Griekenland trad in 2001 toe tot de eurogroep. Dat was tijdig om samen met alle andere deelnemers in 2002 munten en biljetten te vervangen door euro’s, maar later dan toen de meeste landen hun monetaire soevereiniteit in 1999 opgaven. De Grieken hadden hun zaakjes nog niet op orde. Hen wordt tegenwoordig verweten dat ze hun balansen hadden vervalst of opgeleukt, maar los van dat de meesten dat deden om de toetredingsvoorwaarden te halen, was dat voor wie wilde ook in 2001 makkelijk te doorzien. Griekenland werd uiteindelijk toegelaten omdat onder meer ook Italië en België met een veel hogere dan afgesproken staatsschuld meededen.
Hoe kon de Europese elite amper tien jaar geleden zo dom zijn om zulke enorme risico’s te nemen? De man in de straat zou een parlementaire onderzoekscommissie eisen, maar de redenen liggen waarschijnlijk voor de hand. Het blindmakend vooruitgangsdenken dat toen de economie overheerste en ons ook de bankencrisis bracht, maakte een soepele interpretatie van afspraken mogelijk. Een meer prozaïsche verklaring is het geloof in het Europese project. De muntunie moest een reusachtige stap voorwaarts worden in de Europese integratie. Wie beseft wat dat betekent voor dit continent en haar geschiedenis, doet niet moeilijk over procenten.
Processie van Echternach
Zowel met het economische vooruitgangsdenken als met het geloof in een Europese Unie die meer voorstelt dan een vrijgemaakte markt, is het deze dagen niet al te best gesteld. Wat nog niet zo lang geleden een polonaise was die door het eindelijk vredevolle Europa trok (allen de negende van Beethoven meebrullend) en waarbij ook de Oost-Europese landen mochten inhaken, heeft nu nog het meeste weg van de Processie van Echternach. Niettemin zijn het de Grieken die voor dat feest van hoogmoed de rekening betalen. Tien jaar geleden waren ze een welkome gast, nu wil niemand hen nog kennen.
De Griekse economie is de financiële crisis nog niet te boven, maar de overheid ging er helemaal aan ten onder. De geur ervan was eigenlijk nooit weg en hooguit geparfumeerd, maar nu de lijken effectief uit de kast zijn gevallen, wil een hysterische geldmarkt Griekenland niets meer lenen. De Griekse risicopremie steeg in vergelijking met wat de oerdegelijke Duitsers betalen naar een alarmerende hoogte – tot voor kort was dat ondenkbaar - waardoor de Griekse premier geen geld meer kan lenen zonder aan zelfmoord te denken als enige manier om ooit van de schuldeisers af te raken. Op Europa hoeft Griekenland niet meer te rekenen.
Weer naar de rand van de afgrond
Dat klopt niet helemaal. Na ontiegelijk lang te hebben getalmd – iets wat de dictatuur van de markt nooit bevalt – en nadat Angela Merkel een laatste keer naar de Duitse opiniepeilingen had gekeken, kreeg Griekenland genoeg geldbuidels toegeworpen om de schuldeisers even op afstand te kunnen houden. Het heet een noodfonds, maar het zijn niet meer dan leningen. Een vage herinnering aan het vooruitgangsdenken doet iedereen geloven dat Griekenland er ooit bovenop komt.
Het noodfonds helpt eerder bankiers dan Griekenland, want de kredietbeoordelaars blijven de ratings van het land naar beneden bijstellen
Het is een bedremmelde vorm van solidariteit die zo zelfs niet mag worden genoemd. Als Europese lidstaten Griekenland uit de nood helpen, heet het dat zij dat uit eigenbelang doen. Er hebben zoveel banken aan Griekenland geleend (waarschijnlijk vooral toen de risicopremie al aardig doortikte) dat een faillissement van dat land het hele bancaire systeem weer maar eens naar de rand van de afgrond zou slepen. Nadat de banken de wereldeconomie drie jaar geleden deden instorten, denken politici die deze redenering aan de man brengen dat ze nog steeds op meer sympathie kunnen rekenen bij hun kiezers dan die Griekse uitvreters.
