Steekvlamjournalistiek als politieke spinning

Tom Cochez
Naamloos
Naamloos

Nieuw mailincident Ingrid Lieten: Kris Peeters is een 'dictator'. Knack bracht zondag in de vooravond nieuws dat er helemaal geen bleek te zijn. Ja, er was per ongeluk een mail verstuurd door Lieten, maar neen, er stonden geen beledigingen aan het adres van de minister-president in zoals Knack beweerde.

Megafoon

Een journalistieke misser dus. Dat kan gebeuren en het is van alle tijden. Toch is er een groot verschil met 'vroeger'. Toen jaren geleden De Standaard Elio Di Rupo van seks met minderjarigen betichtte of De Morgen uit de bocht ging met de vermeende KB Lux-rekening van Didier Reynders, dan werd die verkeerde informatie niet meteen door alle andere kranten verder verdeeld, integendeel. Deze keer stonden de krantensites meteen in lichterlaaie na het 'nieuws' van Knack. De megafoon klonk zo oorverdovend luid dat niemand zich nog afvroeg of de berichtgeving van Knack wel correct was. Had Knack een reactie gevraagd aan minister Lieten? Zelfs dat leek niemand zich af te vragen.

Ook toen Kris Peeters via zijn woordvoerder liet weten dat er in de bewuste mail helemaal geen sprake was van het woord 'dictator' en dat er ook helemaal geen reden was voor zoveel journalistiek schuim op de lippen, bleef de teneur overeind:  'Kris Peeters bevestigt nieuw mailincident Ingrid Lieten' kopte Knack in een halfslachtige poging om de schijn op te houden. Via Facebook werd #Lietengate gelanceerd en het weekblad  -of beter de website ervan- trommelde zich op de borst van trots. Alweer volgde de rest van de media. De standpunten en opinies maandagochtend logen er niet om.

Naamloos

Naamloos

Tot maandagavond toe. Op een moment dat al lang duidelijk was dat de mail van Lieten weliswaar domweg naar een verkeerde bestemmeling verstuurd, maar zeker niet explosief was, kreeg Knack-commentator Rik Van Cauwelaert in Terzake vrije baan om te komen vertellen dat Knack de bal helemaal niet mis had geslagen en dat de mail ondanks alles toch wel heel belangrijk was. Terzake ging bijgevolg nogmaals over de intussen al bezworen crisis in de Vlaamse regering in plaats van over datgene waar het had kunnen overgaan: hoe vermijden we met z'n allen dit soort gevaarlijke media-uitschuivers.

Slordigheden

Het verhaal van het boek over Johan Vande Lanotte is min of meer gelijklopend. Er verschijnt een onthullend boek over de belangrijkste sp.a-minister in de federale regering en met een simpele schijnbeweging vloert Vande Lanotte de voltallige pers. Want, zo wilde zijn lijstje met meer dan 60 fouten en onduidelijkheden, het boek zou een grote opeenstapeling van slordigheden zijn. Niemand getroostte zich de moeite om eens van dichterbij te gaan kijken of dat ook wel klopte en hop, het boek werd afgeserveerd nog voor het goed en wel in de winkelrekken lag, en de betrokken onderzoeksjournalisten werden binnen de VRT op sterk water gezet. Geen haan die nog kraaide naar eventuele belangenvermenging van de 'Keizer van Oostende'. Enkele dagen later volgde wel nog de repliek van de journalisten in kwestie maar toen was de steekvlam al lang uitgedoofd en de officiële waarheid onherroepelijk gefabriceerd.

Ook de uithaal van Bart De Wever, nog een week eerder op deze site illustreert genadeloos de manier waarop het mechanisme werkt. De N-VA-voorzitter haalde flink uit naar de media en geen uur later leek zowat het halve land in brand te staan. Net zoals dat met Johan Vande Lanotte het geval was bleek er vervolgens niets met de inhoud van de boodschap van De Wever te worden gedaan. Wel werden er pagina's vol geschreven over de vraag of Bart De Wever mocht zeggen dat de media een geloofwaardigheidsprobleem hebben. Want hadden de media Bart De Wever niet groot gemaakt? En het geloofwaardigheidsprobleem? Daarvan mochten we vernemen dat het niet bestaat. Of dat het op zijn minst allemaal fors wordt overdreven.

