Door Vicky Vanhoutte
Er zit toekomst in de krant. In tijden waarin ons voornamelijk onheilsberichten over de media bereiken, lijkt dat een boude stelling. Maar zie: daar is de San Francisco Panorama, een 320 pagina’s tellende en eenmalig verschenen krant op broadsheetformaat. De krant verscheen op 8 december vorig jaar en werd zoals in de goede oude tijd op straat verkocht. Bezielers van het project zijn auteur Dave Eggers en zijn team van McSweeney’s, een onafhankelijke, eigenzinnige uitgeverij in San Francisco die onder meer een driemaandelijks gelijknamig literair tijdschrift op de markt brengt. Hun opzet en doel: een ode brengen aan de schier oneindige en unieke mogelijkheden die een krant biedt, zowel inhoudelijk als grafisch. Eggers en co. zijn er ondanks het overheersende pessimisme rotsvast van overtuigd dat kwaliteitskranten moeten en zullen blijven bestaan en dat ze het gevecht met het internet niet zullen verliezen. Een onwrikbaar geloof in het gedrukte woord? U vindt het hier.
Onderzoeksjournalistiek en entertainment
De Panorama is verbluffend. Je weet niet waar eerst te kijken of wat eerst te lezen. Een essay in dagboekvorm van Stephen King over de World Series, verlucht met potloodtekeningen. Een artikel van Pulitzer Prizewinnaar Robert Porterfield over de exuberante kosten van de San Francisco-Oakland Bay Bridge – de Lange Wapper van Californië –, met duizelingwekkende maquettes en grafieken. Of een ontroerend en tegelijk hilarisch nieuw kortverhaal van George Saunders vanuit het standpunt van een vos: “Deer Reeder: First may I say, sorry for any werds I spell rong. Because I am a fox! So don’t rite or spell perfect.” Niet terug te vinden in de Panorama zijn: licht opgekalefaterde persberichten of hapklare brokken fastfoodjournalistiek.
Eggers was dan ook niet weinig ambitieus toen hij het idee opvatte om een krant te maken. “We wilden alles brengen wat een echte krant covert: lokaal nieuws, wereldnieuws, analyses, duiding en achtergrond, onderzoeksjournalistiek en entertainment”, verduidelijkt hij in de Panorama. “En passant wilden we sommige delen die in veel kranten ingeperkt of verdwenen zijn nieuw leven inblazen.” Terwijl de meeste kranten drastisch hebben gesnoeid in hun literaire bijlage trekken Eggers en McSweeney’s 96 bladzijden uit voor recensies, essays, poëzie en nieuwe fictie. Ook is er plaats voor zestien pagina’s strips in kleur van onder meer Chris Ware en Art Spiegelman. Eggers:
Fictie wordt nog altijd het meest op papier gelezen en strips komen het best tot hun recht op een groot formaat. Bovendien geloof ik echt dat grondige literaire journalistiek enkel zal voortbestaan in gedrukte vorm. Het internet is fantastisch voor korte nieuwsberichten, maar voor een verhaal waarvoor je een uur moet uittrekken is de krant nog altijd het uitgelezen medium.
Geëngageerde journalistiek
Voorts is volgens Eggers het internet ook grafisch beperkt. Een broadsheetformaat leent zich daarentegen uitstekend om te experimenteren met vorm en inhoud, mogelijkheden die de San Francisco Panorama ten volle benut. Niet alleen worden de artikels vaak begeleid door paginagrote foto’s, grafieken die ergens over gaan en is er ruimte voor wit, de krant verrast ook constant met grafische spielerei. Zo drukt de cultuurbijlage een handgeschreven interview af. Chris Ware ontwierp voor de kleinsten onder ons een uitknipbare raket op hard papier. De sportbijlage bevat een uitneembare basketbalposter.
Opmerkelijk veel aandacht is er verder voor geëngageerde journalistiek. Er werd een dagboek bijgehouden voor en tijdens de presidentsverkiezingen in Afghanistan in augustus 2009. De San Francisco Panorama publiceert ook vier portretten van Iraanse dissidenten die na vermoedelijke foltering op hun bekentenissen terugkwamen en nu het regime van Ahmadinejad steunen. Verder is er aandacht voor de problemen waarmee Native Americans dagelijks worden geconfronteerd. Eén constante valt daarbij telkens op: de Panorama wil een stem geven aan zij die anders niet of nauwelijks worden gehoord.
Originele vondsten
Wie het werk van Dave Eggers kent, zal daar niet van opkijken. De allengs ernstiger wordende auteur, die debuteerde met A Heartbreaking Work of Staggering Genius, heeft het postmoderne gedachtegoed achter zich gelaten en concentreert zich de laatste jaren steeds meer op wat kan doorgaan voor literaire journalistiek. In 2006 publiceerde hij het wereldwijd bejubelde What Is The What, een ‘autobiografische roman’ die gebaseerd is op het schrijnende verhaal van de Soedanese vluchteling Valentino Achak Deng. De opbrengst van het boek ging en gaat integraal naar de Valentino Achak Deng Foundation, die zich onder meer bezighoudt met het bouwen van scholen in Zuid-Soedan. Vorig jaar verscheen van Eggers Zeitoun, een non-fictieboek dat voor het merendeel gebaseerd is op de verhalen van Abdulrahman en Kathy Zeitoun. Die verhalen zijn hallucinant: in de nasleep van de orkaan Katrina spande Abdulrahman zich dagenlang in om zijn buren in het overstroomde New Orleans te redden, tot hij werd gearresteerd en opgesloten op verdenking van terrorisme.
