Antipolitiek voor hoogopgeleiden (bis)

Peter Casteels
Peter Casteels - Column - Uitgelicht
Peter Casteels

Wij zijn allemaal electorale fundamentalisten. Verkiezingen zijn een ‘aristocratisch overblijfsel’, even verderop heten ze zelfs een ‘gifbeker’ te zijn. Onze democratie kan enkel gered worden door een volksloterij die vertegenwoordigers verkiest. Als we ons lot maar in de handen van ‘gewone’ mensen leggen in plaats van beroepspolitici, loopt het hier wel weer los. De remedie van Van Reybrouck – waar ik het verder niet over wil hebben – is haast even kneuterig als het geloof van N-VA’ers in een democratie waar iedereen dezelfde taal spreekt.

Het is me om de ziekteomschrijving van David Van Reybrouck te doen. Hij zoekt namelijk een oplossing voor onze vastgelopen representatieve democratie. Die heeft geleid tot een acute uitbraak van het ‘democratisch vermoeidheidssyndroom’. Elke bestuursvorm is een mengeling van efficiëntie en legitimiteit. Een dictator kan efficiënt beslissen maar mist steun, een volksberaadslaging die de hele buurt enthousiasmeert, komt nooit tot een werkbaar besluit. Wat wil nu het geval? Onze democratie ontbreekt het aan efficiëntie én legitimiteit. I beg to differ.

Kijk es aan

Eerst de efficiëntie: er raakt niets meer beslist. Daarvoor heeft Van Reybrouck steeds de fotogenieke voorbeelden van grote infrastructuurprojecten als de Oosterweelverbinding op zak. Na jarenlang palaveren zijn politici geen meter vooruit geraakt. Dat is waar. Maar er zijn nog mooiere tegenvoorbeelden te vinden. Mijn favoriet is de zesde staatshervorming. De komende jaren worden immense bevoegdheidspakketten en budgetten overgedragen naar de regio’s. Een gigantische operatie is dat waar politici toe besloten maar die zelden als dusdanig wordt erkend. De meeste mensen interesseert het niet, en de N-VA’ers waarvoor het bedoeld was, zijn er ontevreden over. Hier is niettemin enorm veel energie in geïnvesteerd. En mét resultaat.

Nog spectaculairder is de aanpak van de economische crisis. Net als België wordt Europa besluiteloosheid verweten, maar de beide bestuursniveaus voerden de voorbije jaren een radicaal besparingsbeleid. Angela Merkel – een vrouw die gezien haar aanhoudende succes niet voorkomt in ‘Tegen verkiezingen’ – is daar zeer tevreden mee. Landen als België werken ijlings het overheidstekort weg, en in Zuid-Europa wordt zelfs het hele staatsbestel afgebroken. Doelbewust, overigens: allemaal politieke besluiten. De veranderingen die de eurozone doormaakt zijn fundamenteel en onomkeerbaar. Van Reybrouck staat erbij en kijkt ernaar.

Ruis

Vervolgens is er de – ook elders veelbesproken – legitimiteitscrisis van de democratie. De opkomstcijfers bij verkiezingen, de ledenaantallen van partijen, het vertrouwen in de instellingen: het zakt allemaal door de bodem. De Amsterdamse politicoloog Armen Hakhverdian weerlegde ondertussen de stellingen uit ‘Tegen verkiezingen’ over afnemend vertrouwen, maar verder valt daar weinig tegen in te brengen. En toch wringt er iets. De interesse waarmee David Van Reybrouck de dalende ledenaantallen van partijen bestudeert, of het verdwijnen van het middenveld constateert, is omgekeerd evenredig aan zijn aandacht voor nieuwe participatievormen zoals sociale media.

Van Reybrouck ziet zichzelf graag in de voorhoede van de democratie, maar zijn desinteresse voor sociale media bewijst eerder dat hij achterloopt op de rest.

Sterker nog: sociale media zijn een onderdeel van het probleem. In een lachwekkende schematische voorstelling van de evoluties in onze democratie zorgen zij op het laatste plaatje enkel voor ruis. Iedereen roept zo hard dat niemand elkaar begrijpt – dat cliché. Voor een man als Van Reybrouck die zich laat voorstaan op nieuwsgierigheid is dat teleurstellend. Twitter en Facebook zijn niet even gestructureerd als het middenveld, maar daar zoeken burgers vandaag een nieuwe stem om mee te praten met politici en bestuurders. Soms is die niet om aan te horen, maar even vaak heeft die erg boeiende dingen te vertellen. Het zijn niet allemaal barbaren. Van Reybrouck ziet zichzelf graag in de voorhoede van de democratie, maar zijn desinteresse hiervoor bewijst eerder dat hij achterloopt op de rest.

Burgeroorlog

Met zijn voorstel om een gekozen parlement te vervangen door een groots opgezet tombolaspel, oogstte David Van Reybrouck, weinig verrassend, veel kritiek. Die ging echter meestal voorbij aan zijn onheuse uitgangspunten. Ook ik ben het er niet altijd mee oneens. De maandenlange verkiezingscampagne waar we ons in bevinden is slopend voor de democratie. Ik wijt dat eerder – net als, stelde ik met veel plezier vast, Ruud Goossens – aan de verstikkende rol van de media. Zo kent de Westerse democratie nog wel meer gebreken. Bijvoorbeeld de kloof tussen nationale democratieën en het mondiale bedrijfsleven. Het fonkelende doembeeld waarbij de democratie zowel daadkracht als enthousiasme mist, is er daarentegen één dat ik niet zie.

Maar we leven in bijzondere tijden. In Humo voorziet David Van Reybrouck in Griekenland zelfs een burgeroorlog naar Spaans model. Dat zou zomaar kunnen. Aan die spanningen ligt echter een economische crisis ten grondslag die eender welk politiek model – ook gelote burgers – in diskrediet had gebracht. Die crisis ontbreekt nagenoeg helemaal in ‘Tegen verkiezingen’. Het lijkt er dan ook een product van te zijn. Een crisis zorgt altijd voor wantrouwen jegens het gevestigde bestel. Ook onder hoogopgeleiden zoals Van Reybrouck. Hopelijk kunnen we ooit terugkijken op deze woelige periode waarvan zijn essay één van de vele curiositeiten was. Net zoals de ‘SHAME’-betoging. In de tussentijd blijft David Van Reybrouck één van de grootste intellectuelen die België vandaag kent.

Pieter Van Os schreef onlangs een lezenswaardig boek over journalistiek en politiek. Hij heeft het onder meer over 'salonpopulisten'. David Van Reybrouck zou er wel eens eentje kunnen zijn.

LEES OOK
Charlotte Deprez / 08-03-2021

Online haat tegen vrouwelijke politici is wijdverspreid

Online haatberichten naar vrouwelijke politici zijn wijdverspreid. Verschillende van hen delen hun ervaringen.
belgaimage-162861047-full-1
Tom Cochez / 12-01-2021

Socialemediaban Trump doet alarmbellen afgaan bij Vlaams Belang

De beslissing van Facebook en Twitter om het account van uittredend Amerikaans president Donald Trump te schorsen, doet alle alarmbellen afgaan bij extreemrechts.
Ontwerp zonder titel-7
Alex Newhouse / 07-12-2020

Parler: nieuwe vrijplaats voor racisme en samenzweringstheorieën

Het Amerikaanse platform Parler trekt miljoenen Trumpaanhangers en brengt zo reguliere conservatieven, antisemieten en blanke nationalisten onder één dak.
50601500653_d0f7311577_c