Symmetrie in de natuur of in een ontwerp zou het mooier maken. Zo dachten paleis- en tuinontwerpers van Frankrijk tot Indië, maar is dit wel zo? Wanneer het Antwerpse MAS symmetrisch wordt gemaakt door een helft van een foto symmetrisch te kopiëren en gespiegeld opnieuw aan het origineel te plakken, heeft men niet noodzakelijk een mooier ontwerp. Sommige beweren nochtans dat het menselijke gezicht als mooier zou worden ervaren indien het symmetrisch is. Een dergelijk ‘wiskundig’ criterium voor schoonheid doet denken aan de mythe over de gulden snede, dat is het getal 1,618… . En net zoals bij de gulden snedemythe is de waarde van dit criterium in de esthetica erg subjectief en dus wetenschappelijk onbelangrijk.
Het blijkt treffend uit een onderzoek van de fotograaf Julian Wolkenstein. Hij liet een aantal portretten van mensen langsheen de symmetrische helft kopiëren, spiegelen, en vervolgens opnieuw bij het origineel toevoegen. De beelden van de aan elkaar toegevoegde rechter- en linkerhelften waren niet noodzakelijk mooier, zoals blijkt uit de duizenden beelden die hij verzamelde op de site ‘echoism.org’. Daar staat ook een gratis ‘app’, om via een iPhone een zelfportret op dezelfde manier te bewerken.
Het idee is natuurlijk ouder dan vandaag. In ‘Symmetry and asymmetry problems in animals’, toonde Anthony Charles Neville, een zoöloog uit Bristol (Engeland), al in 1977 een beeld van een dergelijk symmetrisch gemaakt gezicht door middel van de rechter- en linkerzijde. Hij wees bovendien op een aantal merkwaardigheden, namelijk dat de lichte asymmetrie in het menselijke gezicht alvast een voordeel biedt voor de politie, want de gelaatsherkenning werkt daardoor sneller. Siamese tweelingen zouden volgens hem ook niet-identiek zijn, maar elkaars spiegelbeeld; hun hart zou bijvoorbeeld bij de ene links liggen, en bij de andere rechts.
Toch is het merkwaardig dat mensen en dieren geen verdere asymmetrie ontwikkelden want het zou soms een evolutionair voordeel kunnen geweest zijn. Bijvoorbeeld ontwikkelden dieren meestal symmetrische camouflagepatronen, terwijl militairen maar al te goed weten dat meer willekeurige patronen beter werken om zich te verbergen. Ook had de ontwikkeling van asymmetrische oren, zoals bij sommige uilen, een voordeel kunnen zijn. Zo hoort de Tengmalmuil met het rechteroor beter naar boven, en met het linkeroor beter naar beneden.
Misschien, zo vroeg Neville zich af, kan de genetische voortplanting niet anders dan een bijna-symmetrie ontwikkelen, zoals in het menselijk gezicht. Het DNA codeert de proteïnen die de vorm en het metabolisme van een organisme controleren, en het DNA is in elke cel identiek (met uitzondering van de geslachtelijke cellen). Hoe zou het dan aanleiding kunnen geven tot asymmetrie? Anderzijds is deze symmetrie op zich merkwaardig, want het lichaam is opgebouwd uit asymmetrische componenten, zoals L-aminozuren, D-suikers en rechtshandige alfa-helices.
Concrete gevolgen
Zoals met hun zojuist vermelde asymmetrische camouflage, zagen de militairen al langer het belang in van symmetrie. Het symmetrisch spiegelen van een vlag kan een belangrijke symbolische lading dekken. Zo heeft de Amerikaanse vlag haar ‘stars’ in standaardvorm in de linkerbovenhoek, maar niet wanneer ze afgebeeld wordt op de rechterarm van een militair. Deze omkering zorgt ervoor dat de vlag wappert in de voorkeursrichting van de Amerikaanse soldaat, en dat is natuurlijk voorwaarts. Om dezelfde reden staat de Belgische vlag ook als rood-geel-zwart en niet zwart-geel-rood op rechterstaartvleugels van Belgische vliegtuigen.
Toch is het niet altijd zo. In het legermuseum in Brusselse Jubelpark staat een vliegtuig waar de Belgische vlag op een rechterstaartvleugel toch tegen de wind in is getekend. Er is zelfs VN-legervoertuig vlag waarop de Belgische vlag in de richting van de aftocht wappert. Als men denkt aan de schandelijke gebeurtenissen in Rwanda, waar de Belgische VN-troepen de aftocht bliezen terwijl honderdduizenden mensen omkwamen, is dit om zijn minst erg symbolisch. Het is merkwaardig dat dit wordt getoond in het Legermuseum in het Jubelpark.
Nieuwe burgemeesters zijn gewaarschuwd: het Belgische lint wordt best gedragen met de zwarte strook naar boven, zodat men net als astronaut Frank De Winne de indruk geeft dat men omhoog gaat. Toch vergissen nieuwkomers zich al eens, en maakt hun sjerp een toespeling op een neerwaartse trend wanneer de zwarte zijde naar onderen wijst.
Met dank aan Dr. Karel Vollers, Free-D Geometries, Amsterdam, www.Free-D.nl, voor de tip over de oriëntatie van de Amerikaanse vlag.