Toch hebben Eggers en zijn team naast een opgemerkte voorkeur voor geëngageerde literaire journalistiek ook veel oog voor originele vondsten en knipogen. De krantenlezer wil immers ook worden geëntertaind. Zo vind je in de boekenbijlage een lijst terug met nogal zeer vrijelijk vertaalde titels uit het Engels: White Teeth van Zadie Smith werd in het Frans Sourires de Loup, Howards End van E.M. Forster Le legs de Mrs. Wilcox. De cultuurbijlage sluit dan weer af met een toptienlijst van onder meer de beste verkochte singles in Rusland en meest bekeken films in Turkije. Koppel daaraan vakmanschap, nauwkeurigheid en een onvoorwaardelijke liefde voor het gedrukte woord en je hebt met de Panorama een typisch McSweeney’s-product.
Verbazingwekkend
Het is vruchteloos zoeken naar artikels die niet uit de geoefende pen komen van schrijvers of journalisten met naam en faam
Maar is dit typische McSweeney’s-product ook een krant? Wel, neen. Om te beginnen heeft het team achter de Panorama de wetten van tijd en ruimte waaraan een normale krant is onderworpen aan zijn laars gelapt. Aan de krant is negen maanden (!) gewerkt. Veel artikels werden maanden voor de krant is verschenen al bij de drukker afgeleverd en de auteurs kregen onbeperkte vrijheid. Sommige stukken zijn tienduizend tot twintigduizend woorden lang. Dat past natuurlijk binnen het hele idee om literaire journalistiek zoveel mogelijk plaats te geven, maar het sluit tegelijk breaking news en primeurs uit. Slechts op de eerste pagina’s van de krant vind je bijdragen die aansluiten bij gebeurtenissen die enkele dagen voor de publicatie van de Panorama hebben plaatsgevonden.
Bovendien zijn van de 150 medewerkers die de krant ineen hebben gebokst er slechts zeven in dienst bij McSweeney’s. Voor de lay-out werd soms een beroep gedaan op externe grafische bureaus. Die kregen weken de tijd om zich uit te leven en de best mogelijke pagina’s te ontwerpen. Ook de geschreven bijdragen zijn voornamelijk uitbesteed. En niet aan de minsten. Naast de eerder genoemde George Saunders passeren ook Roddy Doyle, Salman Rushdie, Miranda July, Andrew Sean Greer en Michael Chabon de revue. Het is vruchteloos zoeken naar artikels die niet uit de geoefende pen komen van schrijvers en/of journalisten met naam en faam. Het resultaat is dan ook veelal verbazingwekkend, maar niet echt haalbaar voor een normale krant.
Literair huzarenstukje
Tot slot kan een broadsheet dan wel het ideale formaat zijn om artikels, foto’s, grafieken de ruimte te geven die ze verdienen, echt handig is het niet. Probeer op de trein maar eens een gevaarte van 56 bij 38 centimeter open te slaan zonder daarbij je buurman aan het oog van de andere passagiers te onttrekken. En wie de krant op tafel legt, moet al over een arendsblik beschikken om te kunnen lezen wat er bovenaan op de pagina staat. Dat kranten, die steeds vaker overschakelen op een klein en handig formaat, bovendien terug zouden keren naar het ouderwetse broadsheetformaat, zoals Eggers heimelijk hoopt, is papiergewijs hoogst twijfelachtig.
De San Francisco Panorama heeft dan ook weinig gemeen met een doorsneekrant. Veel meer lijkt ze op een uitgesponnen magazine, zowel door de ellenlange, diepgravende artikels als door de lay-out. Dave Eggers geeft dat ook min of meer zelf toe: “Ik denk niet dat een doordeweekse krant er kan uitzien als de Panorama. Wel hopen we hiermee nieuwe ideeën aan te reiken.” Dat de eerste druk van 20.000 exemplaren in een mum van tijd was uitverkocht, ondanks de weinig democratische prijs van 16 dollar (op de dag van publicatie 5 dollar) sterkt Eggers dan ook in zijn vertrouwen dat mensen nog altijd bereid zijn om te betalen voor een kwaliteitskrant. Alleen hebben ze met de San Francisco Panorama geen krant in huis gehaald maar een literair huzarenstukje, een collector’s item. Ondertussen is er al een tweede druk verschenen van opnieuw 20.000 exemplaren.
Moet u dit kopen? Vaneigens. Zoveel topkwaliteit voor 16 dollar (11,59 euro) kunt u niet laten liggen. Maar is dit de toekomst voor de krant? In geen honderd jaar.