Een smeergeldaffaire komt nooit pardoes uit de lucht gevallen. Corruptie is een delicaat spel, dat enkel kan gedijen in een corruptievriendelijke omgeving. Pas als de objectieve en subjectieve omstandigheden gunstig zijn, kan een smeergeldtransactie plaatsvinden. De aankoopdienst van het Belgische leger was in de jaren zeventig en tachtig duidelijk zo een milieu waarin kleine en grote corruptie tot de bedrijfscultuur leek te behoren.
Er is natuurlijk altijd het risico dat deze of gene niet ontvankelijk blijkt te zijn voor een corruptievoorstel. Daarom begint corruptie altijd op kleine schaal. Figuren die erop uit zijn om mensen om te kopen, testen eerst voorzichtig uit of hun doelwit wel bereid is om geschenken aan te nemen. Het ene plezier is toch het andere waard, redeneren ze. Dus waarom geen fles whisky aanpakken, of een plezierreisje, of een horloge? Dat kan toch geen kwaad? Indien het doelwit toehapt, kan geleidelijk overgeschakeld worden naar het grotere werk.
André Cools
In de meeste gevallen komen dergelijke, wellicht bedenkelijke maar niet noodzakelijk strafbare praktijken nooit aan het licht. Maar de moord op PS-leider André Cools in 1991, een in ons land zeer uitzonderlijke politieke moord, veroorzaakte een zeer uitzonderlijk gerechtelijk onderzoek. Jarenlang dacht het Luikse gerecht verkeerdelijk dat het motief voor de moord gezocht moest worden in een smeergeldzaak rond de aankoop van Agusta-helikopters voor het leger of de bestelling van elektronische afweersystemen voor F16-gevechtsvliegtuigen bij de Franse groep Dassault. In beide gevallen, zo bewees het onderzoek, werden inderdaad grote sommen smeergeld betaald aan de Belgische socialistische partijen langs beide kanten van de taalgrens.
In het belangrijke en door de media op de voet gevolgde moordonderzoek ging het gerecht niet over een nacht ijs. De grote middelen werden ingezet, want de reputatie van het gerechtelijke apparaat en de geloofwaardigheid van de rechtsstaat zelf stonden op het spel. Gespecialiseerde anticorruptiespeurders van het toen nog bestaande Hoog Comité van Toezicht werden ingezet. Zij onderzochten grondig de geplogenheden bij de aankoopdienst van het leger. Dat leverde een grote hoeveelheid aanwijzingen op van mogelijke kleine en grote corruptie, niet alleen in verband met Agusta en Dassault maar ook in allerlei andere dossiers.
Het gerecht bleek uiteindelijk niet over voldoende mankracht en middelen te beschikken om alle verdachten te vervolgen en voor de rechter te brengen. Het Hof van Cassatie concentreerde zich daarom op de hoofdrolspelers: de verantwoordelijke politici, kabinetschefs, partijbonzen en bedrijfsleiders. De talrijke hoge militairen die in de loop van het onderzoek in beeld waren gekomen omdat ze faveurs hadden ontvangen van wapenfabrikanten of lobbyisten, ontsprongen de dans.
Positieve gevolgen
Het Agusta-schandaal, dat eind 1998 zijn beslag kreeg voor het Hof van Cassatie en geleid heeft tot de veroordeling wegens corruptie van de betrokken hoofdrolspelers, had ook positieve gevolgen. De wet op de partijfinanciering werd aangescherpt. Voortaan kregen de partijen overheidsdotaties en werden 'giften' van grote bedrijven in principe verboden. Ook de aankoopdienst van het leger werd grondig gereorganiseerd om nieuwe ontsporingen in de toekomst te vermijden.
Toch is de controle nog altijd niet waterdicht, zoals aangetoond werd door recente fraudezaken zoals het geknoei met de villa van prins Laurent met geld van de zeemacht enkele jaren geleden. Pas deze maand nog kwam een andere fraude- en corruptiezaak aan het licht, waarbij het leger voor tien miljoen euro door militairen werd opgelicht. Als studiemateriaal over een niet eens zo ver verleden brengt Apache drie verhalen uit de oude doos die nog altijd maatschappelijk relevant zijn.
Georges Timmerman
