Vandaag is het World Press Freedom Day, een dag die in België nooit werd gevierd. Toen in 1993 de Verenigde Naties 3 mei uitriepen tot internationale dag van de persvrijheid hadden ze vooral landen in gedachten waar de staat het vrije woord brutaal verdrukte.
Maar dit jaar trekt PEN Vlaanderen aan de alarmbel: 3 mei moet helaas ook hier gevierd worden. Want wij, schrijvers van Vlaanderen, zijn ernstig bezorgd over de kwaliteit van de journalistiek. Rechtstreekse verstikking van de persvrijheid door de staat gebeurt hier eerder incidenteel. Het is hier China niet. Maar wat niet van buitenaf komt, knaagt van binnenuit. De media zijn in toenemende mate hun persvrijheid zélf aan het uithollen.
De reden is eenvoudig. Overal in het Westen kampen commerciële media met dalende inkomsten – consumenten keren zich naar gratis nieuws, adverteerders haken af – en die verliezen moeten gecompenseerd worden met steeds spannender verhalen, dramatischer conflicten en heftiger verslaggeving, opgesteld door steeds kleinere en goedkopere redacties die onder steeds grotere tijdsdruk moeten presteren.
Tekenend in dat opzicht is dat Offshore-leaks, de grootste journalistieke onthulling in jaren, niet in de commerciële media maar in de nonprofit-sector ontstond. Er was geen enkele Vlaamse journalist bij betrokken.
Press Freedom Index
Bijna alle massamedia in Vlaanderen (kranten, radiostations, televisiezenders) zijn commerciële media: hun primaire logica is die van de kijkcijfers, de verkoopsaantallen, de luisterdichtheid of de unieke geregistreerde gebruikers. Door het eigen marktaandeel systematisch boven het algemeen belang te plaatsen, geraakt de persvrijheid allengs in de verdrukking. De vrije markt versmoort zo stilaan het vrije woord.
Voor wat het waard is: in de Press Freedom Index van Reporters Zonder Grenzen zakte België dit jaar naar de 21ste plaats. We staan er naast Polen. Tien jaar geleden stonden we nog op de 7de plaats.
Een opstoot aan mediakritiek enkele jaren geleden zorgde bij de mainstream media enkel voor cosmetische aanpassingen.
Een opstoot aan mediakritiek enkele jaren geleden heeft het tij niet kunnen doen keren. De pertinente analyses van onderzoekers als Geert Buelens, Frank Thevissen, Jan Blommaert en Luc Huyse vonden weliswaar weerklank bij kleinschaliger kanalen als Apache, DeWereldMorgen, Rekto:Verso, Actua-TV, Doorbraak, Mo en Liberales maar zorgden bij de mainstream media enkel voor cosmetische aanpassingen. Tekenend is het dat de site mediakritiek.be, ons belangrijkste forum voor systematische analyse van de journalistiek, dit jaar ophoudt te bestaan.
Ziehier de paradox: de crisis van de afgelopen jaren maakt een vrije kwaliteitspers meer dan ooit noodzakelijk, maar meer dan ooit zien we hoezeer die pers deel is van de crisis. Zij bericht niet enkel over het roekeloze casinokapitalisme, maar neemt eraan deel. Net zoals de banken zich in de vernieling hebben gereden door blindelings een marktlogica te volgen, zo zijn de media zichzelf aan het verwoesten door cijfers te laten primeren op relevantie. Dit is erg omdat banken en kranten ook een maatschappelijke rol vervullen, en dus nooit alleen maar commerciële instellingen mogen zijn. Zoals een gezond bankwezen essentieel is voor de economie, zijn vrije media cruciaal voor de democratie.
Suggesties
Net daarom zijn we zo bezorgd. In de praktijk zijn de media niet langer de vierde macht, maar de eerste. Politici worden er gemaakt en gekraakt, misdaden worden er berecht en beslecht, de politieke agenda en de publieke opinie krijgen er grotendeels vorm. Maar wat betekent het als die macht hoofdzakelijk wordt bepaald door de markt?
Nochtans kan het ook anders. Inzetten op diepgravende journalistiek loont. TIME publiceerde in maart een dossier van maar liefst 36 pagina’s over de Amerikaanse gezondheidszorg. Dat zorgde voor de beste verkoop in twee jaar en 16 keer meer digitale verkoop dan anders. Dichter bij huis is het fenomenale succes van De Correspondent – 19.000 mensen die 60 euro storten voor een ernstig medium – een inspirerend voorbeeld. Het bewijst dat veel mensen serieus willen worden genomen door de media, het verraadt een verlangen naar journalistiek die de waan van de dag overstijgt.
