Weinig is griezeliger dan een mensenmassa. De honderdduizend partijleden die gedwee hun leider volgen in Triumph des Willens. Het peloton in de Tour, renners schouder tegen schouder die zich laten meedrijven op de snelheid van de groep. Wanneer er iemand valt, sleurt die iedereen achter zich met zich mee. Het beest scheurt open.
Een massa heeft haar eigen regels. Perfect nette mensen gooien hun afval op de grond, omdat de schaamte van het individu geen rol meer speelt. Pas heel recent heeft de wetenschap geleerd hoe ze de bewegingen van een massa in kaart kan brengen en tot op zekere hoogte zelfs voorspellen. Het enige wat ontegensprekelijk vaststaat: te veel mensen op een te kleine plaats, dat is vragen om problemen.
“Als ratten in de val”, kopten de krantensites. De Amerikaanse psycholoog John Calhoun heeft er zijn levenswerk van gemaakt om te veel ratten in een te kleine kooi te zetten. Hij ontdekte het verband tussen densiteit en agressie. Zodra het te druk werd, kropen de knaagdieren over elkaar heen, beten ze elkaar in de nek en het gezicht. Zij geraakten verminkt omdat wij onszelf wilden begrijpen.
Op de zaterdagmiddag van de Liefde probeert een rumoerige massa het festivalterrein te bereiken. De organisatie heeft maar één toegangsweg voorzien, er dagen niet de verwachte driehonderdduizend bezoekers op, maar anderhalf miljoen. Het is aanschuiven, voetje voor voetje. Het gaat ze te traag, ze willen naar binnen en het liefst nog meteen. Eentje begint iets te scanderen, een tweede, een derde doet mee.
Het peloton verandert van vorm en perst zich door een veel te nauwe tunnel, die het gevoel van densiteit alleen maar vergroot. De groep wordt nog nerveuzer. Vanuit de andere richting komt een tweede mensenstroom, die het terrein door dezelfde tunnel wil verlaten. Wat er daarna gebeurt, kan niet worden toegeschreven aan één individueel incident: de massa reageert als een geheel. Op precies hetzelfde moment wil iedereen zo snel mogelijk uit de tunnel weg. Mensen kruipen over elkaar heen, bijten elkaar in de nek en het gezicht.
Het Heizeldrama, Hillsborough, Roskilde, nu Duisburg: net zomin als ratten lijken wij in staat om te leren uit de fouten van een ander. Wij moeten alles per se zelf verneuken. Om daarna jarenlang onze wonden te likken.
San F. Yezerskiy
