Eigenlijk weten we dat helemaal niet. Invloed kan je moeilijk waarnemen, laat staan in cijfers uitdrukken. Vele uitspraken over lobbyen en invloed zijn dan ook vaak uit de lucht gegrepen. In de media worden vooral de meest conflictueuze cases en schandalen belicht. Zo blijkt uit ons eigen onderzoek van 125 Europese wetsvoorstellen dat in 30 procent van de gevallen geen enkele lobbyist te bespeuren valt (zie www.intereuro.eu). In de meeste gevallen is slechts een handvol lobbyisten actief. Slechts voor enkele uitzonderlijke wetsvoorstellen is er veel media-aandacht, ze mobiliseren een veelvoud aan belangengroepen en inderdaad, daar halen zakelijke belangen soms hun slag thuis (maar zeker niet altijd). Echter, de meeste Europese wetgevingsprocessen blijven vaak volkomen onder de publieke radar. We mogen ons dus niet blindstaren op de uitzonderingen die de kranten halen.
Bedrijven versus burgerinitiatieven
De media belichten vaak de tegenstrijdigheden tussen het bedrijfsleven en burgerinitiatieven. In de praktijk worden lobby clashes vaak uitgevochten binnen het bedrijfsleven zelf. Dikwijls bevechten lobbyisten uit verschillende sectoren mekaar, met verliezers en winnaars tot gevolg. De autoproducenten zitten bijvoorbeeld zelden op dezelfde lijn als de treinindustrie. De producenten van hernieuwbare energie hebben andere standpunten dan de olieconcerns. Bovendien smeden burgerinitiatieven soms lobby-allianties met bedrijven. Allianties van burgerinitiatieven zijn in diverse gevallen al bijzonder succesvol geweest. Een van de meest markante gevallen was het kelderen van het ACTA-verdrag in 2012.
Nogal wat Europees beleid is vaak het gevolg van een ingewikkeld compromis en geen zwart-wit verhaal. De focus op conflict en schandaal geven een scheefgetrokken beeld van een redelijk complexe realiteit. Europese wetgevingsvoorstellen, als volledig voorgekauwd door gehaaide lobbyisten, zet de Europese Unie ook onterecht neer als geheel onbetrouwbaar.
De lobbyparadox
De schandalen die de media belichten, kunnen we eerder zien als excessen van de lobbyparadox waarmee politici geconfronteerd worden. Aan de ene kant zijn politici afhankelijk van de inbreng van maatschappelijke belangen, maar aan de andere kant verliest het beleid zodoende aan democratische legitimiteit en geloofwaardigheid. Lobbying hoeft daarom niet in strijd te zijn met democratische waarden en principes. Hoe groter de diversiteit aan inbreng, hoe groter het maatschappelijk draagvlak. De middelen en mogelijkheden om te lobbyen, zijn echter niet altijd gelijkmatig verdeeld. Lobbying vereist een doorgedreven professionalisme en is tijd- en kostenintensief. Een aantal doelgroepen - meestal de allerzwaksten, zoals vluchtelingen, geïnterneerden, of toekomstige generaties - beschikken over geen of onvoldoende middelen om dat te bekostigen. Grote multinationals kunnen dat wel en wegen daarom soms zwaarder door in politieke beslissingen.
Transparantie als sleutel
Europese, maar ook nationale, politici moeten bewuster omgaan met deze paradox. Ook meer lobbyregulering kan heil brengen. Eén oplossing is: meer en verplichte transparantie. Sommige leden van het Europees Parlement rapporteren op hun website of via Twitter wanneer ze met lobbyisten samenzitten. Er bestaat ook een Europees register waar lobbyisten zich kunnen aanmelden. Tot nu toe zijn dit soort initiatieven te vrijblijvend en veelal gebaseerd op goodwill. Transparantie verplichten, zoals in de VS, kan leiden tot meer vertrouwen. Ook in België is dit relevant. Het zorgt ook voor betere gegevens en inzicht over hoe beleidsbeslissingen tot stand komen, waar we nu nog vaak in het duister tasten. Omwille van het gebrek aan gegevens en de overbelichting van schandalen, wordt Brussel vaak gezien als speeltuin voor lobbyisten. Transparantie is de sleutel tot het uitklaren van de lobbyparadox en kan zorgen voor meer vertrouwen in onze politieke instellingen.
