Vrijdag verscheen in De Standaard een bericht met als titel: 'Moslims roepen op tot protest in Borgerhout tegen stripverhaal'. Aan het gebruik van de even ridicuul als gevaarlijk veralgemenende term 'moslims' zijn we intussen helaas gewend geraakt. Aan de snelheid waarmee de andere kranten(sites) dit soort nieuws oppikken al evenzeer.
Het artikel, dat onder een andere titel ook in zusterkrant Het Nieuwsblad verscheen, maakt melding van een oproep om te betogen tegen spotprenten die verschenen in het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo. Die oproep zou verspreid zijn via de facebookaccount van Sharia.com, wat dan weer een soort alternatieve variant van het opgedoekte Sharia4Belgium zou zijn.
Primeurtje
Wie belt in zo'n geval wie? Is het de krant die de politie belt en zo de politiediensten al dan niet bewust op iets wijst of is het de politie die, al dan niet op vraag van de politieke wereld, een primeurtje verdeelt en een journalist op de hoogte brengt?
De uitleg van Fons Bastiaenssens, woordvoerder van de Antwerpse politie, wijst op een toevallige samenloop van omstandigheden. "We werden gebeld door een journalist van Het Nieuwsblad. Hij had een facebookpagina opgemerkt waarop werd opgeroepen om zaterdag ter hoogte van de Roma te betogen. Wij waren op dat moment zelf al op de hoogte en we hebben bevestigd dat we de zaak opvolgden. Wel is het zo dat de facebookaccount vrijdag al offline was."
De originele screenshots van de verwijderde facebookaccount en de precieze gegevens ervan wil de politie niet openbaar maken. "De informatie maakt deel uit van een politioneel dossier." Wat Fons Bastiaenssens wel kwijt wil, is dat de naam van het facebookprofiel, zoals meegegeven in het artikel in De Standaard - Sharia.com - niet correct is. Het 'echte' facebookprofiel, waarvan later een screenshot op het VTM-nieuws te zien was, klinkt, zeker als je het snel uitspreekt wel min of meer gelijkaardig: 'Shariah zal komen'. Waarom de krant 'sharia.com' schrijft als ze zelf heeft ontdekt dat het profiel 'shariah zal komen' is, blijft onduidelijk. Wel duidelijk af te leiden uit de screenshots die VTM toonde, is dat de gebruiker niet echt veel facebookvrienden telt (172) en dat zijn boodschap niet door andere mensen werd gedeeld.
Toeval
Bij Philippe Beinaerts, de woordvoerder van Bart De Wever, loopt het verhaal gelijk met dat van de politie. "We werden gebeld door een journalist van Het Nieuwsblad die ons om een reactie vroeg. We waren op dat moment al van de feiten op de hoogte gebracht door de politie."
Toeval bestaat. Politie en krant kunnen de obscure oproep van 'shariah zal komen' toevallig ongeveer gelijktijdig hebben opgemerkt, al dan niet getipt door informanten of door lezers. En het kan ook zijn dat in de krant toevallig verkeerdelijk 'sharia.com' wordt geschreven in plaats van 'shariah zal komen'.
Duidelijk af te leiden uit de screenshots die VTM toonde, is dat de gebruiker niet echt veel facebookvrienden telt (172) en dat zijn boodschap niet door andere mensen werd gedeeld
Uiteindelijk is de vraag of een krant bewust dan wel onbewust mee stapt in een mediastrategie ook niet de belangrijkste. Ook als het geen doorgestoken kaart is, zou een krant de reflex kunnen hebben om na te gaan of een verhaal in welbepaalde omstandigheden al dan niet moet worden gebracht. Concreet: moet je als krant (op een moment dat de polarisatie in de stad toeneemt) uitpakken met een niet eens gedeelde oproep op een obscuur facebookprofiel? Als je dat niet doet, verwaarloos je dan echt je journalistieke opdracht om nieuws te brengen? Doe je dan aan een soort zelfcensuur? Aan politiek correcte zelfcensuur zelfs? Of is het simpelweg geen belangrijk nieuws, zo'n niet gedeelde oproep van op een obscure facebookaccount?
