“Het moment is aangebroken om te beseffen dat de democratie meer is dan een zaak van partijen, verkiezingen en parlementen,” schrijft Van Reybrouck in ‘De partijen lopen leeg, maar de particratie blijft.’ Hij vraagt om nieuwe democratische vormen, maar weet er niet meteen zelf eentje te bedenken. Enkel dat daar “creativiteit, intelligentie en verbeelding” voor nodig zal zijn. In een tijd waarin iedereen beseft dat de democratie een overgangsfase beleeft naar een nieuwe, vooralsnog onbekende vorm, is dat geenszins een zwaktebod. De redenering ernaar toe is dat wel.
Newspeak
Van Reybrouck schrijft dat hij zelf een berekening heeft gemaakt en is uitgekomen dat bij de laatste verkiezingen in 2010 16,5 procent van de kiezers thuisbleef of blanco of ongeldig stemde. Hij herhaalt het cijfer vervolgens in lettergrepen, hoewel het meest opmerkelijke daaraan is dat hij het zelf heeft moeten berekenen. Dat heeft er alles mee te maken dat België als één van de weinige landen een opkomstplicht kent. In de meeste andere democratieën hoort dat percentage tot de belangrijkste resultaten die op verkiezingsavond worden afgeroepen. Twee van hen kenden in dezelfde periode als België nationale verkiezingen. In Nederland bleef 24,6 procent thuis, in Engeland zelfs 34,9 procent.
Toch is de stijgende lijn die Van Reybrouck registreert in de Belgische absenties een alarmerend argument om het Belgische partijensysteem in vraag te stellen. In zijn zoektocht naar de legitimiteit daarvan botst hij nog op een andere boude stelling. “Omdat ze [partijen] de verkiezingen gewonnen hebben? Allerminst, want zelfs verliezers als MR en Open Vld zijn mogen toetreden tot het groepje.” Hiermee neemt hij de newspeak over van toevallige verkiezingsoverwinnaars. MR en Open Vld vertegenwoordigen respectievelijk 22,2 en 13,6 procent van de kiezers aan hun zijde van de taalgrens. Het is niet omdat dat aantal kleiner is dan bij vorige verkiezingen dat deze mensen het recht op regeringsdeelname kan worden ontzegd. Iedereen speelt met de kaarten die hem zijn toebedeeld, en hoeft in principe geen rekening meer te houden met die van de vorige ronde.
Zonder leden
Het hoofdargument in de redenering waarmee Van Reybrouck partijen hun almacht wil ontnemen, ligt nog meer bezijden de kwestie. Het ledenaantal van de meeste partijen loopt al decennialang terug. CD&V en sp.a zagen hun ledenbestand in dertig jaar tijd halveren. Bij de andere partijen is het minder dramatisch, maar de trend is (behalve voor de piepjonge N-VA) eveneens neerwaarts. Zie daar, de onbeduidendheid van politici, open en bloot.
Ik heb de fixatie voor ledenaantallen nooit begrepen. Het is alleraardigst wanneer partijen veel militanten kunnen optrommelen, maar een fundament van onze representatieve democratie is het niet. Nooit geweest, trouwens. Zelfs toen de partijen dichtbevolkt waren, had het voetvolk zelden noemenswaardige inspraak. Ook N-VA toont dat aan. Ze weten misschien meer mensen aan te trekken, maar de stem van de voorzitter blijft in alles doorslaggevend. Die heeft weliswaar het beste met hen voor, dat wel. Bovendien is de samenstelling van partijen in niets te vergelijken met de Belgische demografie. Het zou weinig democratisch zijn wanneer deze clubs de legitimiteit van het bestuur voor ons allen moeten verzorgen.
Een Belgische fenomeen is het overigens allerminst. In Nederland doet Geert Wilders – voor iemand die eerder pleitte voor meer populisme moet dit een lichtend voorbeeld zijn – het sinds het ontstaan van zijn partij zonder leden. Alleen hij is lid. De financiële steun die hij daarmee misloopt, wordt goedgemaakt door schimmige donateurs uit Israel en de Verenigde Staten. Net als De Wever past hij in een trend waarbij politiek zich steeds meer concentreert rond charismatische figuren - de mensen die voor hen flyeren willen er dan wel eens bij inschieten. Ook geen concept dat recent werd uitgevonden, trouwens. Een onschuldiger voorbeeld hiervan is Barack Obama. Die wist weliswaar heel wat mensen te mobiliseren, maar de vluchtige structuren waarmee zij zich organiseerden, deden weinig inhoudelijke dialoog vermoeden. Meer gevoel dan democratische hoogstandjes.
Verre van perfect
Ondanks deze casussen trekt Van Reybrouck enkel conclusies voor zijn vaderland. “Vier jaar al wordt de democratie in dit land belemmerd door de politique politicienne. […] Misschien zal België ooit verdampen. Maar één ding is duidelijk: de particratie, die alsmaar minder legitieme macht van de politieke partijen, zal nog vroeger verdampen. Want democratie is te belangrijk om ze te reduceren tot particratie,” eindigt hij. Met dat laatste kan niemand het oneens zijn, maar vooral valt het verschil op tussen deze analyse en zijn verhaal van de vrachtwagenchauffeur. Ook hij wijt de stilstand tegenwoordig blijkbaar eerder aan het Belgische model dan aan de Vlaamse nationalisten.
Dat model moet uiteraard steeds ter discussie staan, maar daarbij mag duidelijk zijn dat België geen uitzondering vormt. Dit land kan tot nader orde de vergelijking met andere Westerse democratieën moeiteloos doorstaan. Onze particratie is verre van perfect, maar zolang de “creativiteit, intelligentie en verbeelding” van Van Reybrouck en alle andere Belgen geen werkbaar alternatief opleveren, kunnen we er nog wel even mee verder.