Het noodfonds helpt ook eerder bankiers dan Griekenland, want de kredietbeoordelaars blijven de ratings van het land naar beneden bijstellen. Voor zover er van hulp sprake is, verhelpt het niets. Devalueren kan binnen de eurozone niet langer – geen goedkope vakanties in Zuid-Europese landen meer – en als de Europese Centrale Bank haar rente bepaalt, kijkt ze vooral naar de economische groei in Duitsland die onder controle moet worden gehouden.
Met de sloophamer
Met de Grieken gaat het ondertussen niet goed. Van het geld dat het noodfonds Griekenland brengt, krijgen zij niets te zien. Dat dient om onze banken overeind te houden. Daartegenover staat dat de Grieken een bezuinigingsprogramma hebben te verwerken dat de menselijke verbeelding tart. Het begrotingstekort werd in één jaar met vijf procent weggewerkt en de overheid zal voor 50 miljard euro bedrijven moeten privatiseren. Haar politici leverden het land uit aan de economen van de Europese Commissie en het IMF. Onder het mom van broodnodige hervormingen kunnen zij ongestoord met de sloophamer hun gang gaan in de Griekse welvaartsstaat. Wat de afgelopen decennia werd opgebouwd, staat de komende jaren te verdampen.
De filosofie die deze draconische besparingen moet legitimeren, is dat wie een fout maakt, daar ook voor moet worden gestraft. Voor het geld dat wij geven (lenen) willen we bloed zien. Het is weinig realistisch dat de Grieken die hun lonen, uitkeringen en pensioenen massaal gekort zien dit verband aanvoelen, dat waarschijnlijk enkel leeft in hoofde van Duitsers en Nederlanders die sowieso geen cent wilden geven.
Griekse tragedie
De filosofie die de Griekse draconische besparingen moet legitimeren, is dat wie een fout maakt, daar ook voor moet worden gestraft. Voor het geld dat wij geven (lenen) willen we bloed zien.
Zelfs als de Grieken de fouten van hun politici op zich nemen, komen ze uit bij een blinde muur. Als alle geplande besparingen en privatiseringen worden doorgevoerd, ziet het er niet naar uit dat de Griekse economie zich ooit zal herstellen. Er is niets mis met een zuinig overheidsbeleid, maar als dat doorschiet, kan het de hele economie vernietigen. Dat lot ondergaat Griekenland momenteel – van enige economische groei is geen sprake meer. Zonder licht aan het einde van de tunnel, hebben de Grieken geen enkele zinnige reden om deze monsterplannen te aanvaarden. Of ze hen nu door staatloze maatpakken worden opgelegd of hun eigen politici er hen om smeken.
Het bleef een hele tijd rustig, maar nu komen Grieken in steeds grotere getale de straat op. BBC Newsnight’s Paul Mason was de hele week in Griekenland en maakte verontrustende verslagen. Volgens hem kon je enkel ter plekke de omvang van de sociale onrust bevatten, wat Liesbeth Van Impe dit weekend in De Standaard toch probeerde. De gevolgen kan je uit de studieboeken halen. Steeds meer mensen keren zich tegen de politieke klasse en het nationalisme viert hoogtij. Het hoeft niet gezegd dat het hier om een ander soort gaat dan het redelijke, compromisbereide nationalisme waar wij in Vlaanderen van snoepen.
Daarmee krijgt deze Griekse tragedie steeds meer weg van wat de Duitsers na de Eerste Wereldoorlog overkwam. De herstelbetalingen die hen in Versailles werden opgelegd kwamen voort uit een rechtvaardigheidsgevoel dat gepaard ging met veel en begrijpelijke rancune. Niemand had oog voor de uitwerking op de Duitse samenleving of de socio-economische gevolgen, iedereen keek enkel naar zijn eigenbelang. Het Europa dat tien jaar geleden euforisch een eigen munt invoerde, geeft zich vandaag over aan dezelfde revanchistische sentimenten. Enkel dat het haar plannen laat uitvoeren door ideologen die het hoe dan ook niet op de staat hebben begrepen, is nieuw. Gelukkig zijn die Griekse lamzakken veel te lui en vadsig om in de tegenaanval te gaan.