Omdat wij schrijvers dagelijks met teksten omgaan, hebben we enkele suggesties. PEN Vlaanderen pleit voor:
- meer onderzoeksjournalistiek, minder steekvlamjournalistiek
- meer duiding (kaarten, dossiers, infographics, achtergronden),
- minder opiniëring (columns, tweets, polls)meer buitenland- en Europaberichtgeving,
- minder tunnelvisie op Wetstraat: de macht is verschoven
- meer zelfregulering (factchecking, ombudsman), minder aversie voor externe kritiek
- meer inzicht in reële conflicten, minder opkloppen van futiele conflicten
Het jaarboek van PEN Vlaanderen met veel aandacht voor de persvrijheid in Vlaanderen vindt u hier (pdf)
De petitie tekenen kan via de Facebook pagina van PEN Vlaanderen
Vanavond (vrijdag 03/05) om 20h organiseert PEN Vlaanderen samen met het Fonds Pascal Decroos een debat over persvrijheid in het Rits Café (Brussel). Sprekers zijn: de Nederlandse hoofdredacteur Rob Wijnberg (De Correspondent), de Deense topjournalist Nils Mulvad en PEN-bestuurslid Marleen Teugels, . Margo Smit (VVOJ) modereert.
Vorig jaar vatte Apache de mechanismen die volgens ons de richting aangeven waarin commerciële media vandaag evolueren in een ijsbergmodel
Apache is gegroeid uit De Werktitel, de eerste Vlaamse blog geschreven door professionele journalisten. De Werktitel zag op 14 oktober 2009 het levenslicht, Apache nam op 24 februari 2010 zijn plaats in. Maar het werk startte al in het voorjaar van 2009, toen een aantal journalisten de koppen bij elkaar staken en beslisten om zich in een avontuur te storten. Omdat degelijke, ongebonden journalistiek nodig is.
Word jij lid van Apache? Lees direct verder en steun onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. Nu al vanaf 6,25 euro per maand.
Ja, ik word lid
Overal in het Westen kampen de schrijvende media met dalende inkomsten. Inderdaad. Iedereen is naarstig op zoek naar nieuwe verdienmodellen, een andere aanpak. De wereld verandert in rap tempo en overal komen we problemen tegen. Boekhandels staan onder druk. Bibliotheken idem dito. Kranten verdwijnen of de papieren versie verdwijnt en men focust zich op het internet..videotheken verdampen en de muziek industrie heeft al de nodige klappen te verwerken gehad. Bestaat er al zoiets als een crowd sourced ideeënplatform die deze problematiek te lijf wil gaan? Collectief nadenken over hoe je kunt blijven schrijven op niveau (voor de consument kwaliteits kranten kunt blijven lezen)?
een ronkende titel die, geheel in de trend van de laatste jaren, alles wat misgaat op het conto van de vrije markt schrijft. Het is nochtans die vrije markt die initiatieven als Apache en De Correspondant mogelijk maakt. Worden deze rendabel, dan zullen ook de gevestigde mediawaarden weer meer interesse gaan vertonen in kwaliteit. Dan zal het besef misschien groeien dat het onnodig is om dagelijks een halve kilo papier in de bus te droppen, vol AP en Belga copy/paste journalistiek aangevuld met enkele moraliserende, veelal subjectieve opiniestukken van het ‘kruim’ van de vlaamse journalistiek, die over zowat alles een woordenstroom kunnen produceren, van vrouwenbesnijdenis tot het gebruik van de boemerang in Ecuador. More about Less zou een mooi motto zijn
Er is wel meer dat de vrije markt mogelijk maakt…
Tegenlicht reportage “De Tax Free Tour”
“Waar betalen multinationals belasting en hoeveel?” De vraag lijkt simpel maar wie een antwoord zoekt, komt – met stijgende verbazing – terecht in een ingewikkeld universum. Tegenlicht neemt u mee op een duizelingwekkende reis langs de belastingparadijzen met als gidsen internationale belastingexperts en data-nauten.
We ontmoeten hun bewoners en volgen de routes waarlangs mondiaal belasting ontweken wordt. Routes met suspense klinkende namen als ‘Cayman special’, ‘Killer B’, ‘double Irish’ en ‘Dutch sandwich’. Een economische thriller waarin het systeemrisico voor overheden en burgers, of die zich nu in Nederland of in Afrika bevinden, zo precies mogelijk voor u in kaart gebracht wordt.
Offshore-economie
Elk jaar, uiterlijk op 1 april, moet alles weer binnen zijn: Uw aangifte voor de inkomstenbelasting. Naar waarheid ingevuld en zo nodig met toelichtende bijlagen. Ergens in de zomer hoort u of u nog moet bijbetalen voor wegen, scholen, ziekenhuizen en andere publieke voorzieningen.
