De lieve schattebout had vorige week enkele voorstellen op papier gezet die ze graag ingevoerd had in de hele Europese monetaire unie. Het ging over het afschaffen van de automatische indexering van de lonen, het optrekken van de pensioenleeftijd en het harmoniseren van de vennootschapsbelastingen, maar ze had ook graag in de grondwetten van alle lidstaten een maximale schuldenlast ingeschreven gezien. Hoewel Merkel jaloersmakende cijfers kan voorleggen over de Duitse economie en dus enige krediet verdient, was niet iedereen even enthousiast. Haar plannen zijn afgevoerd, en de Commissie mag de oefening opnieuw maken.
Immens onpopulair
Door een op voorhand voorgesteld voorakkoord met Sarkozy jaagde Merkel de andere Europese leiders tegen zich in het harnas, maar de opening die ze maakte was niettemin opmerkelijk. Eindelijk vindt Duitsland dat de Europese eenheidsmunt een politiek project is en geen louter monetair handigheidje. Als die inzichten tegen de volgende Europese top in maart niet gewijzigd zijn – Duitsland heeft dit jaar aanhoudende regionale verkiezingen, en daar is Merkel eerder erg gevoelig voor gebleken – zal de politieke eenmaking van de muntunie misschien een nieuwe fase ingaan. Daarbij moet gezegd dat de Europese Commissie sinds enige tijd al in staat is landen die aankloppen bij het noodfonds dwangmaatregelen op te leggen. De Commissie wil al veel langer dan Merkel dat België de loonindexering loslaat.
De hoop van Guy Verhofstadt dat de financiële crisis voor een nieuwe machtsoverdracht naar Europa zal zorgen, wordt daarmee bewaarheid. Voor een bestuursniveau dat immens onpopulair is bij de bevolking – de lage opkomst bij Europese verkiezingen is daar een voorbeeld van – zijn crises vaak de enige gelegenheid om ongezien een deel van het laken naar zich toe te trekken. Europa werkte in het verleden steeds op die manier, maar de grenzen van deze methode zijn eigenlijk bereikt.
Dood lijk
Met een doorgedreven Europese economische politiek raakt het bestuursniveau definitief aan de kern van de samenleving. Wanneer dat gebeurt, is de legitimiteitvraag die sowieso vaak in Vlaanderen wordt onderschat geen filosofische puzzel meer voor academici. Je kunt wel blijven beweren dat Europa goed is voor iedereen zonder dat velen het in de gaten hebben, maar na een tijd ondermijn je daarmee het democratische karakter van het Europese project. En dan wordt het link.
Wat die legitimiteit betreft, is het droevig gesteld met Europa. De Raad en de Commissie komen voort uit nationale gremia, en voor zover dat niet opgaat voor het Parlement, heeft die praatgroep veel te weinig macht. Onder burgers is er vooralsnog geen sprake van een debat over Europese onderwerpen. Steeds gaat het over de instituten en de machtsevenwichten, maar nooit over de essentie van het beleid. Moet de Europese Unie bevoegd worden voor het migratiebeleid? Ja, goed plan. Nee, over mijn dood lijk. Aan de discussie over welke regels Europa precies zou kunnen hanteren, komt niemand toe. De context blijft steeds nationaal.
Als het over milieureglementering en ander liefelijks gaat, is dat geen majeur probleem. Die onderwerpen zorgen nooit voor veel maatschappelijke discussie. Als Europa wil kunnen beslissen over onderwerpen die, zoals de automatische loonindexering, in het hart liggen van het politieke bestel, zal het bestuursniveau eindelijk volwassen moeten worden. Dat doe je niet enkel door paleizen te bouwen en duizenden lakeien in dienst te nemen, maar er zal eindelijk werk moeten worden gemaakt van – om een modewoord te gebruiken – een Europese identiteit. Met een publiek domein en debat, met navenante democratische instellingen en met een degelijke grondwet, zodat Merkel niets moet proberen in te schrijven in die van de lidstaten. Daarvoor moet het compromis tussen Europese politici met een sceptische achterban en federalisten gesloopt waarbij Europa enkel meer bevoegdheden kan krijgen als het niet al te veel aandacht trekt. Anders gaat er iets heel naars gebeuren. Op de lange termijn.
