Naar aanleiding van het relletje rond Harold Polis die een negatieve boekrecensie verbrandde, maakte publicist Marc Reugebrink in De Standaard een scherpe analyse van de literatuurjournalistiek.
Er is in de grote media geen werkelijk debat over literatuur meer. Elk nieuw boek van een schrijver is een incident geworden in een context waarin feitelijk alleen nog de nieuws- en marktwaarde van een boek van tel zijn. Literatuur is in de publieke ruimte grotendeels afgevlakt tot lifestyle – en dat heeft ook grote gevolgen voor de literatuurkritiek, zeker als het gaat om de kritiek in dag- en weekbladen. De literatuurrecensie is feitelijk een consumentenadvies geworden.
Uit deze veranderende context – vroeger was het naar het schijnt beter – trok Reugebrink een opmerkelijke conclusie. “Om het eens heel scherp te zeggen:”, schreef hij, “een negatieve recensie in een dag- of weekblad is in de huidige omstandigheden verraad plegen aan de literatuur zelf, ondanks de waarschijnlijk nobele, maar achterhaalde bedoelingen van de critici die zich eraan bezondigen.” Ook politieke berichtgeving gedijt bij incidenten, waarbij de nieuws- en marktwaarde van politici en hun uitspraken primeert. Maar geen politicus die het in zijn hoofd haalt voor een positiever ingesteld journaille te pleiten.
Onlangs wierp de ombudsman van De Standaard, Tom Naegels, een zeldzame blik op de werking van de literaire redactie. Jelle Van Riet had een lovende recensie geschreven over een boek waarvan ze voor de uitgeverij de perspresentatie had verzorgd. Een ongelukkige samenloop van omstandigheden, maar Van Riet verklaarde haar werk als literair journaliste nader. “Ik ben geen recensente pur sang”, verdedigde ze zich tegen Naegels. “Ik doe het ook niet vaak; ik interview liever auteurs. En ik schrijf alleen maar over boeken die ik écht goed vind, zodat ik ook aan leesbevordering kan doen.”
Bart Steenhaut: Elke boekbespreking, elke concert- of cd-review vergt tijd. Tijd die door de recensent liefst zo plezierig mogelijk wordt ingevuld.
In de postbus
Bart Steenhaut – muziekrecensent bij De Morgen – sloot zich hier naar aanleiding van Harold Polis’ stunt min of meer bij aan. In een column schreef hij:
Nochtans maak ik me sterk dat weinig recensenten er schik in hebben om negatieve stukjes te schrijven. Want vergeet niet: elke boekbespreking, elke concert- of cd-review vergt tijd. Tijd die door de recensent - in tegenstelling tot de geruchten doorgaans een mens van vlees en bloed - liefst zo plezierig mogelijk wordt ingevuld. Dat is bijvoorbeeld de reden waarom ik mezelf niet gauw over iets van, pakweg, Selah Sue of The Black Box Revelation zal buigen, twee acts waar ik ondanks verwoede pogingen niet de minste affiniteit voor kan opwekken.
Een ander voorbeeld waaruit de merkwaardige selectiecriteria van boekredacties blijkt, speelt zich momenteel in Engeland af. Vorig jaar verscheen in de Verenigde Staten met ‘A hologram for the king’ een als steeds lang verwachte roman van het wonderkind van de Amerikaanse literatuur Dave Eggers. Alom geprezen – The New York Times rekende hem tot de tien beste boeken die vorig jaar verschenen – en ondertussen ook warm onthaald in Nederland en Vlaanderen. Humo kroonde ‘Een hologram voor de koning’ tot allerbeste boek van 2012.
De publicatie van een nieuwe Dave Eggers was wereldnieuws in literaire kringen en te vergelijken met – laat ons zeggen – verkiezingen in een middelgroot Zuid-Amerikaans land. De Engelse kwaliteitskranten The Guardian, The Independent en The Times besteedden er vorig jaar geen enkele aandacht aan. De uitgever brengt het boek pas in februari op de Engelse markt, waardoor The Guardian pas in de vooruitblikken voor 2013 de aandachtsmolen op gang trok die de krant ongetwijfeld voor Dave Eggers heeft voorzien. The Times besprak hem, nadat een recensie-exemplaar in de bus was gevallen, vorige week. De drie kranten laten zich in dit geval meer leiden door wat de catalogi van uitgeverijen aanbieden dan door wat voor boeiendst er in hun eigen taalgebied verschijnt.
