Het linksere profiel van Bruno Tobback

Bij Bruno Tobback was het de overwinningsspeech die hij na de voorzittersverkiezingen in 2011 gaf die mij deed inzien dat het enkel een handvol oneliners en een toonvaster stemtimbre waren wat hem deden verschillen van zijn voorganger. Ik geef u de slotalinea mee, waarna de opsteller ervan ongetwijfeld een daverend applaus verwachtte:

Als we ons project willen herstellen, dan gaan we moeten kiezen voor nieuwe wegen, nieuwe oplossingen, ook als die moed vragen en ook als die moeilijk zijn. En ik garandeer u: als we dat doen, zijn er in Vlaanderen massa’s mensen die samen met ons die weg willen bewandelen, die willen ingaan op de uitgestoken hand die ik u hier bied om daaraan samen te werken, om opnieuw een partij te worden die staat op de twee waarden die centraal zijn in ons DNA: vooruitgang en verandering.

Naar het schijnt – ik kan het citaat niet terugvinden – heeft Paul Goossens wel eens gezegd dat wie geen enkel idee heeft maar voorzitter van sp.a moet worden. Voor hem lijkt deze alinea geschreven. Wie ‘vooruitgang’ en ‘verandering’ als politieke waarden probeert te slijten, heeft geen idee. Die leeft in een intellectueel vacuüm waar het verheffingsideaal van de sociaaldemocratie misschien niet geheel is vergeten maar wel is opgegeven. Zo’n lichtgewicht dat hij zich zonder al te veel moeilijkheden achter een oneliner kan verschuilen.

Het is de fiscaliteit

Net om deze redenen van ingesleten simplisme is het interessant wat er met sp.a is aan het gebeuren. Zonder intellectuele onderbouw en zonder studiedienst is de partij haar inhoudelijke profiel aan het herstellen. “Sp.a moet weer uitgesproken links durven zijn”, zei Bruno Tobback zaterdag op het ideologisch congres Visie 2012, en dat vat het wel zo een beetje samen. Hij heeft een tijdlang beweert dat er van een evolutie geen sprake was, maar dat geeft Tobback nu zelfs toe. Tot veler verbazing wordt sp.a weer linkser.

Het meest concrete voorbeeld daarvan is waarschijnlijk haar standpunt over fiscaliteit. “Arbeid wordt momenteel overbelast, maar kapitaalwinsten worden amper belast”, zei Tobback onlangs in een interview met Apache. Het enthousiasme waarmee hij daarover vertelde doet vermoeden dat hij er verkiezingen mee hoopt te winnen. Met dezelfde trots pronkte hij ermee dat sp.a de notionele interestaftrek heeft verminderd. Tegen 2014 moet iedereen vergeten zijn dat de partij die maatregel ooit mee heeft ingevoerd.

Lessen van Janssens

Het is een plezier om te zien dat een traditionele partij tot inkeer kan komen. Er is geen enkele resultaatsverbintenis mee gemoeid, maar er vallen wel enkele verklaringen te verzinnen. De mooiste zou zijn dat de partijtop weliswaar niet tot de intelligentsia behoort, maar door de kranten en opiniepagina’s heen toch een veranderende tijdsgeest heeft waargenomen. De financiële sector was werkelijk een monster. De gevolgen van wat ze hebben aangericht zijn echt desastreus. We kunnen de werkloosheidsuitkeringen nog wel eens kappen, maar straks krijgt zelfs de middenklasse het moeilijk. Dat moet anders. Zoiets.

Andere verklaringen zijn partijpolitiek en cynischer, zoals de opkomst van de (Vlaamse) PvdA. Dat is een marginale partij met een mediagenieke voorzitter waar Tobback zich graag honend over uitlaat – “In plaatsen waar de PVDA lokaal erg actief is, heeft ze op 14 oktober goed gescoord, maar het zou mij verwonderen als die trend zich in Vlaanderen doorzet”. Maar dat betekent weinig. Sp.a, Open Vld en Groen hebben het met een kiesdrempel van vijf procent geprobeerd nieuwe partijen uit het parlement te houden, maar dat wil niet zeggen dat de successen van zusterpartijen van de PvdA in het buitenland sp.a geen angst inboezemen. Dat wil Tobback voor zijn. De hoop op een gepolariseerde tweestrijd tussen hem en De Wever kan net zo goed een motief zijn. Dan is een ideologische verscherping intelligent en heeft hij geleerd van Patrick Janssens. Die dacht eerst te kunnen rondbazuinen dat hij en De Wever het over alles eens waren, om in extremis toch tot een duel over te gaan. De gevolgen ervan zijn bekend.

