Davies legde de specificiteit van The Guardian uit op het Mondiaal Congres voor Onderzoeksjournalistiek in de Oekraïnse hoofdstad Kiëv. Meer dan 500 journalisten uit een tachtigtal landen kwamen er samen om te praten over de werking van hun respectievelijke redacties en om contacten te leggen met collega’s die wereldwijd bezig zijn met thema’s als global warming, georganiseerde misdaad en lobbying.
The Guardian kan volop de kaart trekken van onderzoeksjournalistiek, onder andere in het phone hacking-schandaal omdat de mediagroep een onderdeel is van een trust. De krant behoort dus niet tot een naar winstmaximalisatie strevende mediagroep, zoals de meeste van zijn concurrenten. Door Davies zelf werd het samengevat in de quote "The organisation makes the difference".
MI5
Maar The Guardian was niet het enige gespreksonderwerp op het congres. De toon werd gezet door Annie Machon, een voormalig spionne van de Britse Geheime Dienst MI5, die nadat ze in 1996 betrokken werd bij een plan om Moammar Khadaffi te vermoorden, besloot om van kamp te veranderen. De essentie van haar verhaal, over een leven als klokkenluider, dook ook onder andere gedaanten op. Onder meer in de actualiteit rond Wikileaks en in de talloze vragen over de impact van het internet op de traditionele waarden en technieken van de journalistiek zoals de bescherming van bronnen (ook fysiek) en de garantie tot anonimiteit.
Een milde vorm van paranoia in de journalistieke branche is niet noodzakelijk slecht
Annie Machon liet verstaan dat een milde vorm van paranoia in deze branche niet noodzakelijk slecht is. En toch hadden de organisatoren van het congres geen beveiligd netwerk opgezet om de link naar het thuisfront op een beetje te fatsoeneren.
Maffia
Aan een gebrek aan techneuten zal het niet gelegen hebben. Het congres had talloze voorstellingen over datajournalistiek met mooie staaltjes van onderzoeken waarbij het doorpluizen van 'open' databanken en het leggen van digitale verbanden via onder meer web scraping, text mining en intelligent data kan leiden tot het in kaart brengen van het verkeer van de afvalmaffia of het bewijs kan leveren voor malafide praktijken van lobbyisten in de farmaceutische industrie.
In Kiëv gaven enkele prominente hackers een inkijk in hun werk. Opvallend zijn de hoge deontologische standaarden die deze jongens hanteren. Datajournalistiek – en hier komt natuurlijk het verhaal van Nick Davies en The News of the World om de hoek kijken – heeft niets te maken met het illegaal afluisteren van telefoongesprekken of het kraken van beveiligde private bestanden. Datajournalistiek is de kunst van het stroomlijnen van beschikbare, vrije en open informatie met als doel het dienen van het publieke belang.
Vierde macht
In de context van de huidige crisis van de media is dit blijkbaar essentieel. De wurgende greep van het internet doet overal de verkoop van dagbladen dalen, terwijl sociale netwerken de advertentiemarkten leegzuigen. Wat achterblijft zijn redacties die steeds meer druk ervaren om praktijken te hanteren die op of over de grens van de journalistieke deontologie gaan.
Komt daarbij een andere vaststelling: de media maken vandaag niet langer de rol van vierde macht waar. De media bevinden zich veeleer in handen van andere machten. Maar tegelijkertijd gaven de sprekers in de sessies over 'nieuwe business modellen' mee hoe journalisten zich moeten leren gedragen als marketeers van hun eigen onderzoek en hoe redacties meerdere kanalen voor financiering moeten aanboren.
Het gat dat traditionele media laten op het vlak van onderzoeksjournalistiek wordt overigens deels dichtgereden door NGO’s. Niettegenstaande hun nobele doelstellingen en de soms prachtige resultaten werd terecht de kanttekening gemaakt of het een goede zaak kan zijn dat onderzoeksjournalistiek volledig onder de charity-paraplu komt of te zeer afhankelijk wordt van fondsenwervers.
Apache
Hoe je het ook draait of keert, wie pleit voor een onafhankelijke onderzoeksjournalistiek kwam al snel tot de conclusie dat de vierde macht alleen maar kan functioneren als ze in handen is van diegenen die ze dient, in de handen van het publieke belang zelf.
In dat opzicht konden we met trots vaststellen dat het initiatief van Apache, de oprichting van een coöperatieve vennootschap, in Kiëv enthousiast werd onthaald. Het past perfect in Nick Davies’ stelling dat het kader waarbinnen journalistiek bedreven wordt, bepalend zal zijn voor de journalistiek zelf.
Dit artikel kwam tot stand met steun van de Vlaamse overheid.
