Neen, we hebben het aantal pagina’s en de zenduren niet nageteld, maar wie weleens een krant leest en de journaals en duidingprogramma’s op televisie volgt, kon de voorbije maand moeilijk naast de extra uitzendingen van Koppen en Telefacts kijken, naast de cirkelende helikopters, naast de paginalange specials en naast de spectaculaire reportages.
Er was Haïti, er was Opel en er was Luik, maar wat in veel geheugens gegrift staat als belangrijkste nieuwsfeiten van dit nog prille jaar zijn Loksbergen en Kuregem.
Gelukkig is er links en rechts nog wat ruimte voor duiding en voor diepgravende analyse, maar die pogingen raken al snel ondergesneeuwd onder de vaak paginalange hijgerige reportages, onder de niet aflatende drang van interviewers om olie op het vuur te gieten en de zaken meer op scherp te krijgen dan ze in werkelijkheid zijn.
Fait divers
Neem nu de fameuze ‘fait divers’-uitspraak van de PS burgemeesters Freddy Thielemans en Philippe Moureaux. Je kunt beide heren terecht en met stevige argumenten hun (non)beleid aanwrijven. Je kunt hun perverse omgang met de migrantengemeenschap laken, maar het getuigt van slechte wil om hun ‘fait divers’-uitspraak voor te stellen alsof beide burgemeesters het schieten op een agent met een kalasjnikov willen afdoen als een volstrekt banale gebeurtenis zonder al te veel erg.
Ook al wordt de uitspraak in de tekst verderop genuanceerd, wanneer er koppen verschijnen als 'Schietpartij in Anderlecht was fait divers' of haast provocerend gemeld wordt 'Brussel is een vredelievende stad', dan is de toon gezet.
Dat lijkt bovendien met voorbedachten rade te gebeuren. Er wordt immers subtiel gespeeld met de betekenis van het woordje ‘fait divers’. Dat hoeft in het Frans helemaal niet te betekenen dat het om een bagatel gaat, wel dat het om een feit gaat dat op zichzelf staat en, zoals in dit geval, niet noodzakelijk kadert in een grotere geweldgolf die Brussel overspoelt. Dat laatste is overigens wat Freddy Thielemans er ongeveer letterlijk aan toevoegt in zijn interview in Terzake.
Maar dat laatste is natuurlijk minder spannend, het bevat minder conflictstof en het lokt minder reacties uit op (kranten)fora waar de ‘fait divers’-uitspraak nu al de nieuwste hit is geworden van al wie de maatschappelijke verzuring genegen is.
Struisvogels
De Franstalige kranten die in het begin van de week nauwelijks berichtten over de gebeurtenissen in Brussel en kennelijk ‘de nieuwe vloedgolf van geweld’ in hun hoofdstad volledig gemist hadden, werden door de Vlaamse pers meewarig bekeken. Franstalige Brusselaars werden zowat afgeschilderd als struisvogels met de kop in het zand en Thielemans en Moureaux werden net niet als zwakbegaafden geportretteerd die het wel nooit zullen begrijpen.
In de Vlaamse pers werd de uitspraak van de PS-burgemeesters netjes uit haar context geknipt, waardoor ze al snel een slag in het gezicht werd van de politie, die op haar beurt, via de politievakbonden, furieus reageerde. Zo zat het spel, met dank aan de katalyserende functie van de media, in een mum van tijd op de wagen. En laat het nu net dat zijn wat kranten doet verkopen en kijkers naar televisie lokt. Een mens van slechte wil zou haast een verband vermoeden.
Tango
De waan van de dag leent zich er niet toe, maar misschien wordt het tijd dat journalisten zich durven te bezinnen over waar ze precies mee bezig zijn. Zijn de rol als informatieverstrekker, het loon en het prestige voldoende sterke argumenten om uit te voeren wat door commercieel denkende hoofdredacties en directies gevraagd wordt, ook als de mens achter de journalist het niet eens is met de gevraagde aanpak?
Onschuldig is de sensatiezucht alleszins niet. Media rollen over elkaar om toch maar het strafste verhaal te brengen, wat onherroepelijk leidt tot uitschuivers en een verdere ontwaarding van de journalistiek. Het antwoord op de vraag waarom ‘de media’ helemaal onderaan op het lijstje bungelen wanneer aan burgers wordt gevraagd in welke instellingen ze nog vertrouwen, zou daar wel eens mee te maken kunnen hebben.
Maar ook op een breder maatschappelijk niveau is de impact nefast. En echt niet alleen omdat de hang naar sensatie al te vaak leidt tot gesol met elementaire rechten, zoals het vermoeden van onschuld.
De mediabombardementen die met de week intensiever lijken te worden, genereren op korte tijd immers zoveel druk dat politici wel met antwoorden moeten komen.
Dat zou goed nieuws zijn, ware het niet dat die snelle aanpak haast per definitie leidt tot kortzichtige, weinig onderbouwde en zelfs contraproductieve maatregelen zoals zero tolerance. Voeg daar de verkiezingen bij, die elkaar in België aan een bijzonder hoog tempo opvolgen, en de tango waarin media en politiek verzeild zijn geraakt, krijgt een macabere ondertoon. Opzwepend tot straks het onvermijdelijke drama volgt.
Knack
De vraag is natuurlijk of het ook anders kan. Gedegen journalistiek als antwoord lijkt alvast weinig zoden aan de dijk te zetten. Op 13 januari verscheen in Knack de reportage ‘Overleven in Kuregem’, waarin zowat alle facetten van wat er verkeerd loopt in die Anderlechtse wijk aan bod komen. Enkele pagina’s verderop in datzelfde blad boog Vic Anciaux zich over de problemen die door de voorbije staatshervormingen haast structureel in Brussel zijn ingebakken. Vanzelfsprekend is dat laatste een politiek gekleurd statement, maar de pistes die Anciaux aanreikt, zijn het onderzoeken waard.
Na publicatie in Knack gebeurde er niets. Drie weken en een ‘fait divers’ later zoeken politici, als opgejaagde kippen zonder kop, naar pasklare oplossingen die niet bestaan.
