Complexer dan je denkt
Het begrip belasting lijkt simpel: je neemt een bepaalde economische grootheid (bijvoorbeeld prijs, spaartegoed, onroerend goed of salaris), je bepaalt een percentage, en hup, dat is de belasting die je erop heft. Dat verbergt echter twee belangrijke elementen van complexiteit: wie betaalt de belasting, en wat is het effect ervan?
In het geval van de vennootschapsbelasting lijkt het in eerste instantie ‘de vennootschap’ te zijn, het bedrijf zelf, dat door de belasting wordt getroffen. In tegenstelling tot wat je weleens hoort in discussies over hoe weinig belastingen Starbucks, Amazon of Google betalen ondanks hun miljardenomzet, wordt die geheven op de winst, en niet op de totale verkoopcijfers. Een belasting daarop – wat overblijft nadat van het bedrijfsinkomen alle kosten zijn afgetrokken – tast direct de middelen van het bedrijf aan.
Ook achter het begrip 'winst' schuilt echter meer dan op het eerste zicht lijkt. De meeste landen heffen een bedrijfsbelasting op de winst die daar wordt gemaakt, en wanneer kosten en inkomsten in hetzelfde land plaatsvinden, rijzen daar doorgaans weinig vragen over. Maar dergelijke oude zekerheden zijn onderuitgehaald door de globalisering van de economie en de steeds vagere betekenis van grenzen en afstanden, en de toenemende rol van dienstverlening en intellectuele eigendom in vergelijking met fysische productie en kapitaalgoederen.
De tarieven van de bedrijfsbelasting variëren danig van land tot land – in de EU gaat dat van 35% in Malta tot 10% in Bulgarije (in de figuur zijn de tarieven van België en de buurlanden geaccentueerd). Dat maakt weinig uit wanneer een economie vooral bestaat uit inheemse productie voor inheemse consumptie, maar in een internationale economie kan dat wel een rol spelen. In Schotland wordt jaarlijks voor 5 miljard pond (6,7 miljard euro) whisky geproduceerd, waarvan ruim 85% wordt geëxporteerd. Moet de winst daarop worden belast in de landen van bestemming, of in het VK? Waar wordt de winst gemaakt?
En wanneer de primaire bedrijfsactiviteit het doorverkopen is zoals bij Amazon, of wanneer het product immaterieel is, zoals bij Facebook en Google, is dat nog moeilijker vast te spijkeren. Dat brengt ons bij de tweede complexiteit: wat is het effect van een vennootschapsbelasting? Het is des mensen (en dus ook des bedrijven) op zoek te gaan naar manieren om je belasting zo laag mogelijk te houden. Een fabriek kun je niet zomaar van het ene land naar het andere verplaatsen, maar een regionaal hoofdkwartier of een verkoopkantoor kun je bij wijze van spreken vandaag in Lissabon en morgen in Helsinki neerpoten, of waar de belasting dan ook het laagst is.
Op zoek naar winst
Daarmee is de vraag niet beantwoord waar de winst eigenlijk ontstaat. Bij de productie van materiële goederen als whisky is de plaats waar een belangrijk deel van de waarde wordt toegevoegd weinig controversieel, maar waar is dat bij Facebook, Microsoft of Google het geval? Zelfs bij complexe tastbare producten is dit geen simpele vraag: Teardown.com schat de productiekost van de iPhone 6 op 227 dollar (210 euro). De goedkoopste versie van dit toestel kost in België 639 euro. Daar zit nog wat transportkost in en de kleinhandelsmarge, maar zelfs als we die samen royaal op 19 euro en 100% (210 euro) begroten, dan is de brutowinst voor Apple 200 euro per verkochte iPhone. Waar moet die winst geboekt – en belast – worden: in China, waar de assemblage gebeurt, in België, waar het toestel verkocht wordt, in het Californische Cupertino, waar het hoofdkwartier is, in de landen waar de R&D centra zich bevinden, of ergens in tussen Ierland en de VS, in het midden van de Atlantische Oceaan?