Hoe anders werkt het voor een multinational. Wat ooit begon als een manier om het betalen van dubbele belasting te voorkomen (want tweemaal dezelfde belasting betalen in twee verschillende landen is wat veel van het goede) is inmiddels uitgegroeid tot een vernuftige industrie om winstbelasting en andere verplichte afdrachten zo laag mogelijk te krijgen. Zo ontstond de zogenoemde “offshore-economie”; een parallel universum waarin omvangrijke kapitaalstromen met de snelheid van het licht de wereld overgaan.
En waarvan de totale omvang van wat superrijken en bestuurders van multinationals er hebben ondergebracht geschat wordt op zo’n 32.000 miljard dollar. Een financiële schaduwwereld welke met een hoge mate van geheimhouding omringd wordt.
Flow of finance
Tegenlicht regisseur Marije Meerman (‘Quants’ & ‘Money & Speed’) haalde diep adem en dook onder in de wereld van belastingverdragen en tax holidays. Een wereld waarin overheden en multinationals verwikkeld zijn in een race naar nul. Want dat is wat je in een belastingparadijs betaalt. En daarmee lijkt van alle onderdelen van onze mondiale samenleving er één het meest geslaagd: de flow of finance.
In Engeland groeit ondertussen de weerstand en stellen parlementsleden de juiste vragen aan Starbucks, Amazon en Google. Ook binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan wetgeving. Hoe lang kan de belastingdruk op burgers en MKB nog toenemen terwijl die op multinationals almaar afneemt? Is dit de prijs die we nu eenmaal moeten betalen voor geglobaliseerd kapitalisme?
De aflevering online bekijken: http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2012-2013/tax-free-tour.html
Ik vind de analyse dat het allemaal aan “de markt” ligt echt te plat voor woorden. PEN Vlaanderen gaat helemaal mee in de aanname dat kwaliteitsjournalistiek duur is. En die aanname is nergens op gebaseerd. Er is geen enkele hoofdredacteur die ooit een van de “kleinere kanalen” om een prijsopgaaf heeft gevraagd. Een abonnement op de grote persbureaus en een redactievloer vol met hersenloze zombies die de hele dag persberichten over zitten te schrijven is ook verre van goedkoop.
Ik schrik echt van de exorbitante salarissen die mensen krijgen voor het schrijven van artikelen over welke politicus wat nou weer getwitterd heeft en over hoe Miley Cyrus laatst haar tetten heeft laten zien om zich los te maken van haar Disney-verleden. Serieus, daar betalen mediabedrijven mensen dus iets van 3000 euro per maand voor. En dat is allemaal copypaste-werk. Van medium, naar persbureau naar redactie naar medium. En dan gaat er ook nog een eindredacteur overheen om de spelfouten er uit te halen en het geheel nog wat op te geilen. En elke stap verdraait de informatie een stukje verder. En ik snap ook echt niet waarom mensen er voor zouden willen betalen om die shit te lezen.
Volgens mij is het antwoord op het probleem dan ook niet dat we minder naar de markt moeten luisteren. Het antwoord zit hem er denk ik in dat we vooral meer markt moeten hebben. Dat we de bullshitbubble moeten laten leeglopen. En dat we stoppen met het gesubsidieerd dumpen van al die non-informatie op de nieuwsmarkt.
Als een klein voorbeeld van dat opgeilen, het volgende artikel in Het Nieuwsblad:
Via de nieuwsbrief: “Gotye stal deuntjes van Braziliaan voor wereldhit”
Op de site wordt dat dan : “Gotye betaalde al miljoen dollar voor deuntjes ‘Somebody That I Used To Know'”
Uit het artikel : “De zanger bekende wel meteen dat dat hij zich voor het nummer liet ‘inspireren’ door ‘Seville’ een liedje van Luiz Bonfá uit 1967”
Vreemd dan dat Luiz Bonfa gewoon vermeld is in de credits van de single. Dat de Wikipedia pagina naar hem verwijst. Het enige nieuwswaardige is dus dat Gotye een bedrag heeft geplakt op hoeveel hij betaalt aan de man die hij vermeld heeft in de credits….
En dan verwonderd dat journalisten en kranten hun geloofwaardigheid verliezen…..
En als illustratie van het copy-paste werk:
http://www.demorgen.be/dm/nl/5401/Multimedia/article/detail/1636602/2013/05/21/Uitvinding-studente-in-20-seconden-gsm-opladen.dhtml
Non-story, maar wel de hoofdpagina van DM.