Dat brengt ons bij de rest van de 'Antwerpse' thema's die de voorbije week in de media opdoken. Het waren er wel wat: de aanval op de zogenaamde patsers, de beslissing om de stadsslogan te schrappen en het interview in De Standaard waarin procureur Dams een prioriteit maakt van de kleine criminaliteit en daarbij oproept tot meer sociale controle: 'Als u gaat slapen en uw gordijntjes dichtdoet, kijk dan eens in uw straat'
Duiding
Het vond allemaal bijzonder makkelijk de weg naar de media. En echt niet enkel vanaf de rechterzijde. De uitspraken van Herman Dams leverden prompt een nieuwe krantenopening op: 'Procureur schuldig aan discriminatie'. Groen-voorzitter Wouter Van Besien dient namelijk een klacht in tegen Dams wegens discriminatie. Een beetje later vroeg Bruno Tobback aan minister van Justitie Annemie Turtelboom - ook al een lijsttrekster uit Antwerpen - om Dams op de vingers te tikken. Bart De Wever nam dan weer de verdediging van Dams op zich. En nog wat later liet Turtelboom (als Antwerps gemeenteraadslid ook deel van de lokale meerderheid van Bart De Wever), weten achter Dams te staan. Allemaal goed voor krantenartikels. En dan was er nog het Vlaams Belang dat op de boot sprong door een website te lanceren om feiten van criminaliteit te registreren. De partij heeft ook affiches klaar met als oproep 'Meld geweld!'
In plaats van kritisch met informatie om te gaan, dreigen media een ordinaire megafoon te worden.
Het blijft opmerkelijk hoe hoofdredacteurs vandaag wijzen op de noodzaak aan onderzoeksjournalistiek en aan duiding bij het nieuws, terwijl ze hun kranten meer dan ooit laten surfen op de deining veroorzaakt door meningen, opinies en uitspraken. Iemand met enig aanzien zegt iets opvallends en dat wordt het nieuws van de dag. De duiding erbij, het kader waarbinnen zo'n uitspraak moet worden gelezen of een verklaring voor de plotse steekvlam, lezen we zelden. Wie heeft er baat bij? Waarom gebeurt het? Waarom schrijven we dit? Waarom schrijft een andere krant dit? In welk spel lopen we mee? We lezen de antwoorden niet. Hoogstens wordt een opinie gecounterd door een andere opinie.
Uiteindelijk is de vraag wat 'nieuws' en wat 'journalistiek' precies is. Het nieuws gaat steeds sneller, en er moet steeds meer 'nieuws' gemaakt worden met steeds kleinere redacties. De kwetsbaarheid om misbruikt te worden voor politieke, economische, commerciële of andere doelen neemt toe. Gek genoeg net op een moment dat ook de impact van 'de media' toeneemt. Dat levert een gevaarlijke cocktail op: in plaats van kritisch met informatie om te gaan, dreigen media een ordinaire megafoon te worden.
Om het debat verder aan te zwengelen, zal Apache bij artikels die onder de noemer ‘mediakritiek’ verschijnen telkens een aantal concrete vragen formuleren. Het zijn enkele voorzetten, helemaal niet limitatief bedoeld. Ook via Facebook en Twitter hopen we dat uitspraken of stellingnamen worden bediscussieerd. Eens een discussie afgerond, bundelen we de reacties en opmerkingen die verschijnen op de site en elders op het net in een nieuw document.
1. Moeten kranten dit soort nieuws (de oproep waarvan sprake) brengen?
2. Is het van belang om te weten of een krant bewust dan wel onbewust mee stapt in een mediastrategie?
3. Hoe kunnen media zich wapenen tegen de pogingen van buitenaf om ingeschakeld te worden als megafoon
4. Verwacht u als lezer van een krant duiding bij de keuze om bepaalde artikels wel of niet te publiceren?