Moe maar voldaan

Er is er nog eentje. Ik geef hem u enkel mee omdat ik er zelf zo blij van werd. In een interview dat ik met columnist van De Groene Amsterdammer Ewald Engelen maakte vertelde hij dat de Nederlandse PvdA weer onbeschaamd links durfde te zijn na de verschijning van ‘Het Land Is Moe’ van Tony Judt. Dat is een nostalgisch en hartstochtelijk pleidooi voor de sociaaldemocratie van een fenomenale maar helaas doodzieke historicus. Engelen, die het boek zelf kritisch recenseerde, vertelde dat hij in 2010 regelmatig partijleden tegenkwam met het boek onder de arm. ‘Het Land Is Moe’ gaf hen de kracht om hun eigen idealen terug onder ogen te durven zien.

In Vlaanderen las Caroline Gennez het essay en probeerde het in De Morgen op een wanstaltige manier te recupereren. “De grote ideologische discussies over de rol van de overheid versus markt hebben tien jaar na de val van de Muur al plaats gevonden in onze partij”, klopte ze zichzelf stoer op de borst. Daarmee bedoelde ze dat sp.a haar gedachten helemaal op orde had toen de partij de notionele interestaftrek goedkeurde, en dat ze in de financiële crisis geen enkele reden had ontwaard om de non-ideeën van haar partij te herdenken. Ook alweer uit de politiek verdwenen. Waar Gennez niet in staat bleek de fouten uit het verleden toe te geven, is Bruno Tobback daar vandaag wel aan toe.

Muisstil

Zoals gezegd is er aan deze nieuw koers geen enkele resultaatsverbintenis verbonden. Het kan altijd mis gaan. Bruno Tobback wordt vandaag graag gezien met Diederik Samsom die er in september in slaagde een spectaculaire verkiezingsoverwinning te boeken. Dat straalt nu op de man af, maar binnenkort zijn vooral de knoertrechtse maatregelen die hij in een kabinet met de liberale VVD moet nemen en de neerwaartse peilingen hem aan te zien. Misschien moet Tobback eens nadenken over dit merkwaardige gevolg van een gepolariseerde kiesstrijd – met hem en De Wever kan het evengoed gek lopen. Als Samsom bij de volgende verkiezingen horden kiezers verliest aan de SP, hoeft hij althans niet meer te komen spreken op het congres van sp.a

Bovendien blijft het over de meest urgente discussie van deze tijd muisstil bij sp.a, en is het dat programmapunt dat Samsom het snelst heeft laten varen bij de regeringsonderhandelingen. Het verkiezingsprogramma van de PvdA wilde het begrotingstekort de komende twee jaar zachtjes laten oplopen, maar Samsom heeft zich zonder al te veel moeite geschikt naar de Europese begrotingsnormen die Mark Rutte hem dicteerde. Bruno Tobback heeft die normen nooit ernstig in vraag gesteld.

Het is teleurstellend dat het zo is gelopen – een debat over besparen of investeren in crisistijden moet met economische en niet ideologische argumenten worden gevoerd – maar deze discussie trekt een bepalende streep tussen links en rechts. Sp.a beweegt geen millimeter. Het Europese besparingsbeleid werkt niet maar maakt doden. Daar verandert een indexsprong niets aan. Helaas is het een Europees debat, en hebben weinig nationale politici zin om daar hun geld op in te zetten of zich er zelfs maar met enige regelmaat over uit te spreken. Ze denken hun plaats te kennen, en voeren de Europese waanideeën zonder morren uit.

Europa! Europa!

Ook het debat dat de komende jaren de sociaaldemocratie vorm zal geven speelt zich op het Europese niveau af. Europa kan ervoor zorgen dat landen uit de ratrace stappen en dankzij sociale normering elkaar niet meer naar beneden hoeven te concurreren. Ons fiscaal stelsel bediscussiëren is boeiend maar vooral voorbijgestreefd. Wat Europa niet regelt, wordt hulpeloos overgelaten aan de druk van een grensoverschrijdende markteconomie. Tobback heeft geleerd dat hij terug linkser moet worden om nationale verkiezingen te winnen. Eindelijk, maar met enkel die winst zal hij in Europa weinig kunnen betekenen. De nieuwe partijlijn van sp.a is alleraardigst, maar de volgende tragedie van de sociaaldemocratie wordt er nu al naast geschreven. Als de partij dat niet inziet, is het linkse gekeuvel niet meer dan een electorale strategie. Ach, het zal toch niet.