Het Belgische medialandschap wordt gekenmerkt door voortschrijdende synergieën, schaalvergroting en verschraling. De crisis spaart ook de journalistiek en haar bij wet erkende beoefenaars niet. Iedereen mag zich vandaag journalist noemen, maar 'beroepsjournalist' is een beschermde titel die toegekend (of ingetrokken) wordt door de bevoegde Ekenningscommissie voor beroepsjournalisten.
Bij de vijfjaarlijkse hernieuwing van de erkenningen vorig jaar werd duidelijk dat de crisis ook brokken maakt binnen het gild der beroepsjournalisten. Enkele honderden erkende beroepsjournalisten, het overgrote deel van hen freelancers, werd niet opnieuw erkend. Terecht of onterecht? De onvrede is alleszins groot. Bij veel freelance journalisten leeft het gevoel dat er twee maten en twee gewichten worden gehanteerd.
Worden er effectief twee maten en gewichten gehanteerd?
Raymond De Craecker: "In geen geval. De commissie werkt zoals de wet van 1963 het voorschrijft en die wet geldt zowel voor freelancers als voor beroepsjournalisten die in vast dienstverband werken. In de concrete toepassing zit soms wel een verschil. Zo moeten freelancers effectief veel meer documenten voorleggen om te bewijzen dat ze als beroepsjournalist werken en daarmee ook voldoende geld verdienen. Daar zien we dat de crisis toeslaat. De markt voor journalisten groeit al enkele jaren niet meer, integendeel. Dat het aantal erkende beroepsjournalisten niet meer stijgt en zelfs daalt, is daar helaas inherent aan."
Worden journalisten die in vast dienstverband werken niet gezamelijk voorgedragen door hun werkgevers zodat een erkenning voor hen een formaliteit wordt?
"Dat is een verhaal dat de ronde doet, maar het klopt niet. Journalisten moeten sowieso zelf hun aanvraag indienen. Dat gebeurt niet in groep. Wat wel klopt is dat een klassiek arbeidscontract veel minder administratieve rompslomp met zich meebrengt dan wanneer je als freelancer met allerlei rekeningen, facturen en uittreksels moet aantonen wat je doet en hoeveel je verdient. Bij de vijfjaarlijkse hernieuwing van de erkenningen heb je een ander verhaal. Ook dan moeten journalisten in vast dienstverband hun verlenging individueel aanvragen, maar tegelijk vragen we aan de uitgevers om onze bestaande lijsten te actualiseren. Mits een ongewijzigd contract en een verklaring van de werkgever wordt de erkenning hernieuwd. De logica van het statuut van werknemer wil nu eenmaal dat het makkelijker is om je als beroepsjournalist te legitimeren."
Raymond De Craecker: Wie publireportages maakt voor de krant of voor een televisieomroep behoort geen erkenning te krijgen als beroepsjournalist
We horen van freelancers dat ze afgerekend worden op commerciële nevenactiviteiten terwijl journalisten die in vast dienstverband publireportages maken of andere puur commerciële activiteiten uitvoeren, wel erkend blijven.
"Als er concrete feiten zijn, dan treden we op en we maken daarbij geen verschil tussen werknemers en freelancers. Futiliteiten zien we al eens door de vingers, maar wie publireportages maakt voor de krant of voor een televisieomroep behoort geen erkenning te krijgen als beroepsjournalist. Of dat nu om een freelancer of een vaste werknemer gaat, dat doet er niet toe. De wet geldt voor allebei de groepen en als we er weet van hebben, treden we op. Soms ook tegen de uitgever, want het zijn lang niet altijd de journalisten zelf die vragende partij zijn om commercieel werk te doen. De uitgevers hebben de deontologische code ondertekend. Houden ze zich daar niet aan en laten ze erkende beroepsjournalisten toch commerciële taken uitvoeren, dan is het aan ons om op te treden. We hebben geen politionele bevoegdheid, maar we kunnen de uitgevers wel duidelijk maken dat ze journalisten niet mogen inschakelen voor die taken. Journalisten beseffen het niet altijd, maar de wet is er niet tegen maar voor de beroepsjournalisten."
Is het een verkeerd idee dat het aantal publireportages of reportages die daar heel dicht bij aanleunen de voorbije jaren sterk is toegenomen?
"Ik heb daar alleszins geen concrete cijfers over en als ik vergelijk met het buitenland dan lijkt de wetgeving uit 1963 ons nog grotendeels te beschermen tegen die evolutie. Iets waar veel mensen zich op verkijken is het feit dat de naam van een journalist onder een artikel of bij de aftiteling van een publireportage niet noodzakelijk impliceert dat het om een erkend beroepsjournalist gaat. Niet achter elke naam in een krant gat een erkend beroepsjounalist schuil. Nogmaals, de erkenning is echt geen evidentie. Niet iedereen krijgt zomaar een perskaart en dat is maar goed ook."
Waarom krijgt een uitgever zoals Christian Van Thillo wel een perskaart en een autopersplaat, terwijl freelancers hun hele boekhouding op tafel moeten leggen om te bewijzen dat ze journalistiek werk doen?
"Dat is van oudsher zo gegroeid. Volgens de wet van 1963 heeft elke titel recht op een erkenning als beroepsjournalist voor één directeur. Bij De Persgroep maakt Christian Van Thillo gebruik van die faciliteit. In de periode dat de wetgeving tot stand kwam, zaten in de Belgische persbond zowel journalisten als uitgevers. Vandaag zijn dat nog uitsluitend journalisten, maar toen in 1963 de wet vorm kreeg, drukten ook de uitgevers hun stempel. De beslissing om per titel één erkenning aan een directeur te geven is één van de faciliteiten die ze vijftig jaar geleden voor zichzelf bedongen."
Geven dit soort anomalieën niet aan dat de wet aan herziening toe is?
"Voor alle duidelijkheid: aan de fundamentele waarde van de wet twijfel ik geen moment. Wel is het zo dat nieuwe ontwikkelingen in het medialandschap de taak van de commissie er niet altijd makkelijker op maken. Toen de wet werd geschreven was er niemand die nog maar kon vermoeden dat er op een dag zoiets als online journalistiek zou bestaan. Dat er burgerjournalisten en bloggers zouden opstaan. Of dat er infotainment programma's zouden komen. Vroeger had je shows en nieuws. Nu zijn er allerlei mengvormen. Misschien zou het zinvol zijn om de wet te moderniseren en aan te passen aan de huidige situatie, maar dan wel met behoud van de fundamenten ervan."
