dat er geen eenduidige definitie lijkt te bestaan van bingedrinken. Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) definieert in de Gezondheidsenquête (2008) bingedrinken als: “de consumptie van zes glazen alcohol of meer tijdens eenzelfde gelegenheid en dit minstens één keer per week.” Ook de Cel Drugsbeleid houdt er deze invulling op na. Volgens Het Nieuwsblad definieert de VAD bingedrinken dan weer als ‘meer dan vijf alcoholconsumpties op korte tijd voor mannen en vier voor vrouwen’. Bij de VAD zélf klinkt het net iets genuanceerder: “de toestand van piekdrinken komt overeen met acht gram zuivere alcohol (ethanol) per liter bloed, wat overeenkomt met minstens zes standaardglazen alcohol binnen de twee uur voor mannen, en minstens vier standaardglazen alcohol in dezelfde tijdspanne voor vrouwen’. Deze invulling hanteert ook het InterMutualistisch Agentschap voor het onderzoek dat afgelopen vrijdag gepubliceerd werd.
Opvallend is dat voorgaande onderzoeken met betrekking tot bingedrinken zich beperkten tot perceptie-of opinieonderzoeken. Denk aan het onderzoek van de VAD, dat liet uitschijnen dat het allemaal nog wel meeviel met dat bingedrinken bij de jeugd (slechts één op de twaalf studenten hoger onderwijs zou wekelijks comazuipen). Ook de Gezondheidsenquête van het WIV bijvoorbeeld, vroeg aan jongeren van 15 jaar en ouder zélf hun gedrag van geregeld piekdrinken aan te geven. “Een weinig plausibele methodologie om onderzoeksresultaten te veralgemenen”, zegt dokter Michiel Callens van het InterMutualistisch Agentschap.
In tegenstelling tot Nederland, waar het aantal minderjarige bingedrinkers geregistreerd wordt door kinderartsen, is er in België geen goede registratie. Eenvoudigweg omdat deze niet verplicht is, en het papierenwerk te omslachtig zou zijn. Of kan het toch anders? Het InterMutualistisch Agentschap vroeg zich af of het mogelijk was om het aantal minderjarige bingedrinkers te detecteren door administratieve data te verwerken. Onder leiding van dokter Callens onderzocht men de facturatiegegevens van de drie grootste (Christelijk, Socialistisch en Onafhankelijk) ziekenfondsen voor de periode 2008 tot 2012. Daaruit werden jongeren van 12 tot 17 jaar gedestilleerd voor wie onderzoek terugbetaald werd om de alcoholconcentratie in het bloed te meten. Uit het rapport blijkt dat 88,5% van de Belgische populatie aangesloten is bij één van deze drie ziekenfondsen.
Het rapport toont dat er in 2011 in totaal 2.745 bloedafnames bij 12 tot 17-jarigen zijn afgenomen om de concentratie alcohol in het bloed te meten
Het rapport toont dat er in 2011 in totaal 2.745 bloedafnames bij 12 tot 17-jarigen zijn afgenomen om de concentratie alcohol in het bloed te meten. 2.745 mogelijke bingedrinkers dus. Een pak meer dus dan de 983 gevallen die in de media circuleren. Hoe komt dat? In eerste instantie zijn van de 2.745 cases enkel de cases overeind gebleven die op de spoedafdeling van een ziekenhuis terechtkwamen óf een of twee dagen in het ziekenhuis moesten verblijven. Ook mogelijke bloedafnames bij huisartsen zijn niet meegerekend. Zo komt de teller voorlopig op 2.048 cases te staan.
Maar onder dit aantal circuleren volgens dokter Callens nog heel wat schijngevallen van bingedrinken. Denk aan het aantal minderjarigen dat excessief alcohol inneemt om een trauma te verwerken. Of aan jongeren die zowel medicijnen als alcohol innemen bij een zelfmoordpoging. En wat met auto-ongelukken waarbij men frequent een bloedstaal controleert op alcohol? Een belangrijke nuance, zo blijkt uit het rapport. De 2.048 mogelijke gevallen zijn om bovengenoemde redenen met 52% gereduceerd tot 983 ‘zuivere gevallen van bingedrinken’. “Op die manier wordt een mogelijke vertekening van de cijfers tot een minimum gereduceerd”, aldus Callens.
Conclusie
Het onderzoek naar het fenomeen bingedrinken staat nog in de kinderschoenen. Verschillende instellingen gebruiken een andere definitie voor bingedrinken, wat op zich al voor vertekening kan zorgen. Maar uit dit eerste wetenschappelijk onderzoek naar bingedrinken in België blijkt inderdaad dat in 2011 liefst 983 jongeren tussen de 12 en 17 jaar in een Belgisch ziekenhuis terechtkwamen met een alcoholintoxicatie ten gevolge van comazuipen. De resultaten van het onderzoek benadrukken de ernst van het probleem, maar de vergelijking maken met voorgaand ‘onderzoek’ van de VAD, waarin te lezen viel dat het wel nog meeviel met dat bingedrinken bij jongeren, raakt kant noch wal. Het onderzoek van VAD betreft opinieonderzoeken in de vorm van enquêtes. Naast het onderzoeksopzet is ook de onderzoeksdoelgroep verschillend waardoor het bijzonder gevaarlijk is om de resultaten met elkaar te vergelijken. Toch beschouwen we, op basis van de zorgvuldig gekozen methodologie en het gebrek aan vergelijkbaar onderzoek, de bewering als voorlopig waar.
Wilt u de feitenchecker aan het werk zetten? Uw suggesties zijn welkom bij defeitenchecker@apache.be.
