Toen ik als rechter een druggebruiker vrijsprak omdat hij na zijn vorige veroordeling tot achttien maanden cel gewoon terug op straat werd gezet, verklaarde toenmalig justitieminister Stefaan De Clerck dat ik moest vervolgd worden voor rechtsweigering. Ook de procureur-generaal te Antwerpen oordeelde dat ik degene was die moest gestraft worden omdat de justitieminister en hijzelf geweigerd hadden om de straf die ik als rechter had opgelegd uit te voeren. Het voorval toont perfect aan hoe het met justitie is gesteld. De uitvoerende macht is niet meer in staat een rechterlijke uitspraak te honoreren en neemt, uit pure onmacht, maatregelen die deze onmacht alleen maar bevestigen en zelfs versterken.
Persoonlijke gevolgen
Zelfs indien deze actie enkel tot doel had aan de andere rechters te tonen wat de gevolgen kunnen zijn van een rechterlijke beslissing die ingaat tegen wat het beleid wil, is het uiteindelijk resultaat tegengesteld aan het nagestreefde doel: wanneer een rechter in zijn oordeel ook rekening moet houden met de gevolgen van de uitspraak voor zijn eigen persoon, ontstaat voor de rechter een persoonlijk rechtsbelang dat tegengesteld is aan de bestaansreden van zijn ambt, namelijk de functionele onafhankelijkheid die het mogelijk moet maken om een geschil op een aanvaardbare en definitieve wijze te beslechten.
En daarin zit nu juist het grote probleem van justitie: als je de grote principes opzij schuift omdat je ze niet kan of niet wil eerbiedigen, zaag je de poten weg onder de zetel waarin je zelf zit. Je moet geen jurist zijn om te begrijpen dat een straf geen straf meer is als je het bestraffend karakter ervan wegneemt. Dat is wat elke ouder ervaart wanneer hij zijn kind de vrije loop laat, wat de leraar moet ondergaan wanneer hij moet toelaten dat enkele leerlingen de hele klas op stelten zetten of wat een buschauffeur of treinbegeleider moet verwerken wanneer er volkomen nodeloos geweld wordt gepleegd.
Geen enkele korte straf, hoe ze ook wordt genoemd, wordt nog behoorlijk uitgevoerd. Daarom moet er naar ander manieren van sanctionering worden gezocht.
Alternatieve straffen
Het is aan deze logica dat justitie nu al een kwarteeuw tracht te ontkomen door op allerlei wijzen 'alternatieve' straffen of strafuitvoeringen te bedenken, en zelfs de verantwoordelijkheid voor de meest evidente opdracht van de uitvoerende macht (het uitvoeren) door te spelen naar de rechterlijke macht. Paars dacht daarvoor een 'stopwoord' te hebben gevonden: de autonome werkstraf. Als signaal voor de gewone burger, opgevoed met de gedachte dat je leeft om te werken, kan die omschrijving tellen. Voor die gewone burger is werken immers nooit een straf geweest.
Voor hen die het levensritme van tijdig opstaan, regelmatig eten en normaal drinken, actief bezig zijn en daardoor gezond moe worden, zijn ontleerd (en daaronder zitten vele jonge ontspoorden) is werken wél een straf geworden. Voor hen is een werkstraf dus wél gepast en daarom hebben wij, net als vele andere rechters, deze sanctie dan ook veelvuldig toegepast. Zelfs de elektronische enkelband heeft ons niet gestoord als daardoor de veelpleger 'aan banden' kon worden gelegd. Maar het ene noch het andere werd, net als de 'gewone' straffen, behoorlijk opgevolgd en daardoor werd het alweer een maat voor niets.
Creativiteit
Als rechter mag je niet de vraag stellen die door het gezond verstand wordt gedicteerd: waar zijn we mee bezig? Geen enkele korte straf, hoe ze ook wordt genoemd, wordt nog behoorlijk uitgevoerd. Daarom moet er naar ander manieren van sanctionering worden gezocht. Waarom zouden we niet creatief kunnen zijn?
Laat de strafrechter bij wijze van autonome werkstraf, voor feiten van overlast een 'ter beschikkingstelling van de burgemeester' opleggen
Neem een jonge drugdealer zijn BMW-cabrio af, geef hem een verblijfsverbod in de stad waar hij zijn spul verkoopt, verbiedt een geweldenaar om het openbaar vervoer te gebruiken, maak de steun en de bijstand van de doelloze veelpleger afhankelijk van een tegenprestatie, zelfs als deze meer symbolisch dan doeltreffend is. Met een werkstraf zou dat moeten kunnen.
Maar de justitiehuizen zijn overbevraagd en het toezicht dus erg onvolkomen. Vraag is wie daaraan kan verhelpen. Vooral voor de feiten die overlast veroorzaken (druggebruik, geweld, kleine diefstallen, vandalisme) en feiten die het meest belastend zijn voor de lokale gemeenschap, zou dezelfde lokale overheid kunnen aangesproken worden. De burgemeester is de overheid die het dichtst bij de burger staat. Als hoofd van de lokale politie heeft hij mogelijkheden om deze grote opdracht te kunnen uitvoeren en er toezicht op te houden.
Laat de strafrechter bij wijze van autonome werkstraf, voor feiten van overlast, dus een 'ter beschikkingstelling van de burgemeester' opleggen. Laat de burgemeester de wijze van uitvoering bepalen, zoals bijvoorbeeld OCMW, groenzorg, onderhoud straten en pleinen en gebouwen. Kijk eens rond en merk op wat er allemaal beter kan met een minimum aan kennis en inzet. Omdat de huidige werkstraf niet toelaat dat er concurrentie zou komen met de 'normaal' tewerkgestelden moet die syndicale eis maar even aan de kant gezet worden.
Wettelijke straf
Door het toezicht door de burgemeester en zijn lokale politie wordt het gezag hersteld, dat nu door de niet-uitvoering is aangetast
Wat verandert er daardoor aan de huidige situatie? Veel van deze vooral jonge lastbezorgers zijn reeds klant bij het OCMW, leven van het bestaansminimum, hebben een eigen sociale assistente, zijn goed gekend op het lokale politiekantoor, hangen weliswaar op het verkeerde moment en op de verkeerde wijze rond op dezelfde straten en pleinen. Het enige verschil is dat de lokale gemeenschap ervoor opdraait maar er niets kan aan doen als het verkeerd loopt.
Er is nog een ander voordeel aan deze uitvoeringswijze van door de rechter opgelegde en dus wettelijke straf. Door het toezicht door de burgemeester en zijn lokale politie wordt het gezag hersteld, dat nu door de niet-uitvoering is aangetast. Om het op zijn Antwerps te zeggen: t'stad is van iedereen, ook van hen die de stad fatsoenlijk willen of moeten houden. Geef hen een kans om dat doeltreffend te doen.