Hoe dan ook, bedrijven proberen hun winst te boeken daar waar ze tegen het laagste tarief wordt belast. Overheden (en critici) proberen die winst dan soms – wat hypothetisch – te associëren met het begrip 'economische activiteit'. Dat helpt helaas maar weinig, want wat precies is de economische activiteit die bijdraagt tot de winst van Apple, Google of Microsoft? Daar gaat het vooral om de opbrengst van het intellectuele kapitaal – en in tegenstelling tot de fysische tegenhanger is dat niet echt vast te pinnen op enkele duizenden vierkante meter in een bepaald land. Voor de idee dat de intellectuele eigendom van Google op Bermuda thuishoort – waar hun pot met cash staat, maar waar geen enkele werknemer ooit een minuut arbeid heeft verricht – zijn weinig argumenten. Maar zulke intellectual property (IP) kan natuurlijk worden verkocht, en waarom niet naar een bedrijf dat daar is gevestigd?
Een anachronistische fetisj
Het principe van een belasting op bedrijfswinst blijkt dus almaar moeilijker praktisch te realiseren in een 21ste-eeuwse immateriële economie, met het ongelooflijke lappendeken vol concessies en uitzonderingen die de internationale takswetgeving is. Is de bedrijfsbelasting niet een beetje een anachronistische fetisj geworden?
Daar lijkt het wel een beetje op. Wanneer mensen die eigenlijk beter zouden moeten weten, zoals journalisten, de bedrijfsbelasting van een bedrijf met de totale omzet vergelijken, maken zij niet één maar twee fouten. Niet alleen wordt corporation tax niet op de omzet maar op de winst geheven, maar die omzet zelf produceert niet onaardige belastinginkomsten.
Daarin is de BTW een belangrijk element – die levert al meteen ruim 110 euro op voor elke verkochte iPhone 6 in België (in de eerdere berekening blijft dan slechts 90 euro over van de oorspronkelijke 200 euro winst per toestel). En er is meer: wanneer er 'economische activiteit' is, worden er ook mensen tewerkgesteld. Die krijgen een salaris dat betaald wordt uit de omzet, en daarop worden inkomstenbelastingen en sociale bijdragen geheven. Een flink deel van de omzet vindt dus zijn weg naar de belastingkoffers van de overheid waar de verkoop plaatsvindt en/of waar mensen voor de firma werken.
Naast een verkooptaks (BTW), die uiteindelijk door de kopers wordt betaald, en een taks op arbeid (de inkomstenbelastingen en de sociale bijdragen) die door de werknemers wordt gedragen, is de belasting op de winst dan eigenlijk een taks op het kapitaal van het bedrijf, en die wordt in principe gedragen door de aandeelhouders.
Die worden echter al belast op de dividenden die ze ontvangen (of op de meerwaarde die ze boeken bij de verkoop van hun aandelen). In sommige landen (zoals het VK) wordt bovendien belastingkrediet verleend voor de vennootschapsbelasting die al is geheven: zo wordt de winst slechts één keer belast, en wat de overheid incasseert als vennootschapsbelasting krijgt ze dan niet als inkomstenbelasting.
Dit is waarom al langer stemmen opgaan die het afschaffen van de vennootschapsbelasting voorstellen – recent nog voormalig Brits minister van Financiën Lord (Nigel) Lawson, die ze als een inefficiënte, ineffectieve en onfaire taks beschouwt. John Gapper gaat niet zover, maar voorspelt wel een oorlog die uiteindelijk maar één mogelijk resultaat kan hebben: het einde van de taks.
Geen enkele belasting is een gratis lunch, en elke taks werkt als een prikkel. De prikkel die een winstbelasting geeft behoeft - zo leren ons Google, Apple en consorten - niet veel verbeelding. Bovendien is het bepalen van de belastbare basis (waar ontstaat de winst en hoe groot is die?) problematisch. Dan lijkt het alternatief, het belasten van de eigenaars van het bedrijfskapitaal door een dividendbelasting of via de inkomstenbelasting, inderdaad een veel beter voorstel.
De tijd is gekomen om de vennootschapsbelasting naar het Museum Van Achterhaalde Taksen te brengen.