Beste seks

Data Driven toonde vorig jaar aan hoe stuitend gemakkelijk het is om de zo goed als voltallige media zot te spinnen met lekkere verhalen. Als het gaat over de vaststelling dat VLD'ers de beste seks hebben, dan is de maatschappelijke impact niet bijster groot. Maar wanneer de media gebruikt worden om ministers met bewust gestuurde foute berichten in diskrediet te brengen, of omgekeerd, wanneer media ministers helpen te ontsnappen aan de vraag hoeveel macht er op een gezonde manier te concentreren valt, dan wordt de maatschappelijke impact plots wel heel erg groot.

Met de dag doen media meer denken aan het kind dat de handen voor de ogen houdt in de hoop niet gezien te worden

'De media' creëren in een mum van tijd een beeld waar geen kruid meer tegen gewassen lijkt. In het beste geval komt dat beeld overeen met 'de waarheid', in het slechtste geval staat het er volledig haaks op. Maar waar of onwaar, het klinkt steevast zo luid en het is zo overrompelend dat niemand er aan ontsnapt.

Wat daarbij speelt is een soort hitsigheid, aangevuurd door een mengeling van journalistieke drive, drang naar sensatie en jacht op clicks. Die hitsigheid doet journalistiek omslaan in anti-journalistiek waarbij perceptie het haalt op waarheid. Dat mechanisme hebben slimme spindoctors - of ze nu werken in de politieke wereld, voor bedrijven of andere belangenorganisaties - natuurlijk al lang ontdekt. En te vrezen valt dat wat uiteindelijk wordt doorprikt slechts het topje van de ijsberg is.

Niet gezien

Blijft de vraag wat we daar mee moeten. Doen alsof het niet bestaat en krampachtig de andere kant op blijven kijken, lijkt vandaag de consensus. Met de dag doen media meer denken aan het kind dat de handen voor de ogen houdt in de hoop op die manier niet gezien te worden. Misschien helpt het om de handen voorzichtig voor de ogen vandaan te halen. Dat kan door als medium ook kritisch naar (andere) media te durven kijken. Fijn is dat niet, maar alleen dan kan een 'foute waarheid' doorprikt worden. We pretenderen graag kritisch te zijn voor alles en voor iedereen, maar 'de media' - nochtans een macht die steeds grotere proporties aanneemt - ontsnapt volledig aan onze kritische zin. De media hebben vandaag gewoon geen tegenmacht. Vanuit democratisch oogpunt is dat zorgwekkend.

Paradoxaal genoeg zijn het de media zelf die als eerste in aanmerking komen om die tegenmacht vorm te geven. Doen ze dat niet, dan is het alleen maar een kwestie van tijd vooraleer de overheid het zal doen. Hoog tijd dus om elkaar en onszelf op fouten te durven wijzen en niet langer gezellig samen verstopt te blijven zitten achter onze eigen handen. Fijn is dat allemaal niet en eventjes zal het zonlicht ongetwijfeld verblinden, maar daarna kan het alleen maar beter worden. Niet dat we ons veel illusies maken, maar toch.

LEES OOK
Tom Cochez / 29-09-2020

Bang van Vlaams Belang

Vlaams Belang blijft ook na de witwasoperatie onder Tom Van Grieken inktzwart. Waarom hebben media het zo moeilijk om die simpele waarheid te blijven schrijven?
Tom Van Grieken en Dries Van Langenhove (Foto: Jasper Jacobs © Belga)
Tom Cochez / 19-11-2018

De neutrale blik van Rik Torfs is zoek

Waarom de kritiek van Torfs op de 'te linkse', 'te subjectieve' en 'te moraliserende' kwaliteitsmedia veel meer is dan enkel een zuur en rancuneus boertje.
torfs_MG_5675s
Karl van den Broeck / 08-01-2016

De derden, dat zijn wij

Nadat ze eerder al verdwenen van het tv-scherm, zijn ze nu ook niet meer te horen op de radio: uitzendingen door derden. De VRT belooft wel dat de levensbeschouwelijke strekkingen…
VRT