Signalement
Veerle Vanden Bosch is chef Boeken bij De Standaard. Zij benadrukt dat Jelle Van Riet een uitzondering op de regel is en dat de meeste recensenten – Van Riet interviewt meestal – anders werken. “Op de redactie krijgen wij ontzettend veel boeken toegestuurd. Boeken die ons interessant lijken, sturen wij door naar een recensent. Andersom brengen onze recensenten soms ook boeken aan. Zij zijn vaak specialisten in een vak- of taalgebied. Dat is tweerichtingsverkeer.”
Veerle Vanden Bosch (DS): Wij willen geen ‘hoera’-bijlage zijn, maar niemand zit te wachten op een bespreking van een slecht boek van een onbekende auteur.
“Maar interessant is niet noodzakelijk hetzelfde als ‘goed’”, vult Vanden Bosch aan. “Bij fictie kunnen er veel redenen zijn. De bekendheid van de auteur is er daar één van. Als er een nieuwe Grunberg verschijnt, willen lezers natuurlijk weten wat wij daarvan denken. Boeken van onbekende auteurs komen aan bod als ze goed zijn. Bij non-fictie gaat het om de relevantie van het onderwerp, en kijken we hoe buitenlandse titels in de internationale pers zijn ontvangen. Wij willen absoluut geen ‘hoera’-bijlage zijn, maar anderzijds zit er niemand te wachten op een bespreking van een slecht boek van een onbekende auteur. Zulke boeken laten wij geruisloos passeren.”
Ook volgens Bart Eeckhout, chef cultuur bij De Morgen, is het recenseren van eigen lievelingen niet de regel. “Wij proberen alle belangrijke voorstellingen, films of ander werk te bespreken”, zegt Eeckhout. “Onze recensenten doen niet enkel hun eigen zin. Maar wat goed is, krijgt een prominente plek. Wat slecht is geven we minder aandacht, tenzij het een belangrijke productie is waarvan de verwachtingen hooggespannen waren. Maar de ruimte die wij hebben en de tijd die onze lezers daaraan besteden, gebruiken we liefst om werk te signaleren dat de moeite waard is.”
“Kritiek kan ook in andere vormen aan bod komen. Een banaal voorbeeld: als middelmatige theatervoorstellingen met bekende acteurs veel meer publiek trekken dan sterk theater van onbekende namen, schrijven we daar een nieuwsstuk over.” zegt Eeckhout. “Voor interview en reportages komen veel voorstellen binnen, maar daarin laten we graag jonge makers aan het woord die het grote publiek misschien nog niet kent. Soms met gevestigde waarden om de aandacht te trekken, maar onze lezers nieuwe dingen leren kennen vinden we het belangrijkst.”
Rekto Verso publiceerde onlangs een snoeiharde polemiek over het leven en werk van Bart Steenhaut. Radio Plasky maakte een uitzending over een ongewone bespreking van een nieuwe cd die op de site van De Standaard verscheen.
Debat
Om het debat verder aan te zwengelen, zal Apache bij artikels die onder de noemer ‘mediakritiek’ verschijnen telkens een aantal concrete vragen formuleren. Het zijn enkele voorzetten, helemaal niet limitatief bedoeld. Ook via Facebook en Twitter hopen we dat uitspraken of stellingnamen worden bediscussieerd. Eens een discussie afgerond, bundelen we de reacties en opmerkingen die verschijnen op de site en elders op het net in een nieuw document.
1. Wordt cultuurjournalistiek (te zeer) aangestuurd door uitgevers en consumenten?
2. Is dat al dan niet problematisch?
3. Is er sprake van een evolutie?
4. Zijn er parallellen met politieke journalistiek?
