De overheid als behoeder van het vrije woord

Tom Cochez
(Foto Valerie Everett)
(Foto Valerie Everett)
(Foto Valerie Everett)
(Foto Valerie Everett)

Vrijdag publiceerden honderd schrijvers een open brief waarin ze zich bezorgd toonden over de kwaliteit van journalistiek in Vlaanderen. Hun brief kreeg geen plek op de opiniepagina's van De Standaard. De uitleg voor die redactionele beslissing was dat de brief niet voldeed aan de kwaliteitscriteria die de krant zichzelf oplegt.

Het opiniestuk van de hoofdredacteurs van de VRT voldeed blijkbaar wel. Het stuk werd zelfs voor de paywall gezet, wat voor opiniestukken in De Standaard sinds een week geen evidentie meer is. De reactie van de VRT-hoofdredacteurs op het stuk van PEN verkondigde de blijde boodschap: 'Vlaanderen mag fier zijn over zijn media en de media trots op hun werk en hun trouwe publiek.'

Commerciële logica

Het opiniestuk van de VRT-hoofdredacteurs illustreert perfect het drama van de Vlaamse media. PEN Vlaanderen schreef vrijdag dat het de vrije markt is die het vrije woord versmoort. Dat is maar een deel van het verhaal. De Vlaamse krantenmarkt is namelijk een zeer zwaar gesubsidieerde markt, al mag dat vooral niet luidop worden gezegd. Alleen al via Bpost stroomt er elk jaar 120 miljoen euro belastinggeld door naar de portefeuilles van de krantenboeren. Ter vergelijking: dat is meer dan de winst van de grote Vlaamse mediagroepen samen.

Dat de krantenmarkt zwaar wordt gesubsidieerd, betekent helaas niet dat er geen commerciële afwegingen zouden gemaakt worden. Het tegendeel is waar en de verklaring daarvoor is even simpel als pervers: voor elke geworven abonnee legt de overheid er de facto een bedrag bovenop. Op die manier stimuleert de overheid een commerciële in plaats van een journalistieke logica bij de afweging van wat nieuwswaardig is.

(Screenshot opiniestuk De Standaard, 06 mei 2013)
(Screenshot opiniestuk De Standaard, 06 mei 2013)

Het volstaat naar de evolutie van de verkoopcijfers te kijken om dat te zien. Achter de volgens de CIM-cijfers zo goed al stabiel blijvende krantenverkoop gaat immers een spectaculaire interne verschuiving schuil. De losse verkoop in de krantenwinkels crasht terwijl het aantal krantenabonnees evenredig de lucht in gaat. Dat laatste is niet enkel zinvol omdat je aan abonnees makkelijk espressomachines, reisgidsen,  DVD's of klapfietsen kan verkopen, je krijgt er als mediagroep via Bpost vooral ook een smak geld van de overheid voor.

Verdeelde koek

Duidelijke cijfers over de totaliteit aan directe en indirecte overheidssubsidies voor de krantenwereld  zijn er niet - het geld voor de krantenbedeling via Bpost is niet de enige indirecte perssteun -, maar pogingen om alles op te lijsten komen uit op een bedrag dat ergens tussen 300  en 350 miljoen euro schommelt.

Dat geld is in wezen bedoeld om de persvrijheid te garanderen, de pluriformiteit te verzekeren en burgers goed te informeren. Een nobel doel, maar in werkelijkheid versmacht dat overheidsgeld de hele boel. De subsidie is immers onvoorwaardelijk. Er is geen enkel kwaliteitscriterium aan gekoppeld. Of je de krant nu vol stopt met onderzoeksjournalistiek of met page three girls doet er niet toe, het overheidsgeld rolt binnen met elk verkocht abonnement.

Waarom zouden we moeten nadenken? Toch niet omdat honderd schrijvers zich ongerust tonen over de journalistiek in Vlaanderen?

Het hele systeem zet ook een zware rem op innovatie en nieuwe initiatieven die bij een deftige marktwerking met kwaliteit de louter commerciële drive achter journalistiek zouden kunnen beconcurreren. De koek is nu netjes verdeeld. De grote mediagroepen zijn tevreden. Bovendien leeft de illusie dat de Vlaamse papieren krantenmarkt, als laatste in Europa, stand houdt. Dat moet wel het gevolg zijn van briljante Vlaamse journalistiek. Of zoals de VRT hoofdredacteurs het stellen: het gaat goed met de journalistiek in Vlaanderen, dank u. Waarom zouden we dan iets moeten veranderen? Waarom zouden we moeten nadenken? Toch niet omdat honderd schrijvers zich ongerust tonen over de journalistiek in Vlaanderen?

De vraag van 120 miljoen blijft waarom de overheid niet ingrijpt. Hoewel politici zich off the record wel eens durven laten gaan in hun kritiek op de media, is er blijkbaar niemand die het verwijt wil riskeren dat de politiek ingrijpt op de media. Het zal toch niet zijn dat de eerste politicus die nog maar oppert om de perssteun af te schaffen of voorwaardelijk te maken, voor eeuwig en een dag uit de krant wordt verbannen?

LEES OOK
Stef Arends / 04-12-2023

Hoe extreemrechts, journalistiek en sociale media een racistische haatstorm veroorzaakten

Een reconstructie van de haatstorm tegen schrijver Dalilla Hermans.
Illustratie van Gilani Raja voor de campagne ’Stop de haat!’ van Kif Kif, Sankaa en Hand in Hand tegen racisme
Tom Cochez / 16-05-2022

De Stemming: in eigen boezem kijken, maar vooral niet te diep

De minimale zelfkritiek van De Standaard en VRT toont de zelfgenoegzaamheid van de Wetstraatjournalistiek.
megafoon
Tom Cochez / 10-05-2022

Als De Stemming stemmingmakerij wordt

Het stem-en opinieonderzoek van VRT en De Standaard is pure stemmingmakerij, gebouwd op wetenschappelijk drijfzand.
migranten